Huwelijksmedaille 2002: uitleg van militaire medailles

De huwelijksmedaille 2002 is uitgereikt aan 1950 militairen die hebben bijgedragen aan het huwelijk van Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje en Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Máxima der Nederlanden op 02-02-2002. Eigenschappen van deze medaille, draagvolgorde van andere medailles, productieproces en nog veel meer over dit onderwerp wordt in de artikel besproken.

Huwelijksmedailles

• De onderscheiding
• Lijst van onderscheidingen
• Eigenschappen van de medaille
• Het dragen van het onderscheidingsteken
• Gelijkenis met de betaalmunt
• De Koninklijke Nederlandse Munt
• De productie

De onderscheiding

De medaille draagt de officiële naam huwelijksmedaille 2002. Zo zijn er ook de huwelijksmedailles 1901, 1937 en 1966 naast nog een aantal inhuldigingsmedailles. Deze groep heet samen de herinneringsonderscheidingen van het Koninklijk huis en vallen samen met onderscheidingen voor deelname aan vredesoperaties onder de groep herinneringsonderscheidingen. Zo zijn er vijf categorieën in onderscheidingen gemaakt door de Kanselarij der Nederlandse Orden. Deze hebben allemaal een getal toegekend gekregen zodat er een rangorde bestaat van belangrijkheid en volgorde van dragen. Het laagste cijfer en dichtst bij het hart.

Er zijn twee civiele ordes te onderkennen: de Orde van de Nederlandse leeuw en daar onder de Orde van Oranje Nassau. Deze onderscheidingen zijn in het leven geroepen om verdienstelijke personen te decoreren. Het zijn de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau. Voor de Orde van de Nederlandse Leeuw komen mensen in aanmerking met bijzondere verdiensten van zeer exceptionele aard voor de samenleving. Zo is Maxima bij haar huwelijk gedecoreerd als Ridder Grootkruis in de orde van de Nederlandse Leeuw en een stapje lager: Karel Appel, Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Een wat meer voorkomende decoratie is de Orde van Oranje Nassau. Deze wordt uitgereikt aan personen die zich voor de samenleving bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt.

Het onderscheidingsteken dat bij de verleende koninklijke onderscheiding hoort, is eigendom van de Staat en wordt in bruikleen verstrekt. Het is een aan de persoon gebonden onderscheiding die bij overlijden niet naar een erfgenaam mag gaan maar teruggestuurd moet worden aan de Kanselarij der Nederlandse Orden.

Lijst van onderscheidingen

De Kanselarij der Nederlandse Orden heeft bij besluit van de koningin een lijst en draagvolgorde uitgebracht die in september 2002 van kracht is gegaan.

Ridderorden en vergelijkbare onderscheidingen

1 Militaire Willems-Orde
1.1 Ridder Grootkruis (ridder der 1e klasse)
1.2 Commandeur (ridder der 2e klasse)
1.3 Ridder (ridder der 3e klasse)
1.4 Ridder (ridder der 4e klasse)
2 Kruis voor Moed en Trouw
3 Eresabel
4 Verzetskruis
5 Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud
6 Orde van de Nederlandse Leeuw
6.1 Ridder Grootkruis
6.2 Commandeur
6.3 Ridder
7 Orde van Oranje-Nassau
7.1 Ridder Grootkruis
7.2 Grootofficier
7.3 Commandeur
7.4 Officier
7.5 Ridder
7.6 Lid
7.7 Eremedaille, verbonden aan de Orde, in goud,zilver,brons

Huisorden

8 Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau Ridder
9 Huisorde van Oranje
9a Huisorde van Oranje
9a.1 Grootkruis
9a.2 Groot Erekruis (Commandeur)
9a.3 Erekruis (Officier)
9b Kruis van Trouw en Verdienste van de Huisorde van Oranje
9c.1 Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft
9c.2 Eremedaille voor Kunst en Wetenschap
9d Kroonorde
9d.1 Grootkruis
9d.2 Groot Erekruis met plaque
9d.3 Groot Erekruis
9d.4 Erekruis met rozet
9d.5 Erekruis

Overige onderscheidingen voor verdiensten en herinneringsonderscheidingen

10 De Eervolle Vermelding
11 Bronzen Leeuw
12 Verzetsster Oost-Azië
13 Bronzen Kruis
14 Kruis van Verdienste
15 Vliegerkruis
16 Erepenning voor Menslievend hulpbetoon
17 Medaille van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut
18 De Ruytermedaille
19 Erepenning voor Verdiensten jegens Openbare Verzamelingen (Museummedaille)
20 Onderscheidingsteken ter erkenning van uitstekende daden bij watersnood verricht (Watersnoodmedaille)
21 Medaille van het Rode Kruis (Regeringsmedaille)
22 Erkentelijkheidsmedaille
23 Ereteken voor Verdienste
24 Ereteken voor Belangrijke Krijgsbedrijven (Expeditiekruis)
25 Lombokkruis
26 Oorlogsherinneringskruis
27 Verzetsherdenkingskruis
28 Ereteken voor Orde en Vrede
29 Nieuw-Guinea Herinneringskruis
30 Mobilisatie-Oorlogskruis
31 Kruis voor Recht en Vrijheid
32 Herinneringsmedaille VN-Vredesoperaties
33 Herinneringsmedaille Multinationale Vredesoperaties
34 Herinneringsmedaille Vredesoperaties
35 Herinneringsmedaille voor Humanitaire Hulpverlening bij Rampen
(vroeger genaamd: Herinneringsmedaille Rampenbrigade)
36 Kosovo-medaille
37 Onderscheidingsteken voor Langdurige Dienst als Officier (Officiersdienstkruis)
38 Onderscheidingsteken voor Langdurige en Trouwe Dienst (Trouwe Dienst Medaille)
39 Onderscheidingsteken voor trouwe dienst bij de Militaire (Marine) Kustwacht voor vrijwillig dienende militairen beneden de rang van officier
40 Vrijwilligersmedaille Openbare Orde en Veiligheid (vroeger genaamd: Vrijwilligersmedaille)
41 Inhuldigingsmedaille 1898
42 Huwelijksmedaille 1901
43 Herinneringsmedaille 1926
44 Herinneringsmedaille Erewacht 1933
45 Huwelijksmedaille 1937
46 Inhuldigingsmedaille 1948
47 Herinneringsmedaille 1962
48 Huwelijksmedaille 1966
49 Inhuldigingsmedaille 1980
50 Medaille bezoek aan de Nederlandse Antillen 1980
51 Huwelijksmedaille 2002
52 Herinneringsmedaille Buitenlandse bezoeken
53 Herinneringspenning van de Tweede Haagse Vredesconferentie in 1907
54 Ereteken Meester-Scherpschutter (Koninklijke Marine)
55 KNIL-onderscheidingen
55a Vaardigheidsmedaille KNIL
55b Schietprijsster
56 Herdenkingspenning komst Ambonezen naar Nederland (Rietkerk-penning)
57 Marinemedaille
58 Landmachtmedaille
59 Herinneringsmedaille Vrijwillige Politie 1948-1998

Erkende (ridderlijke) orden

60 Souvereine Militaire Orde van Malta
61 Johanniter Orde in Nederland
62 Ridderlijke Duitse Orde, Balije van Utrecht
63 Orde van de Gouden Ark
63a. Commandeur
63b. Officier
63c. Ridder

• Onderscheidingen van Nederlandse particuliere organisaties, zoals het Vierdaagsekruis
• Onderscheidingen van internationale organisaties zoals de Verenigde Naties

Eigenschappen van de medaille

De medaille is cirkelvormig met een middellijn van 30 millimeter en vervaardigd van zilver 1e gehalte.
De voorzijde van de medaille vertoont de naar rechts gewende beeldenaar van Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje en de naar links gewende beeldenaar van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Máxima der Nederlanden met daarboven een kroon. Aan de keerzijde een kroon en een gestileerd monogram "MW" met daaronder de tekst "twee twee tweeduizend twee Máxima Willem-Alexander".
De medaille is door middel van een ring verbonden aan een moiré lint van 27 millimeter breed. Het lint heeft zeven banen in de kleuren Nassau-blauw, geel, zwart, oranje, zwart, geel en Nassau-blauw in de breedtes van respectievelijk 2, 2, 2, 15, 2, 2, en 2 millimeter.

Het dragen van het onderscheidingsteken

De medaille van het grootkruis, is de medaille die je als onderscheiding ontvangt, deze moet nog wel ‘opgemaakt’ worden bij een atelier zoals de firma Van Wielik in Den Haag, voordat men hem kan dragen. De kleinkruis, of officieel: miniatuur onderscheiding, kan apart besteld worden. De medaille van de kleinkruis is aanzienlijk kleiner, 19 mm.

De medaille kan naar gelang het uniform als grootkruis, kleinkruis en als baton gedragen het worden.
Bij besluit mogen burgers die in het bezit zijn van een militaire medaille het modelversiersel als kleinkruis dragen op grootgala tenue: white-tie voor mannen en groot avondtoilet voor vrouwen.

Gelijkenis met de betaalmunt

De huwelijksmedaille toont grote gelijkenis met de herinneringsmunt van het huwelijk 2002. Dat is niet zo heel vreemd aangezien ze allebei naar hetzelfde ontwerp van de kunstenaar Hans van Houwelingen, zijn vervaardigd. Hij heeft in opdracht van de staat meerdere munten en medailles ontworpen. Alhoewel hij van huis uit beeldende kunstenaar is, die juist beelden voor in de publieke ruimte maakt, bijvoorbeeld zijn beeld van de hagedissen op het Leidseplein in Amsterdam. De 10 euro munt ten viering van het huwelijk is geslagen in een oplage van 1 miljoen. De eerste door Willem Alexander en Maxima op 28 januari 2002. Op het eerste gezicht lijken de medaille en de munt hetzelfde, maar er zijn grote verschillen. Zo is de munt ontworpen als geldmunt en heeft het hoofd van Beatrix op de keerzijde. De keerzijde van de medaille toont de letter M en W met een kroon daarboven. Ook is de zijrand van de medaille geheel glad terwijl de munt een randschrift heeft. Het belangrijkste verschil zijn de tekens boven de hoofden. Op de medaille is dit een kroon, bij de munt is dit een herkenningspunt voor de wettige Europees betaalmiddel. ALs laatste een cirkel met daarnaast de 12 lidstaten.

De Koninklijke Nederlandse Munt

De medaille en de munt zijn beide in Utrecht bij de Koninklijke Nederlandse Munt geslagen. Sinds 1567 wordt in Utrecht Nederlands muntgeld geslagen. Als een van de oudste bedrijven in ons land is de Koninklijke Nederlandse Munt dan ook trots op een lang en rijk verleden.
Koninklijke Nederlandse Munt opdracht krijgt opdracht van de Nederlandse Staat dit geld te vervaardigen.
Naast het slaan van circulatiegeld bedient zij ook de (inter)nationale verzamelaarsmarkt met munten, penningen en muntgerelateerde producten zoals medailles.
Tot 1994 was de Koninklijke Nederlandse Munt NV, toen nog ‘Rijks Munt’ geheten, een staatsbedrijf. Bij Koninklijk Besluit van 15 juni 1994 werd het staatsbedrijf verzelfstandigd. De Staat der Nederlanden is nu volledig aandeelhouder.
In de periode van 1999 tot 2002 werden 2,8 miljard euromunten geproduceerd. De europroductie in genoemde periode was daarmee op jaarbasis circa zes maal zo hoog als de gebruikelijke jaarlijkse guldenproductie.
Elk munthuis heeft een muntmeester. Vroeger had deze dan ook de functie van productiemanager. De titel muntmeester dateert uit de tijd dat Nederland nog gouden en zilveren munten kende en de Muntmeester zich garant stelde voor het juiste goud- en zilvergehalte. Hoeveel er ook veranderd is, de titel Muntmeester is gebleven. Nog altijd is hij verantwoordelijk voor de kwaliteit en elke munt is dan ook voorzien van het muntmeesterteken die hij zelf uitzoekt of ontwerpt. Maarten Brouwer is momenteel de muntmeester van de KNM en heeft gekozen voor een koers zettend zeil. Naast het teken van de KNM, een mercuriusstaf met slangen, is de vruchtdragende wijnrank met ster te zien op de medaille.

Lijst van voorkomende tekens op euromunten

• Mercuriusstaf met slangen
• Koers zettend zijl, Maarten Brouwer 2003-heden
• Vruchtdragende wijnrank, Robert Breuns 2001
• Vruchtdragende wijnrank met ster, Maarten Brouwer (waarnemend) 2002

De productie

Normaal gesproken heeft een munt al een ontwerp maar bij bijzondere uitgaven zoals een medaille of herinneringsmunt wordt er een ontwerper of kunstenaar uitgenodigd om het ontwerp te maken. Het uiteindelijke ontwerp wordt met een panthograaf (graveermachine) in spiegelbeeld op een gipsmodel overgebracht. Hier wordt een afgietsel van rubber van gemaakt. Daarvan wordt weer een afgietsel van harde kunststofgemaakt. Dit afgietsel van kunststof wordt viermaal verkleind met een verkleinmachine in zacht staal. Dit heet de moederstempel. Van de moederstempel wordt met gehard staal de definitieve productiestempels gemaakt. Nu is het nog een kwestie van machinale vervaardiging waarbij de munten met in grote bakken terechtkomen. Voor de afwerking van de medailles die op dit moment slechts munten zijn, worden ze vervoerd naar Den Haag waar de Hof- en Rijksleverancier van medailles en onderscheidingen zit: Van Wielik. Deze winkel en werkplaats bevestigt de lintjes aan de munten. Daarnaast is deze winkel ook van groot belang voor militairen omdat hier de medailles opgemaakt moeten worden tot grootkruizen, de kleinkruizen besteld en opgemaakt moeten worden, evenals de batons. Wil je dus een medaille dragen, dan moet elke gedecoreerde eerst langs deze winkel.