Wat is mindfulness en hoe werkt het?
Steeds vaker hoor je er wel iemand over: mindfulness. Je kunt mindful eten, mindful tanden poetsen, et cetera. Mindfulness gaat over mediteren en het accepteren van het onvermijdelijke en het negatieve. Mindfulness ligt ook wel gelegen in het boeddhisme en gaat over het bewust worden van alles om je heen.
Oorsprong van mindfulness
De oorsprong van mindfulness is te vinden in het boeddhisme. Als onderdeel van het achtvoudige pad werd het al tijden toegepast binnen deze religieuze stroming. Onder boeddhisten gaat het met name om meditatie en overdenkingen. Het zou leiden naar verlichting, waarbij men vrij is van haat, delusies en jaloezie. Je zou voorbij gaan aan deze negatieve emoties, maar vrij zijn in het hoofd van deze zorgen.
Later werd mindfulness gebracht naar het Westen door Vietnamese monniken, zoals Thich Nhat Hanh, en toegepast in therapieën zoals "mindfulness based stress reduction" en "mindfulness based cognitive therapy". Mindfulness is nu een populaire term in de psychologie en een veelgebruikt concept. Lessen van het boeddhisme, en zoals bijvoorbeeld Hanh die leerde aan zijn leerlingen, werden toegepast op het Westerse leven en bruikbaar gemaakt.
Vormen van mindfulness
Mindfulness wordt op allerlei manieren toegepast. Het kan onder andere gaan om:
Mediteren
Hierbij maak je je volledig bewust van je lichaam en de omgeving. Je kunt bijvoorbeeld denken aan een soort ademhalingsoefening waarbij je luistert naar je ademhaling, nagaat hoe je lichaam beweegt bij ieder inademing en uitademing, en je jezelf bewust maakt van de grond die je aanraakt terwijl je zit. Je sluit daarbij afleidende gedachten niet buiten, maar accepteert dat deze er zijn en schuiftze daarmee naar de achtergrond.
Acceptatie
Mindfulness kan ook gaan over een bepaalde levenshouding. Er gebeuren nu eenmaal negatieve dingen in je leven; dat is onvermijdelijk. Bij mindfulness leven gaat het erom dat deze ervaringen, of zij nou positief of negatief zijn, aanvaard en geaccepteerd worden. Ze zijn er, daar is niets aan te veranderen; daar hoef je je niet onnodig druk om te maken.
Boeddhistische leer
Mindfulness is ook onderdeel van het achtvoudige pad (in Sanskriet ook wel samãdhi genoemd). Dit is het pad naar de verlichting en helpt de mens bij het overwinnen van het lijden en de onrust van de geest. De acht factoren van het pad zijn:
- Juist inzicht;
- Juiste bedoeling;
- Juiste woorden;
- Juiste handeling;
- Jusit levensonderhoud;
- Juiste inspanning;
- Juist bewustzijn (mindfulness);
- Juiste concentratie.
Werkwijze van mindfulness
Belangrijke lessen binnen mindfulness training:
- Minder zelfbewust: Denk niet over wat anderen vinden, juist daardoor zul je beter worden.
- Focus op het heden: Sta niet stil bij het verleden, maak je niet druk over de toekomst. Je leeft in het hier-en-nu.
- Laat je meenemen: Sta niet te veel stil bij hoeveel tijd je nog hebt, wat je nog moet doen, maar ga mee met de manier waarop het loopt. Laat de tijd los, ga mee in het moment.
- Accepteren: Neem geen afstand van hetgeen je lastig valt, probeer het niet te ontwijken. Ga er juist op af en accepteer het, het is er nu eenmaal.
- Bewustzijn: Ben je bewust van je omgeving, van wat er gebeurt. Raak betrokken bij wat je doet.
Haal adem: Voor wat je in de toekomst wilt bereiken, moet je juist nu leven.
Een gedachte-experiment
Een bekende en goede oefening bij mindfulness is de
rozijn-oefening. Hierbij neem je één rozijn en deze eet je volledig mindful op. Het gaat natuurlijk niet alleen om het eten, want er zijn nog zoveel andere zintuigen waarmee je de rozijn kunt ervaren.
- Aanraken: Het gaat hierbij nog enkel om het vasthouden, de eerste aanraking, de eerste gewaarwording.
- Zien: Zorgvuldig nagaan van elk ribbeltje, elk plooitje, elk onderdeel, de lichtval, et cetera.
- Voelen: Nu ga je werkelijk voelen wat je zojuist hebt gezien, en wat niet zichtbaar was. Voel elk plooitje, elke ribbel.
- Ruiken: Neem in je op hoe de rozijn ruikt, wat het met je doet.
- Plaatsen: Je plaatst de rozijn tegen je lippen en uiteindelijk op je tong, maar je eet de rozijn nog niet.
- Proeven: Nu mag je op de rozijn kauwen, elke smaak in je opnemen, maar let op dat je de rozijn nog niet doorslikt. Het gaat om de ervaring van de smaken en gewaarwordingen in je mond, op je tong, de veranderingen, het voelen van de textuur.
- Doorslikken: Uiteindelijk mag je dan de rozijn doorslikken, maar doe dit ook bewust.
- Volgen: Na het doorslikken gaat de rozijn nog door je lichaam. Probeer het naar je maag te voelen gaan.
Mindfulness als therapie
Mindfulness based stress reduction (MBSR)
Het was een Amerikaan die mindfulness in 1979 onder de aandacht bracht in de Westerse wereld en binnen therapieën. Niet langer werd het enkel en alleen gezien als onderdeel van het boeddhisme, maar het werd ook toegepast in trainingen die zouden helpen bij de afname van stress en spanningen. Het was een hoogleraar aan de Universiteit van Massachusetts, dr. Jon Kabat-Zinn, die de term gebruikte voor een training van acht weken. Niet alleen bij stress, maar ook bij depressies en overmatig piekeren werd mindfulness toegepast om meer aandacht te besteden aan gevoelens en het lichaam.
Mindfulness based cognitive therapy (MBCT)
Ook wel aandachtgerichte cognitieve therapie gneoemd werd mindfulness toegepast bij behandelingen van depressies (voornamelijk bij meer lang durende en terugkerende depressies), evenals bij fobieën en chronische pijn.
Acceptance and commitment therapy (ACT)
Een therapie die erg in opkomst is, is de ACT. Deze therapie past ook mindfulness toe, maar minder strikt. Bij ACT is mindfulness slechts een onderdeel van de therapie, naast cognitieve defusie, acceptatie, en dergelijke.
- Cognitieve defusie: Onderscheid leren maken tussen ideeën/attitudes/en dergelijke en gedrag, zodat je niet gebonden bent te doen wat je als raad krijgt van je hersenen;
- Acceptatie: Leren stoppen om te strijden tegen het onvermijdelijk;
- Mindfulness: Observeren en aanvaarden van bepaalde ervaringen, zoals ze op dat moment optreden;
- Zelf-als-context: Inzien dat je zelf een onderdeel bent van de omgeving en je niet zelf problemen veroorzaakt;
- Verhelderen van waarden: Duidelijk maken voor jezelf wat jij wilt behalen in het leven;
- Gecommitteerde actie: Een bereidheid creëren om gedrag in een goede, waardevolle richting te veranderen.
Dialectical behavior therapy (DBT)
Een nieuwe therapie waarbij mindfulness ook erg van belang is, is de dialectical behavior therapy. Deze behandeling, ontwikkeld door Marsha M. Linehan is vooral toegepast op mensen met borderline, maar wordt ook al getest op mensen met eetstoornissen, zoals bij binge eating (chronisch overeten) en wanneer er sprake is van obesitas (met name bij emotioneel eten).