Stromingen binnen het boeddhisme

Onder de noemer boeddhisme vallen verschillende stromingen. Na het overlijden van de historische Boeddha is zijn leer verder versprijd en zodoende vermengd met gebruiken uit de plaatselijke cultuur. Binnen kloosters op verschillende plaatsen in Azië heeft het boeddisme zich op verschillende wijzen ontwikkeld. Deze tekst zal ingaan op de verschillende stromingen die zijn ontstaan en proberen een kader te geven waarin ze gezien kunnen worden; wat de kenmerken ervan zijn. Er zijn vele verschillende indelingen gemaakt door verschillende mensen en instituties. Hieronder staat slechts één van de vele wijzen waarop de boeddhistische stromingen ingedeeld kan worden beschreven.

Twee hoofdrichtingen: Hinayana en Mahayana

Ruwweg kan men stellen dat het boeddhisme ontstaan is uit de gemeenschap van monniken die de historische Boeddha had opgericht. Na zijn overlijden is de leer gaan verspreiden, er ontstonden achttien verschillende richtingen. Deze worden tegenwoordig de ‘vroege boeddhistische scholen’ genoemd en vallen onder de noemer Hinayana, wat klein voertuig betekent. Deze leer kenmerkt zich door de zienswijze dat de originele leer van de Boeddha op zijn allerzuiverst beoefend dient te worden. Houvast hiervoor vormt het zogenaamde Pali Canon, dat de meest betrouwbare verzameling van toespraken (suttas) van de Boeddha bevat. De enige school die hiervan is overgebleven is de Theravada. Theravada staat voor 'leer van de ouden'. De andere zijn wegens religieuze of culturele redenen verdwenen. In Azië wordt deze leer beoefend door mensen in Bangladesh, Myanmar, Sri Lanka en Thailand. Het Theravada legt vooral de nadruk op het ontwikkelen van inzicht in en acceptatie van zichzelf en op het zich onthouden van wat anderen kan schaden. Rituelen en tekenen van devotie zijn niet van belang. In vergelijking met andere stromingen is dit te zien als de meest sobere, er wordt bijna minder gebruik gemaakt van afbeeldingen.

Het Mahayana (‘groot voertuig’) is later ontstaan. Naarmate de leer zich vanuit India verder verspreidde kwam het in aanraking met steeds meer verschillende culturen en gebruiken. Het boeddhisme zich door invloeden van deze culturen en gebruiken op verschillende wijzen ontwikkeld. De meest bekende Mahayana stromingen zijn: Tibetaans, Zuiver Land en Ch’an of Zen.

Tibetaans boeddhisme

Gemeenschappelijk aan deze stromingen is dat naast het bereiken van individueel nirvana een sterke nadruk gelegd wordt op het mededogen en de hulp aan de medemensen. Een kenmerk van deze stroming is het gebruik van vele afbeeldingen en rituelen ter ondersteuning van de beoefening. Beoefenaars bevinden zich voornamelijk in Tibet en de Himalaya regionen, waaronder Nepal, Bhutan, delen van India, Mongolië, Zuid Rusland en Noord-Oost China.

Vajrayana boeddhisme

Volgens sommige wijzen van indelen is dit een geheel eigen stroming, als derde naast het Hinayana en Mahayana. Vajrayana staat voor ‘diamanten voertuig’. Het staat ook wel bekend als Tantrisch of Esoterisch boeddhisme. Het is een additionele leer ontstaan uit de Mahayana leringen. Met name binnen het Tibetaanse boeddhisme neemt het een belangrijke plaats in.

Zuiver Land boeddhisme

Deze stroming baseert zijn leer op de zogenaamde ‘Zuiver Land’ sutra’s welke verhalen over Amitabha. Een vergevorderde monnik genaamd Dharmakara deed een groot aantal geloftes en creëerde daarmee het ‘Zuivere Land’. Na deze daad werd zijn verschijning Amitabha Boeddha genoemd. Een belangrijk concept is dat door devotie aan Amitabha Boeddha men herboren wordt in het Zuivere Land, waar verlichting gegarandeerd is. Het biedt een toegankelijke manier om als boeddhist geloofsovertuiging uit te drukken. Elementen uit het Zuiver Land boeddhisme zijn te vinden in Chinese en Japanse scholen. In Japan is dit ook een op zichzelf staande school.

Ch’an of Zen

Zen is het Japanse woord voor het Chinese Ch’an. Het betekent meditatie. Zen benadrukt beoefening en het idee dat wijsheid slechts kan ontstaan uit persoonlijke ervaring. Het legt dan ook minder nadruk op theoretische kennis en het bestuderen van religieuze teksten. Zitmeditatie is dan ook de kern van Zen. In het Zen wordt dit za-zen (za betekent zitten) genoemd. Dit wordt beoefend in China en Japan.