Toverhazelaar of Hamamelis

Hamamelis virginiana L. is een 3 tot 4 meter hoge, zeer dicht vertakte boom of struik uit de Toverhazelaarfamilie. Wanneer in september tot november de bladeren beginnen te verkleuren, ontwikkelen zich in de bladoksels kleine, gele, viertallige bloemen, die in tegenstelling tot de siersoorten weinig opvallend zijn omdat ze nog wat verstopt zitten tussen de geel verkleurende en nog niet afgevallen bladeren. Hamamelis virginiana is inheems aan de Atlantische kust van Noord-Amerika en werd in 1736 in Europa als sierplant ingevoerd door de Engelse botanicus Collinson (1693-1768). Uiterlijk doen hamamelisstruiken denken aan de inheemse hazelaar (Corylus avellana). Tot het geslacht Hamamelis behoren ook de hier ingevoerde winterbloeiende sierstruiken Hamamelis mollis (China) en Hamamelis japonica (Japan), die echter niet als geneeskrachtige planten gebruikt worden.

Namen en etymologie

• Engels/ Amerikaans: Hamamelis virginica, Hamamelis (leaves, bark), Witch hazel, White hazel, Magician'srod, Winter bloom, Snles, Ecorce) d'Hamamélis, Hamamelis de virginie, Noisetier de sorcière;
• Duits: Hamamelis, Zauberhasel, Hexenhasel, Virginische ZaubernuB, Virginischer Zauberstrauch;
• Italiaans: Amamelide;
• Spaans: (hojas, casca, corteza) de Hamamelis;
• Portugees: Folhas, Cortice de Hamamelis;
• Pools: Oczar;
• Russisch: Gamamelis;
• Tsjechisch: Vilin virginsky;
• Nederlands: Hamamelis, Toverhazelaar.

De volgende synoniemen van Hamamelis virginiana zijn bekend: Hamamelis macrophylla Pursh, H. androgyna Walt., H. corylifolia en Hamamelis dioica.

De namen "Hamamelis" en "Toverhazelaar" zijn op verschillende manieren te verklaren:

• Door de vorm van de vruchten hamatus, hakig en melum, appel, dus haakappel;
• door mondelinge associatie met mespilus, is mispel;
• door vertaling van de Amerikaanse aanduiding Witch Hazel is toverhazelaar.

Het "toverachtige" aan Hamamelis is het feit dat de plant in de winter bloeit; ook de vertaling van het Griekse adjectief hama (gelijktijdig) zou hierop kunnen duiden. Er zijn gelijktijdig vruchten en bloemen aanwezig. Verder is het mogelijk dat het gebruik van de takken als wichelroede aan de naamgeving heeft bijgedragen.

Vroegere therapeutische ervaringen

Al lang geleden werden bast en blad van Hamamelis virginiana door de indianen van Noord-Amerika therapeutisch toegepast. In de Indiaanse traditionele geneeskunde werden niet alleen verse bladeren en takken van Hamamelis virginiana gebruikt maar ook een decoct van Hamamelistakken ter behandeling van brandwonden, steenpuisten en allerlei verwondingen.

Konstantin Hering (1800-1880), een uit Saksen afkomstige Duitse arts, was vermoedelijk de eerste die in de Verenigde Staten Hamamelis virginiana introduceerde in de geneeskunde. In zijn tijd bestond in Amerika al "Pond's Extract of Hamamelis", onder de naam "Golden treasure" in de handel gebracht door T. Pond, die in 1840 met een indianenstam van de Oneida's in contact gekomen was en van hen de bereiding van dit eenvoudige Hamamelis-extract had geleerd. In de loop van de tijd wijzigde hij de bereidingsprocedure: er werd een waterig destillaat van Hamamelis-takken bereid met de naam "Hazeline". In de Europese geneeskunde werd Hamamelis virginiana in 1864 ingevoerd door de grondlegger van de firma Willmar Schwabe.

Hedendaags gebruik van Toverhazelaar.

Bereidingen van Hamamelis virginiana zijn werkzaam bij de behandeling van huidontstekingen. Er zijn bewijzen voor de werkzaamheid van Hamamelis virginiana bij eczeemachtige aandoeningen, vooral atopisch eczeem en aambeien. Bovendien wordt Hamamelis bijzonder goed verdragen. Zowel in waterig-alcoholische extracten als in het stoomdistillaat bevinden zich werkzame verbindingen. Voor de adstringerende en lokaal bloedstelpende werking van Hamamelis virginiana zijn vooral looistoffen verantwoordelijk, voor antiflogistische effecten en het wegvangen van vrije radicalen, komen vermoedelijk flavonoïden, esters en ketonen in aanmerking.

Hedendaags wordt Hamamelis voornamelijk gebruikt bij veneuze problemen zoals spataderen en aambeien. Maar ook als wondgenezend en bloedstelpend middel en bij eczeem is Hamameliszalf en hamameliswater werkzaam.