Staverzaad, eens een beroemd luizenmiddel

Van luizen, vlooien en ander 'ongedierte' had men vroeger waarschijnlijk meer last dan nu en dus probeerde men ook toen die beestjes te verdelgen. Min of meer giftige planten waren daar geschikt voor, mits deze middelen de belaagde mens zelf niet vergiftigde. Staverzaad is zo'n plant, die eeuwenlang de mens heeft bijgestaan in zijn strijd tegen insecten. De plant Delphinium staphisagria ofwel de Scherpe Ridderspoor levert het vroeger veel gebruikte Staverzaad, in het Duits bekend onder de naam Lause-samen, waaruit de toepassing als luizenmiddel blijkt.
De plant komt voor op onvruchtbare berghellingen van Zuid-Europa (Griekenland, Italië, Middellandse Zee-gebied); Klein-Azië, op de Azoren en de Canarische Eilanden. Hier en daar wordt ze als sierplant verbouwd. De reeds door Dioscorides gebruikte naam Delphinium voor het geslacht moet worden gezocht in de gelijkenis van de gespoorde bloem met een dolfijn (Delphin); staphisagria is afkomstig van het Griekse staphis, gedroogde druif en agrios, wild scherpsmakend.

Staverzaad historisch gebruik.

Het Staverzaad werd reeds door de oude Grieken en Romeinen voor verschillende doeleinden gebruikt. Zo werd het aanvankelijk voor diverse kwalen inwendig toegepast, maar dat bleek te giftig en is men het voornamelijk gaan gebruiken voor het verdrijven van luizen. Bij Dioscorides vindt men naast de toepassing tegen luizenziekte, jeuk en schurft tevens nog een toepassing als emeticum braakmiddel en mondspoelwater. Bij de Romeinen was de plant veelal bekend onder de naam Pedicularis (pediculus=luis) een naam die op het algemene gebruik doelde. Later schreef Matthiolus ‘Das Kraut in essig gesotten und die Kleider damit besprengt, jagt die Leuss heraus’.

Staverzaad is, zoals Platearius zegt, warm en droog in de derde graad. Met mastiek uit de Libanon - dit is wierook – gekauwd, verwijdert het veel slijm uit het hoofd; het helpt de tong die last heeft van fluim. Gorgeldrank van water van afkooksel hiervan reinigt het hoofd van dik en van vloeibaar snot. Met azijn gedronken geneest het kiespijn en pijn aan het tandvlees vanwege rotting. Staverzaad, verpulverd en in een doek gebonden, trekt alle luizen naar zich toe van het hele lichaam, en zij worden gedood. Zoals je ziet, werd er vroeger stevig tegen aangegaan om van een kwaal verlost te geraken.

Andere oude, gevaarlijke toepassingen zijn:

  • resorptie-bevordering bij oedeem (Lonicerus, 1564)
  • anti-epilepticum (Lonicerus, 1564)
  • emmenagogum, menstruatie-bevorderend (Lonicerus, 1564)
  • bestrijding van kiespijn (Matthiolus, 1626)
  • purgerende werking (Haller, 1755)
  • bij neuralgia, zenuwpijn (Turnbull, 19e eeuw)

In het Middellandse Zee-gebied is het Staverzaad ook als lokaas gebruikt geweest voor het bedwelmen van vissen. Ten andere, een groot aantal planten met een insecticide werking werden het eerst ontdekt door hun giftigheid voor vissen.

Als pepmiddel!!!!

Een infuus, bereid van het Staverzaad, vond toepassing als anthelminthicum (wormdrijvend middel); terwijl het hoofdalkaloïde delphinine werd gebruikt bij "traagheid" van de hersenen en verhoogde prikkelbaarheid van het ruggemerg, om de zelfverzekerde beweging en arbeidslust te verbeteren. Je ziet, ook toen kende men pepmiddelen en de huidige research naar de zgn. ‘leerpil’ had reeds jaren zijn voorloper in de vorm van delphinine als psychofarmacon.

Als schurftmiddel.

Het Staverzaad was officinaal, in de apothekersboeken van Nederland, Engeland, België, Frankrijk, Portugal, Griekenland, Roemenië, USA en Mexico, opgenomen. Staphisagria stond tot 1926 vermeld in de USP (Amerikaans apothekersboek) en werd gebruikt als een parasiticide-middel, in de vorm van een tinctuur, waarbij de werking werd toegeschreven aan het delphinine en het staphisagrïne. Naast Staphisagria stond in de USP de "Larkspur", dt was het gedroogde rijpe zaad van Delphinium ajacis of Delphinium consolida, de Wilde ridderspoor.
Uitwendig veroorzaken delphinine en staphisagroïne een heftige ontsteking van de huid, de door Staphisagria bewerkstelligde verwijdering van de schurftmijt en zijn eieren berust waarschijnlijk op een mechanische afschilfering van de huid.

Oude apotekersmiddelen met Delphinium.

Als middelen, die werden gebruikt ter bestrijding van ongedierte, in het bijzonder van luizen, kunnen worden genoemd:
Unguentum delphiniae, een zalf beschreven in "De beginselen der Materia Medica en der Therapie". Hierin werd het delphinine verwerkt met olijfolie en varkensreuzel.. Tinctura Staphisagriae werd bereid door maceratie van het Staverzaadpoeder met spiritus. Men verkreeg zo een geelachtig bruin gekleurde, onaangenaam riekende tinctuur. In de "British Pharmaceutical Codex" stond een zalf en een 10-procentige lotion beschreven ter vernietiging van pediculi, luizen dus. In het supplement van de DAB III (1891) stond een combinatie-preparaat onder de naam Pulvis contra pediculosis; waarin Semen staphisagriae werd gemengd met Semen sabadillae, Folia nicotianae (Tabak) en Rhizoma Veratri (Nieswortel). In Frankrijk gebruikte men het "Poudre de Capucin" een combinatie van Staverzaadpoeder en Sabadillakruidpoeder tegen luizen. In ons land was een Staverzaad- en Sabadillezaad tinctuur bekend onder de naam "jachtwater" of als er parfum was toegevoegd, sprak men van hoofd-Eau de Cologne, wat een prettiger klank had.

Delphiniumsoorten gebruiken we nu, hoofdzakelijk nog als sierplanten en dat kunnen we beter ook zo laten, al geeft het toch wat 'extra in de tuin' als je het verborgen verleden van zo een gewone sierplant leert kennen.
© 2009 - 2024 Herborist, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Delphinium - RidderspoorZoekt u een prachtige zomerbloem voor in de tuin? Een plant die weinig verzorging nodig heeft en een grote toortsen met…
Mooie ridderspoor voor in een natuurlijke tuinMooie ridderspoor voor in een natuurlijke tuinRidderspoor is een plant die we al heel lang tegenkomen in het straatbeeld. De opvallend blauwe ranken zijn jaren erg po…
De geneeskracht van ridderspoorDe geneeskracht van ridderspoorRidderspoor is een schitterende sierplant. Er bestaan 250 soorten ridderspoor. Er bestaan geen eetbare delen van ridders…

Een pruik voor tijdens de chemotherapie tegen kankerKanker is een ziekte waar iedereen ooit mee in aanraking zal komen. Wanneer je het zelf niet krijgt of hebt gehad, dan k…
Dengue (knokkelkoorts): symptomen, oorzaak en behandelingDengue (knokkelkoorts): symptomen, oorzaak en behandelingDengue of knokkelkoorts symptomen zijn onder meer koorts, hoofdpijn (achter de ogen) en spier- en gewrichtspijn. Knokkel…
Bronnen en referenties
  • Apothekersboeken allerhande.
  • KruidMail. Documentenmap Herbarius. www.herboristen.be
Herborist (762 artikelen)
Gepubliceerd: 23-05-2009
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Ziekten
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.