Uitgestelde slaapfase syndroom, oorzaak en behandeling

Bij het uitgestelde slaapfase syndroom wordt de eerste fase van de slaap, het inslapen, als het ware uitgesteld. Dit syndroom komt het meest voor bij pubers en jong volwassenen. De meeste mensen groeien er weer overheen. Wanneer het bij volwassenen voorkomt is de oorzaak vaak te vinden in psychische problemen of in het gebruik van bepaalde medicijnen. Ook stress speelt een rol. Mensen die met het uitgestelde slaap syndroom te maken hebben, ook wel het vertraagde slaapfase syndroom genoemd, komen moeilijker uit bed in de ochtend. Gelukkig kan het in veel gevallen goed behandeld worden.

Wat is het uitgestelde slaapfase syndroom?

Dit syndroom wordt ook wel het vertraagde slaapfase syndroom of delayed sleep phase syndrom (DSPS) genoemd. Het normale slaappatroon verloopt vertraagd. De achterstand die wordt opgelopen bedraagt minstens twee uren. Dit houdt in dat iemand minstens twee uur later in slaap valt, ongeacht het tijdstip waarop hij of zij naar bed gaat. Ruim 10 tot 15 procent van alle pubers heeft last van het uitgestelde slaapfase syndroom. De meeste groeien hier overheen. Van de volwassenen heeft 0.5 tot 6 procent last van het uitgestelde slaapfase syndroom.

Is de slaap normaal?

Bij het uitgestelde slaapfase syndroom is de slaap verder normaal. Alle fasen van de slaap worden via de normale weg doorlopen. De kwaliteit van de nachtrust is dan ook hetzelfde als bij anderen. Wanneer de persoon in de ochtend uit kan slapen krijgt deze net zoveel slaap als mensen zonder dit syndroom.

Moeite om in slaap te vallen

Kenmerkend voor het syndroom is moeite hebben om in slaap te vallen. Wanneer de persoon om tien of elf uur 's avonds naar bed gaat zal hij of zij niet in slaap vallen. Meestal treedt de slaap pas later op, meestal rond een uur of één tot twee 's nachts. Vaak heeft het dan ook geen zin om eerder naar bed te gaan. We kunnen dan ook wel zeggen dat iemand met het uitgestelde slaapfase syndroom een avondmens is: laat naar bed gaan en laat opstaan.

Moeilijk uit bed komen

Wie laat gaat slapen, wordt laat wakker. Althans, om aan de juiste hoeveelheid slaap te komen. Iedereen heeft een minimale hoeveelheid slaap nodig. Tijdens de slaap herstelt het lichaam zich zowel lichamelijk als geestelijk. Wie chronisch slaaptekort heeft krijgt last van klachten als concentratieproblemen, overgewicht, verzwakte oog-handcoördinatie, diabetes, hartziekten en een sterk verminderde afweer.

Mensen met het uitgestelde slaapfase syndroom komen moeilijk uit bed omdat ze later in slaap vallen. Door werk, studie of andere verplichtingen moeten de meeste mensen op een bepaald tijdstip opstaan, vaak tussen 6 en 8 uur 's morgens. Wie pas om 1 of 2 uur in de nacht in slaap valt komt daardoor slaap tekort, met alle gevolgen van dien.

Oorzaken

Zoals gezegd komt het uitgestelde slaapfase syndroom het meest voor bij pubers. Ruim 10 tot 15 procent van alle pubers heeft hier last van. De meesten groeien er later weer overheen, waardoor ze een normaal slaap-waakritme ontwikkelen. Te weinig daglicht in de ochtend en te veel licht in de avonduren zorgt ervoor dat het syndroom blijft bestaan of zelfs verergert. Bij volwassenen is vaak de oorzaak te vinden in een ander slaapprobleem of in een psychische stoornis. In sommige gevallen lijkt erfelijkheid een rol te spelen.

Herkennen van het uitgestelde slaapfase syndroom

Vaak wordt het uitgestelde slaapfase syndroom verward met insomnie. Insomnie wordt gekenmerkt door een slechte kwaliteit slaap, moeite met inslapen en te vroeg wakker worden. Het uitgestelde slaapfase syndroom kenmerkt zich juist door een goede kwaliteit slaap, laat inslapen en laat wakker worden. Ook zijn personen met dier syndroom vaak in staat om in de ochtend of in de middag nog te slapen. Bijslapen in het weekend is nodig om slaaptekort in te halen. De symptomen zijn 7 dagen per week aanwezig en niet slechts sporadisch. Opvallend is dat de melatonineproductie later op gang komt. Melatonine is een hormoon dat door de pijnappelklier wordt aangemaakt onder invloed van schemerlicht. Ruim twee uur na de aanmaak van dit hormoon vallen de meeste mensen in slaap.

Is het te behandelen?

Het uitgestelde slaapfase syndroom is goed te behandelen. Belangrijk is om te ontwaken met veel (dag)licht en in de avond weinig licht te gebruiken. Deze methode noemen we lichttherapie en zorgt ervoor dat de productie van melatonine een normaal patroon gaat vertonen. Behandeling met melatonine is voor sommigen succesvol. Hierdoor ontstaat er weer een normaal slaap-waakritme. In sommige gevallen wordt het inslapen telkens verlaat totdat er een normaal slaappatroon ontstaat. De onderliggende oorzaak moet ook aangepakt worden. Stress, medicijngebruik of een psychische stoornis kan vaak aangepast of behandeld worden.