Hoe hooggevoelige personen en mensen met autisme denken

Mensen die hooggevoelig zijn of een stoornis in het autistisch spectrum hebben, komen vaak vergelijkbare problemen in de maatschappij tegen. Inzicht in de manieren van denken en beleven van deze personen en daarbij bepaalde aanpassingen in het huidige leerstelsel, kunnen mogelijk veel van deze problemen voorkomen of oplossen. Duidelijk is, dat de hersenen van hoogsensitieve en autistische mensen anders werken dan de hersenen van overige personen en hier wordt veel onderzoek naar gedaan. Het verschil zit in de dominantie van een van beide hersenhelften en in het vermogen om binnenkomende informatie te filteren. De linker- en de rechterhersenhelft hebben ieder hun eigen functies en de denk- en belevingswijze van mensen wordt sterk bepaald door welke kant het meest gebruikt wordt. Gebleken is, dat hooggevoelige mensen en mensen met autisme vooral hun rechterhersenhelft gebruiken, de kant waar onder andere hun intuïtie, creativiteit en ruimtelijk inzicht zich bevinden.

Autisme en hooggevoeligheid

Hoogsensitieve personen (HSP'ers) en mensen met een stoornis in het autistisch spectrum hebben minder filters om binnenkomende prikkels af te zwakken dan andere mensen en zijn soms niet in staat een selectie uit al die inkomende informatie te maken. Deze mensen herkennen bij zichzelf een aantal overeenkomende problemen, zoals:

• moeite hebben met overzichtelijk plannen van bezigheden
  in de rechterhersenhelft huizen fantasie en creativiteit / Bron: Mysticsartdesign, Pixabay
• beperkt inschatting kunnen maken van benodigde tijd voor activiteiten
• problemen hebben met het flexibel reageren op (plotselinge) veranderingen

Mensen met autisme zijn in feite ook (bijzonder) hooggevoelig, het verschil is dat de diagnose autisme pas gesteld wordt wanneer een persoon te maken heeft met:

• tekortkomingen in de sociale interactie
• tekortkomingen in de communicatie
• een beperkt verbeeldend vermogen of beperkte begripsvorming

Inleven in anderen

Vaak wordt gedacht dat mensen met autisme, in tegenstelling tot HSP'ers, zich niet in een ander kunnen inleven. Dit gebrek aan empathie betekent dat ze moeite hebben om zich een beeld te vormen van de gevoelens, gedachten en intenties van andere mensen. Bij de huidige generatie van kinderen waarbij autisme is geconstateerd, zijn er echter sterke aanwijzingen dat dit niet helemaal waar is. Soms blijkt dat ze juist van nature een talent hebben, om zich een voorstelling te kunnen maken van wat er zich in de geest van anderen afspeelt. Maar door de eerder genoemde tekortkomingen en onhandigheid in de communicatie van mensen met autisme, tonen zij dit maar heel incidenteel. Wanneer ze al van jongs af aan in een begripvolle omgeving verkeren en aangemoedigd worden om zelf met informatie naar buiten te komen, is de mogelijkheid groot dat ze vaker gevoelens van empathie uiten. Wanneer zij de kans krijgen, tonen sommige autistische kinderen op bijzondere momenten een groot gevoel van medeleven of vergevingsgezindheid

Overeenkomsten hoogsensitiviteit en autisme

Er zijn een aantal eigenschappen die hoogsensitieve personen en mensen met autisme met elkaar gemeen hebben en daarom zijn er ook overeenkomsten in hun behoeften. Deze mensen functioneren het best onder:

• een duidelijke vaste structuur
• een goede voorbereiding op wat komen gaat
• een minimum aan afleidende prikkels
• een zo beperkt mogelijke mate van stress of druk die ze opgelegd wordt

Omdat hooggevoeligheid en autisme veel overeenkomsten vertonen, kun je in principe stellen dat we hier spreken over hoogsensitieve mensen in het algemeen.
Uit wetenschappelijke verklaringsmodellen van E. Aron is gebleken, dat hooggevoelige mensen beschikken over een zeer actief 'gedrag remmend systeem.' Dit betekent dat zij geneigd zijn om op meer momenten te controleren waarmee ze bezig zijn. Deze drang komt waarschijnlijk voort uit het feit dat ze zo ontzettend veel informatie te verwerken krijgen, dat ze deze wat vaker even allemaal op een rijtje moeten zetten, Hooggevoelige mensen zetten voordat zij een actie ondernemen eerst vele mogelijkheden tegen elkaar af, waardoor ze wat meer tijd nodig hebben.

Hoe de hersenen van hoogsensitieve mensen functioneren

Verondersteld wordt, dat hoogsensitieve mensen meer gebruik maken van hun rechterhersenhelft dan van hun linkerhersenhelft. Tussen de twee hersenhelften zitten grote verschillen, maar wat de functionaliteit van beide helften onafhankelijk van elkaar is, is nog steeds niet duidelijk en wordt door wetenschappers grondig onderzocht. Bekend is, dat beide hersenhelften nauw met elkaar verbonden zijn en samenwerken, maar waarom de ene hersenhelft dominant is over de andere en waarom dit van persoon tot persoon verschilt, is nog onbekend.

Het verschil tussen beide hersenhelften

Hoogsensitieve mensen ontwikkelen hun linkerhersenhelft veelal later en soms ook minder dan de rechterhersenhelft. Dit kan al op jonge leeftijd problemen opleveren, omdat bij het leerproces in de westerse maatschappij (onderwijs, opvoeding, sociale context), vooral de linkerhersenhelft aangesproken wordt. Dit kan bij mensen die vooral hun rechterhersenhelft gebruiken leiden tot dyslexie, rekenproblemen en andere leerproblemen. Toch kan hoogsensitiviteit ook juist weer een positieve uitwerking hebben, wanneer er zich meer verbindingen tussen de linker- en de rechterhersenhelft bevinden dan normaal en de beide hersenhelften daardoor gemakkelijker samenwerken. Hierdoor is het mogelijk om snel inzicht te hebben in problemen en gemakkelijk verbanden te zien of te leggen. Wanneer dit het geval is, kunnen hoogbegaafdheid of verveling tijdens het leerproces zich manifesteren.

Problemen voor hoogsensitieve mensen

Onze westerse maatschappij is vooral gericht op logica en zelfstandig leren en werken. De door ons gecreëerde complexe samenleving vereist dat je de logica ervan inziet en berust vooral op woorden en begrippen. Ook in het onderwijs vormen de gesproken en geschreven taal een belangrijker onderdeel dan het denken in beelden en het gebruik van fantasie en ruimtelijk inzicht. Leerachterstanden en problemen in het functioneren komen daarom vaak voor bij hooggevoelige mensen, die vooral hun rechterhersenhelft gebruiken. Op school komen deze problemen in veel gevallen al tot uiting door bijvoorbeeld:

Taal

• fonetisch blijven schrijven, bijvoorbeeld du (de) of bogt (bocht)
• klanken met elkaar verwisselen of verkeerd schrijven, bijvoorbeeld a (h) of weeten (weten)
• achterblijven met technisch lezen
• omwisselen van dubbelklanken als eu, ui, ou en au
• verwisselen van de letters b en d, p en q en f en t
• woorden in een zin of tekst overslaan of zelf andere woorden invullen
Bron: Klimkin, Pixabay
• moeite hebben met begrijpend lezen, omdat er direct een concrete beeldende voorstelling van de inhoud gemaakt wordt
• moeite hebben met begrijpen van gesproken taal, bijvoorbeeld: "Blijf even buiten wachten." Omdat er snel verbanden worden gelegd en veel creativiteit voor het vinden van oplossingen is, zou de persoon dit kunnen opvatten als: "Ga maar een paar minuten in de buitenlucht staan," in plaats van: "Wacht even buiten het klaslokaal totdat ik klaar ben met mijn les."

Rekenen

• omdraaien van cijfercombinaties, bijvoorbeeld 25 in plaats van 52
• moeite hebben met de tafels uit het hoofd leren
• het moeilijk vinden om te wisselen van optelsommen naar aftreksommen
• problemen hebben met begrijpen dat 2x10 hetzelfde is als 10x2 of dat 3+5 gelijk is aan 5+3
• moeite houden met getallenlijnen en staartdelingen
• moeite hebben om de som of rekenopgave in de context van een verhaaltje te herkennen
• achterblijven bij het ontwikkelen van oplossingsstrategieën

Ontwikkeling

• een laag werktempo vanwege gebrek aan vaardigheden die vereist zijn
• motivatieverlies of verveling vanwege het onbenut laten van talenten en het gebrek aan stimulatie
• faalangst
• verminderd zelfvertrouwen

Hoe kunnen problemen voorkomen of opgelost worden?

Om niet teveel problemen van hooggevoeligheid te ondervinden, is het belangrijk dat hoogsensitieve mensen zich als eerste bewust zijn van hun andere manier van denken, doen en reageren. Hooggevoeligheid beschouwen als een aangeboren karaktereigenschap kan helpen om het te accepteren en te beseffen dat er veel mensen zijn die deze eigenschap bezitten.

Hooggevoeligheid krijgt steeds meer aandacht in de samenleving en bij leerkrachten en tevens neemt het aantal mensen met de diagnose van een stoornis in het autistisch spectrum toe. Er zal hierdoor misschien meer inzicht en begrip ontstaan voor deze mensen en er kunnen wellicht aanpassingen in de samenleving gemaakt worden. Er kunnen bijvoorbeeld veel problemen voorkomen worden door in het onderwijs rekening te houden met de andere manier van leren en daarom kinderen een aangepaste leervorm aan te bieden. Kinderen worden dan niet meer als minder intelligent of ongemotiveerd bestempeld en kunnen zelfs hoogbegaafd blijken te zijn, alleen maar door het aanbieden van een alternatieve onderwijsmethode. Belevend lezen, met beelden (plaatjes of foto's erbij) is voor hoogsensitieve mensen vaak makkelijker dan technisch en begrijpend lezen. Talen zijn vaak een sterk punt, maar dan wel geleerd in de praktijk door middel van gesprekken en niet uit een boek. Een goede structuur en organisatie (planning) van activiteiten is noodzakelijk en voorbereiding op mogelijk onverwachte of ongewenste situaties helpt om flexibel te kunnen reageren. Kennis wordt door hoogsensitieve personen liever creatief toegepast dan gereproduceerd en oefenen en herhalen worden als onprettig ervaren. Wanneer vragen op een zodanige open manier gesteld worden dat een zelf geformuleerd antwoord mogelijk is, dan voorkomt dat dichtklappen of zenuwachtigheid.

De hoeveelheid prikkels kan het beste zo beperkt mogelijk worden gehouden, door het werken in een rustige omgeving, zowel voor het oog als voor het gehoor. Niet teveel ingaan op wat anderen vinden, denken en voelen kan moeilijk zijn voor hooggevoeligen, maar is noodzakelijk om zelf te kunnen blijven functioneren. Het is belangrijk om te leren grenzen te trekken en 'nee' te zeggen. Ook het blijven bij een eigen standpunt en het niet altijd goed te willen doen voor anderen zijn vaardigheden die getraind kunnen worden. Een plek hebben om tot rust te komen en van zoveel mogelijk prikkels verwijderd te zijn kan helpen om in balans te blijven.
Om overprikkeling bij een toekomstige situatie te voorkomen, is het fijn als men voorbereid is door de situatie vaak te oefenen, zodat op onverwachte omstandigheden makkelijk ingespeeld kan worden. Het is belangrijk niet te perfectionistisch te zijn en juist dingen te doen waarin men goed is, waarbij competitie of prestatiedrang geen rol spelen. Hoe vaker situaties als positief en bevredigend worden ervaren, hoe minder kans er is op faalangst of minderwaardigheidsgevoelens.

De voordelen van hoogsensitief zijn

Naast alle problemen die hooggevoeligheid met zich mee kan brengen, kan het ook veel voordelen opleveren, omdat hoogsensitieve mensen vaak:

• beter, meer en intenser kunnen waarnemen en hierdoor intenser kunnen genieten van schoonheid, smaken, geuren en aangename gevoelens
• vriendschap sluiten met mensen die buiten de groep vallen, vanwege het aanvoelen van gedachten en emoties van anderen
• de kwetsbaarheid van mensen en dieren zien en begrijpen
  Bron: OpenClipart Vectors, Pixabay
• al op vroege leeftijd in staat zijn tot zelfreflectie
• een goed geheugen hebben
• over een uitgebreide woordenschat beschikken en goed zijn in vreemde talen spreken
• snel van de ene naar de andere gedachte kunnen associëren
• diepzinnige gedachten hebben
• goed zijn in beeldend denken en beschikken over ruimtelijk inzicht
• een sterke binding met de natuur hebben
• een sterke eigen wijsheid bezitten
• aan de waarheid hechten en respect hebben voor het leven en voor anderen

Dankzij deze eigenschappen zijn hooggevoelige mensen vaak waardevolle vrienden, vertrouwelingen en raadgevers voor anderen. Het vermogen om hele subtiele verschillen op te merken, gecombineerd met het beschikken over een intens gevoelsleven, kan een fantastische eigenschap zijn, die iemand tot een intuïtief leider of een goede verkoper maakt. Hooggevoelige mensen blinken vaak uit als uitvinders, beleidsmakers, genezers, geschiedkundigen, wetenschappers, kunstenaars of docenten. In hun leefomgeving vervullen ze vaak de rol van adviseur en zijn ze degenen naar wie mensen toegaan om te vragen wat ze het beste kunnen doen of hoe ze een familieprobleem moeten oplossen. Ze kunnen zeer goed zijn in het grootbrengen van kinderen of dieren en zijn meestal erg begaan met maatschappelijke rechtvaardigheid en het milieu.