Endoftalmitis: Ernstige oogontsteking in de oogbol

Endoftalmitis (ook gespeld als endophtalmitis) is een ernstige, exsudatieve ontsteking van de voorste en/of achterste oogkamers, wat kan leiden tot een glasvochtabces of etterige iritis, en in sommige gevallen tot panoftalmie. Deze ernstige ooginfectie vereist een snelle diagnose om het gezichtsvermogen en zelfs het oog van de patiënt te behouden. Endoftalmitis kan endogeen (van binnenuit ontstaan, meestal door bacteriën of schimmels) of exogeen (van buitenaf ontstaan, bijvoorbeeld door postoperatieve complicaties, trauma of vreemd materiaal in het oog) zijn.

• Epidemiologie van endoftalmitis
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Soorten en symptomen: Ernstige oogontsteking in de oogbol
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van endoftalmitis

Epidemiologie van endoftalmitis

Endoftalmitis komt vaker voor bij personen van 85 jaar en ouder na cataractchirurgie. Endogene endoftalmitis is verantwoordelijk voor slechts 2-15% van alle gevallen van endoftalmitis. De gemiddelde jaarlijkse incidentie van endoftalmitis bedraagt ongeveer 5 per 10.000 ziekenhuispatiënten. Bij unilaterale gevallen is het rechteroog ongeveer twee keer zo vaak aangedaan als het linkeroog. Exogene endoftalmitis, vaak een complicatie van oogchirurgie, is een van de meest ernstige complicaties en komt het meest voor. Postoperatieve endoftalmitis begint meestal binnen enkele dagen tot maximaal twee weken na de operatie, waarbij postcataract endoftalmitis de meest voorkomende vorm is. Exogene endoftalmitis kan ook optreden na een intravitreale injectie, hoewel het risico hierbij zeer laag is, namelijk ongeveer 0,029% per injectie. Posttraumatische endoftalmitis komt voor bij 4-13% van alle penetrerende oogverwondingen.

Mechanisme

Endoftalmitis ontstaat wanneer micro-organismen het oog binnendringen en een ernstige infectie veroorzaken. De infectie kan zowel van bacteriële als van schimmeloorsprong zijn, en het mechanisme hangt af van de specifieke microben die de infectie veroorzaken.

Infectie via het postoperatieve pad

De meest voorkomende manier waarop endoftalmitis ontstaat, is via een postoperatieve infectie na oogchirurgie. Bacteriën kunnen het oog binnendringen via de chirurgische incisie, meestal binnen een paar dagen na de ingreep. In sommige gevallen kunnen schimmels of andere micro-organismen ook de oorzaak zijn.

Traumatische infectie

Trauma aan het oog is een andere belangrijke oorzaak van endoftalmitis. Dit kan het gevolg zijn van een verwonding, zoals een splinter of een scherp voorwerp, dat de oogbol beschadigt en een open weg biedt voor infectie. In deze gevallen is de infectie meestal ernstiger, aangezien de micro-organismen rechtstreeks in het oog komen.

Verspreiding via de bloedbaan

In zeldzame gevallen kan endoftalmitis ontstaan als gevolg van een infectie elders in het lichaam die via de bloedbaan naar het oog verspreidt. Dit gebeurt meestal bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of bestaande systemische infecties, zoals infecties van het hart (bijvoorbeeld endocarditis).

Oorzaken

Endoftalmitis is een ernstige infectie van het oog die verschillende oorzaken kan hebben. De belangrijkste oorzaak is de introductie van micro-organismen in het oog, vaak als gevolg van oogchirurgie, trauma of een systemische infectie. Er zijn verschillende micro-organismen die verantwoordelijk kunnen zijn voor endoftalmitis, waaronder bacteriën, schimmels en virussen. De specifieke oorzaak heeft invloed op de ernst van de infectie, de behandeling en de prognose.

Bacteriële infecties

De meest voorkomende oorzaak van endoftalmitis is een bacteriële infectie. Bacteriën kunnen het oog binnendringen tijdens een operatie, bijvoorbeeld cataractchirurgie, of na traumatisch letsel. De meest voorkomende bacteriën die endoftalmitis veroorzaken, zijn grampositieve micro-organismen zoals Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, en Staphylococcus epidermidis. Deze bacteriën kunnen zich snel vermenigvuldigen en leiden tot ernstige ontstekingen in het oog.

Schimmelinfecties

Schimmels kunnen ook endoftalmitis veroorzaken, zij het minder vaak dan bacteriën. Schimmels zoals Candida en Aspergillus kunnen het oog infecteren, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Schimmelinfecties van het oog komen vaak voor na een traumatische verwonding, vooral als het oog in contact komt met aarde of organisch materiaal. Het risico op schimmelinfecties is groter bij patiënten die langdurige steroïden gebruiken of immuunsuppressiva krijgen.

Virale infecties

Virale infecties kunnen soms ook endoftalmitis veroorzaken, hoewel dit zeldzamer is dan bacteriële of schimmelinfecties. Virussen zoals het herpes simplex-virus (HSV) en het cytomegalovirus (CMV) kunnen het oog infecteren en ontstekingen veroorzaken. Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem kunnen virale infecties ernstiger zijn en zich snel verspreiden naar de binnenkant van het oog, wat leidt tot endoftalmitis.

Postoperatieve infecties

Postoperatieve infecties vormen de grootste oorzaak van endoftalmitis. De infectie wordt meestal veroorzaakt door bacteriën die tijdens de operatie in het oog komen. Dit kan het gevolg zijn van onvolmaakte steriele technieken, infectie van het oogoppervlak voor de operatie, of het inbrengen van een infectieus agens tijdens de operatie zelf. Het risico op postoperatieve endoftalmitis is groter bij complexe oogoperaties, zoals vitrectomie of oogtransplantaties.

Traumatische oorzaken

Endoftalmitis kan ook optreden na een trauma aan het oog, zoals een penetrerende verwonding door een scherp voorwerp. In deze gevallen kunnen bacteriën, schimmels of virussen het oog binnendringen via de beschadigde oogwand. Trauma aan het oog kan het risico op infectie aanzienlijk verhogen, vooral als er geen adequate medische zorg is na de verwonding. Verwondingen door vuurkogelprojectielen of contaminatie met aarde of andere stoffen verhogen het risico op ernstige infecties zoals endoftalmitis.

Verspreiding via de bloedbaan

In zeldzame gevallen kan endoftalmitis ontstaan wanneer een infectie ergens anders in het lichaam zich via de bloedbaan naar het oog verspreidt. Dit gebeurt meestal bij patiënten die al een systemische infectie hebben, zoals bacteriëmie of endocarditis. Micro-organismen uit andere delen van het lichaam kunnen zich via de circulatie naar het oog bewegen en endoftalmitis veroorzaken. Dit komt vaker voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of bij degenen die immunosuppressiva gebruiken.

Andere risicofactoren

Naast chirurgische ingrepen en trauma zijn er verschillende andere factoren die het risico op het ontwikkelen van endoftalmitis verhogen. Patiënten met een verminderde immuunrespons, zoals diegenen die chemotherapie ondergaan of hiv hebben, lopen een hoger risico. Het gebruik van steroïden, diabetes mellitus, en andere systemische aandoeningen kunnen ook bijdragen aan een verhoogd risico op infecties die leiden tot endoftalmitis. Het niet naleven van steriele procedures bij de behandeling van andere ooginfecties of bij het plaatsen van contactlenzen kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van endoftalmitis.

Risicofactoren

Verschillende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van endoftalmitis verhogen. Deze risicofactoren kunnen verband houden met de patiënt, de procedure of de aard van de infectie zelf.

Oogchirurgie

De meest significante risicofactor voor endoftalmitis is oogchirurgie, vooral bij procedures zoals cataractoperaties, vitrectomie of oogtransplantaties. De kans op een infectie is groter wanneer de steriele technieken niet strikt worden nageleefd of wanneer er complicaties optreden tijdens de operatie.

Traumatische oogverwondingen

Trauma aan het oog verhoogt het risico op endoftalmitis, vooral wanneer er sprake is van penetrerende verwondingen die het oog direct blootstellen aan infecties. Patiënten die betrokken zijn bij incidenten met scherp voorwerpen of vuurwapens lopen een verhoogd risico.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door HIV, kankerbehandelingen of diabetes, lopen een verhoogd risico op endoftalmitis. Dit komt doordat hun vermogen om infecties te bestrijden verminderd is, wat de kans op het ontwikkelen van ernstige infecties vergroot.

Onvoldoende postoperatieve zorg

Patiënten die na oogchirurgie onvoldoende postoperatieve zorg ontvangen of niet voldoen aan hygiëne-instructies, zoals het vermijden van contact met het oog of het niet goed volgen van antibioticagebruik, lopen een hoger risico op infecties.

Risicogroepen

Er zijn specifieke groepen patiënten die meer kans hebben om endoftalmitis te ontwikkelen op basis van hun gezondheidstoestand, leeftijd of blootstelling aan bepaalde omgevingen.

Ouderen

Ouderen lopen een hoger risico op endoftalmitis, vooral na oogchirurgie, omdat hun immuunsysteem vaak minder effectief is bij het bestrijden van infecties. Bovendien kunnen gezondheidsproblemen, zoals diabetes, het risico verder verhogen.

Patiënten met diabetes

Diabetes mellitus verhoogt het risico op infecties, inclusief endoftalmitis, vanwege de verzwakte immuunrespons en de hogere kans op oogcomplicaties. Diabetes kan ook het herstel na oogoperaties vertragen, wat de kans op postoperatieve infectie vergroot.

Patiënten met een voorgeschiedenis van oogoperaties

Mensen die eerder oogoperaties hebben ondergaan, vooral cataractoperaties, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van endoftalmitis bij toekomstige ingrepen. Dit komt deels door littekenvorming of veranderingen in de oogstructuur die de bescherming tegen infecties kunnen verminderen.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals die met kanker, HIV of diegenen die immuunsuppressiva gebruiken, hebben een hoger risico op endoftalmitis, omdat hun lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden.

Soorten en symptomen: Ernstige oogontsteking in de oogbol

Endoftalmitis kan endogeen of exogeen zijn.

Endogene endoftalmitis

Endogene endoftalmitis ontstaat door hematogene verspreiding van micro-organismen vanuit een verre besmettingsbron, zoals endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart). Dit type komt vaak voor bij personen die intraveneus drugs gebruiken. Kenmerkend zijn witte knobbeltjes op de lenscapsule, iris, retina of choroidea (het vaatvlies). De ontsteking kan leiden tot een oogbol vol pus en zich mogelijk uitbreiden naar het orbitale zachte weefsel. Endogene endoftalmitis kan veroorzaakt worden door bacteriën zoals Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus viridans, en Escherichia coli, of door schimmels zoals Candida.

Exogene endoftalmitis

Exogene endoftalmitis ontstaat als complicatie van oogchirurgie, zoals bij cataractchirurgie, keratotomie, hoornvliestransplantatie, intravitreale injecties, en trabeculectomie bij glaucoom. Deze vorm kan ook ontstaan door vreemde materialen in het oog of na een stomp of penetrerend oogtrauma. Bij exogene endoftalmitis is de infectie beperkt tot het oog zelf. Bij posttraumatische endoftalmitis is er meestal geen koorts en weinig tot geen perifere leukocytose. In geval van traumatische endoftalmitis kunnen symptomen zoals koorts, leukocytose, proptosis (uitpuilend oog) en een corneaabces optreden.

Algemene symptomen

Patiënten ervaren vaak plotselinge, ernstige pijn in het oog (oogpijn) en een vermindering van het gezichtsvermogen, hoewel sommige patiënten geen pijn ervaren. Ongeveer een derde van de patiënten vertoont gezwollen oogleden. Daarnaast kan cornea-oedeem optreden. Hypopyon (etterophoping in de voorste oogkamer) komt vaak voor, en het oog kan wazig lijken, wat leidt tot verminderde gezichtsscherpte.

Alarmsymptomen

Endoftalmitis is een medische noodsituatie die snelle interventie vereist om schade aan het oog te minimaliseren. Het herkennen van de alarmsymptomen is cruciaal voor tijdige behandeling.

Oogpijn en roodheid

Patiënten met endoftalmitis ervaren vaak ernstige oogpijn, samen met roodheid van het oog en de omliggende weefsels. De pijn kan plotseling optreden en wordt vaak verergerd door licht of beweging.

Verlies van gezichtsvermogen

Een van de belangrijkste alarmsymptomen van endoftalmitis is een plotseling verlies van gezichtsvermogen of wazig zien. Dit kan het gevolg zijn van de infectie die het netvlies of de lens aantast.

Gezwollen oogleden en pusafscheiding

Zwelling van de oogleden en afscheiding van etter of pus uit het oog zijn duidelijke tekenen van een ernstige infectie. Patiënten kunnen ook merken dat hun oogleden vaak in de ochtend vastkleven door de afscheiding.

Koorts en algemene malaise

Veel patiënten met endoftalmitis ontwikkelen koorts en voelen zich algemeen ziek. Dit is vaak een teken dat de infectie zich over het hele lichaam verspreidt.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose endoftalmitis wordt bevestigd door een oogarts die het oog onderzoekt met een spleetlamp en tijdens een oftalmoscopie (oogspiegelonderzoek) als onderdeel van een uitgebreid oogonderzoek. Soms wordt een oogechografie uitgevoerd. Een definitieve diagnose wordt vaak bevestigd door een diagnostische chirurgische vitrectomie, waarbij een microbiologische cultuur van het glasvocht wordt genomen. Tijdens deze procedure kan de arts ook een directe behandeling met antibiotica uitvoeren. Bij endogene endoftalmitis zijn aanvullende onderzoeken zoals een volledige bloedtest en culturen van verblijfskatheters nodig. Soms kan een CT-scan van de oogkas en ogen of een MRI-scan noodzakelijk zijn om andere oogafwijkingen uit te sluiten.

Behandeling

Een snelle diagnose en behandeling van endoftalmitis zijn cruciaal. Acute bacteriële endoftalmitis is een medische noodsituatie die onmiddellijk moet worden behandeld om gezichtsverlies te voorkomen. Postoperatieve endoftalmitis vereist ook binnen 24 uur professionele medische hulp. De behandeling omvat vaak antibiotische oogdruppels en orale of intraveneuze antibiotica. In sommige gevallen worden steroïde oogdruppels voorgeschreven als schimmelinfecties zijn uitgesloten. De toediening van oogdruppels moet zorgvuldig gebeuren. Bij een schimmelinfectie kan een vitrectomie noodzakelijk zijn, en soms worden antimycotica voorgeschreven.

Prognose

De prognose van endoftalmitis varieert sterk en hangt af van de oorzaak, de ernst van de infectie en de schade aan het oog door ontsteking en littekenvorming. Bij een milde vorm van endoftalmitis is de visuele prognose vaak uitstekend. In ernstige gevallen kan de patiënt echter niet alleen gezichtsvermogen verliezen, maar soms zelfs het volledige oog. Als de ontsteking zich uitbreidt naar alle lagen van het oog en de omliggende structuren aantast, is de prognose slecht. Panoftalmitis, waarbij het hele oog wordt aangetast, heeft meestal een sombere prognose.

Complicaties

Mogelijke complicaties van endoftalmitis omvatten verminderd gezichtsvermogen en permanent verlies van het gezichtsvermogen. In sommige gevallen kan een enucleatie (verwijdering van het oog) nodig zijn om een pijnlijk en blind oog te verwijderen, waarna de patiënt mogelijk een oogprothese (kunstoog) kan ontvangen. Chronische pijn kan ook bij sommige patiënten voorkomen.

Preventie van endoftalmitis

Preventie van endoftalmitis omvat verschillende strategieën, vooral in de context van oogchirurgie. Het naleven van strikte steriele technieken tijdens chirurgische procedures is cruciaal om infecties te voorkomen. Voor patiënten die een oogoperatie ondergaan, zijn goede postoperatieve zorg en monitoring essentieel. Het tijdig behandelen van eventuele symptomen van infectie kan de kans op endoftalmitis aanzienlijk verminderen. Bij patiënten met risicofactoren zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem, kan extra voorzichtigheid en regelmatige controles noodzakelijk zijn. Het gebruik van antibiotica als profylaxe bij risicovolle procedures kan ook bijdragen aan het voorkomen van endoftalmitis.

Lees verder

• Ooginfecties door bacteriën, schimmels en virussen