Clusterhoofdpijn: Plotse, eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn

Eén van de meest pijnlijke aandoeningen die bij mensen bekend is en die vaak als pijnlijker wordt ervaren dan een bevalling, is clusterhoofdpijn. Clusterhoofdpijn is een periodiek optredende hoofdpijn die vergelijkbaar kan zijn met migraine, maar zonder aura. Deze aandoening gaat gepaard met eenzijdige tranende ogen, een hangend ooglid en een verstopte neus. De aanvallen kunnen wekelijks tot jaarlijks voorkomen en worden gekenmerkt door pijnvrije perioden tussen de aanvallen. De diagnose wordt gesteld door andere aandoeningen uit te sluiten en door de symptomen van de patiënt te evalueren. Behandelingsopties voor clusterhoofdpijn omvatten zelfzorgmaatregelen, medicijnen, zuurstoftherapie en in sommige gevallen chirurgie. Hoewel clusterhoofdpijn geen blijvende hersenschade veroorzaakt, kan het de kwaliteit van leven van veel patiënten aanzienlijk verminderen.

• Synoniemen clusterhoofdpijn
• Epidemiologie
• Oorzaken van clusterhoofdpijn
• Risicofactoren
• Symptomen van clusterhoofdpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van clusterhoofdpijn: Medicatie en chirurgie
• Prognose: Kwaliteit van leven
• Levensstijl en ondersteuning
• Complicaties
• Preventieve behandeling en zelfzorg

Synoniemen clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn staat ook bekend onder verschillende synoniemen:

• cephalalgia histaminica
• cluster headache
• erytroprosopalgie
• Hortonsyndroom
• syndroom van Bing
• syndroom van Horton
• syndroom van Sluder

Epidemiologie

Clusterhoofdpijn komt voor bij minder dan 1 op 1.000 mensen. Mannen worden vijf tot zes keer vaker getroffen dan vrouwen. De aandoening kan op elke leeftijd optreden, maar komt het meest voor bij mensen tussen de dertig en veertig jaar. Clusterhoofdpijn manifesteert zich vaak in de lente en de herfst.

Oorzaken van clusterhoofdpijn

De exacte oorzaak van clusterhoofdpijn is nog niet volledig begrepen. Er wordt gesuggereerd dat het mogelijk gerelateerd is aan een plotselinge vrijgave van histamine (een chemische stof die vrijkomt bij allergische reacties) of serotonine (een neurotransmitter). Er wordt ook vermoed dat een probleem in de hypothalamus, een klein gebied aan de basis van de hersenen, betrokken is. De trigeminale zenuw (nervus trigeminus), verantwoordelijk voor sensaties zoals warmte of pijn in het gezicht, kan hierbij een rol spelen. Deze zenuw ligt dicht bij de ogen, het voorhoofd, de wang en het oor. In sommige gevallen lijkt clusterhoofdpijn familiaal bepaald te zijn.

Risicofactoren

De volgende factoren worden beschouwd als risicofactoren voor clusterhoofdpijn:

• alcohol
• bepaalde medicijnen
• cocaïne
• fel licht (inclusief zonlicht)
• grote hoogten (zoals tijdens trekking en vliegtuigreizen)
• roken van sigaretten (vooral bij zware rokers)
• intense lichamelijke inspanning
• sterk geurende stoffen zoals benzine, verfdampen, parfum, bleekmiddel of oplosmiddelen
• voedingsmiddelen met een hoog nitrietgehalte (zoals spek en vleesconserven)
• warmte (bijvoorbeeld warm weer of warme baden)

Symptomen van clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn begint vaak als een ernstige, plotselinge hoofdpijn die vergelijkbaar is met migraine, maar zonder aura. De symptomen zijn meestal eenzijdig en kunnen aan de ene kant van het hoofd beginnen, hoewel de zijde kan variëren bij verschillende aanvallen. De hoofdpijn begint vaak twee tot drie uur na het in slaap vallen, maar kan ook optreden terwijl de patiënt nog wakker is. De aanvallen treden vaak dagelijks op rond hetzelfde tijdstip en duren meestal vier tot twaalf weken, gevolgd door periodes zonder hoofdpijn (episodisch). Ongeveer 20% van de patiënten ervaart chronische hoofdpijn die een jaar of langer aanhoudt.

Pijnsensatie
De pijn bij clusterhoofdpijn is meestal ondraaglijk, brandend, scherp en stekend. De pijn is voelbaar aan één kant van het gezicht, van de nek tot de slaap, vaak inclusief het oog. Het kan ook gepaard gaan met pijn achter of rond de wenkbrauw en soms zelfs op de bovenkant van het hoofd. De pijn bereikt vaak zijn hoogtepunt binnen vijf tot tien minuten en kan dertig minuten tot twee uur aanhouden. Patiënten kunnen soms braken. Tijdens een aanval proberen patiënten vaak de pijn te verlichten door rond te lopen of buiten te wandelen, of door met hun hoofd tegen een muur te bonzen. De pijn stopt vaak abrupt.

Neus- en oogsymptomen

Wanneer het oog en de neus aan dezelfde kant als de hoofdpijn zijn aangedaan, kunnen de volgende symptomen optreden:

• chemosis: zwelling onder of rond het oog (kan beide ogen aantasten)
• een hangend ooglid (ptosis)
• een loopneus of verstopte neus
• een rood gezicht met veel zweten (hyperhidrose)
• een rood oog
• een rood oor of oorpijn
• pupilvernauwing (miosis)
• stekende, scherpe, schietende oogpijn
• tranende ogen (tranenvloed)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Omdat er geen specifiek diagnostisch hulpmiddel bestaat voor clusterhoofdpijn, zal de arts een gedetailleerde medische geschiedenis en symptomenreeks van de patiënt verzamelen. Tijdens een aanval kan de arts de symptomen van het Horner-syndroom waarnemen, waarbij een hangend ooglid of een verkleinde pupil aan de orde kan zijn. Deze symptomen zijn niet aanwezig buiten de aanvallen. Zonder een aanval zijn er meestal geen andere neurologische tekenen van clusterhoofdpijn.

Diagnostisch onderzoek

Om andere oorzaken van de hoofdpijn uit te sluiten, kan een MRI-scan van het hoofd worden uitgevoerd. Tijdens een aanval kunnen veranderingen in de hypothalamus zichtbaar zijn op een MRI-scan en PET-scan (onderzoek naar de stofwisseling in het lichaam).

Differentiële diagnose

Clusterhoofdpijn kan worden verward met andere veel voorkomende vormen van hoofdpijn, zoals migraine, sinushoofdpijn (druk in de sinussen door infectie of allergie) en spanningshoofdpijn (hoofdpijn vaak gepaard met ernstige vermoeidheid). Andere aandoeningen die moeten worden uitgesloten zijn onder meer:

• aanhoudende idiopathische (zonder bekende oorzaak) gezichtspijn
• atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk) (oogcomplicaties van deze aandoening)
• basilaire arteriële trombose
• subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen de hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• herpes zoster
• hersenstamgliomen
• Tolosa-Hunt syndroom (pijn aan de oogkas en verlamming van de oogspieren)
• hypofysetumoren
• intracraniële bloedingen
• postherpetische neuralgie (zenuwpijn door gordelroos)
• sinusitis
• spelonkachtige sinussyndromen
• trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten; de patiënt ervaart zenuwpijnen)

Behandeling van clusterhoofdpijn: Medicatie en chirurgie

Medicatie

Pijnstillers en verdovende middelen zijn vaak niet effectief bij clusterhoofdpijn, omdat ze te langzaam werken. Tijdens een aanval worden doorgaans de volgende medicijnen ingezet:

• anti-inflammatoire (steroïde) medicijnen zoals prednison, beginnend met een hoge dosis en vervolgens langzaam afgebouwd over een periode van 2 tot 3 weken
• inademen van 100% (zuivere) zuurstof
• injecties met dihydroergotamine (DHE), die de aanvallen meestal binnen vijf minuten stoppen
• Triptan medicijnen, zoals sumatriptan (Imitrex)

Chirurgie

In gevallen waarin andere behandelingen niet effectief zijn, kan chirurgie worden overwogen. Hierbij wordt een neurostimulator in de hersenen geplaatst. Dit apparaat geeft kleine elektrische signalen aan een specifieke zenuw in de hersenen.

Prognose: Kwaliteit van leven

Clusterhoofdpijn is doorgaans niet levensbedreigend en veroorzaakt meestal geen blijvende hersenschade. Niettemin is het een chronische aandoening die vaak een aanzienlijke impact heeft op de kwaliteit van leven van de patiënten. Het is belangrijk voor patiënten om een effectieve behandeling te vinden en zelfzorgstrategieën toe te passen om de symptomen te beheersen en de levenskwaliteit te verbeteren.

Levensstijl en ondersteuning

Naast medische behandelingen kan het aanpassen van levensstijl en het zoeken naar emotionele en sociale ondersteuning helpen bij het omgaan met clusterhoofdpijn. Het vermijden van bekende triggers, het toepassen van stressmanagementtechnieken en het aansluiten bij steungroepen voor mensen met clusterhoofdpijn kunnen bijdragen aan een betere kwaliteit van leven.

Complicaties

Hoewel clusterhoofdpijn op zichzelf niet levensbedreigend is, kunnen er verschillende complicaties optreden:

Psychologische Impact

Patiënten met clusterhoofdpijn kunnen lijden aan ernstige psychologische stress en angst door de frequentie en intensiteit van de aanvallen. Dit kan leiden tot depressie, slaapproblemen en angststoornissen. De onvoorspelbare aard van de aanvallen kan ook sociale isolatie en verminderde levenskwaliteit veroorzaken.

Verstoorde slaap

Aangezien aanvallen vaak 's nachts optreden en de patiënt uit de slaap kunnen halen, kunnen ze leiden tot chronische slaapproblemen. Dit kan resulteren in vermoeidheid overdag en een verminderde algehele gezondheid en functioneren.

Fysieke verwondingen

Tijdens een aanval proberen patiënten vaak om de pijn te verlichten door rond te lopen of met hun hoofd tegen een muur te bonzen. Dit kan leiden tot lichamelijke verwondingen zoals kneuzingen of schaafwonden.

Sociale en werkgerelateerde problemen

De frequentie en ernst van clusterhoofdpijn kunnen de werkcapaciteit en sociale interacties van een patiënt beïnvloeden. Regelmatige aanvallen kunnen leiden tot verzuim van werk en beperkingen in sociale activiteiten, wat kan bijdragen aan economische en sociale stress.

Chronische hoofdpijn

Bij ongeveer 20% van de patiënten kan clusterhoofdpijn chronisch worden, wat betekent dat de symptomen een jaar of langer aanhouden zonder significante periodes van remissie. Dit kan de behandeling bemoeilijken en de levenskwaliteit verder verminderen.

Preventieve behandeling en zelfzorg

Zelfzorg

Patiënten worden aangeraden om alle mogelijke risicofactoren van clusterhoofdpijn te vermijden. Het bijhouden van een hoofdpijndagboek kan nuttig zijn om triggers voor de clusterhoofdpijn te identificeren. Dit dagboek kan de volgende informatie bevatten:

• activiteit en locatie vlak voordat de pijn begon
• dag en tijd van het begin van de pijn
• duur van de hoofdpijn
• factoren die de hoofdpijn verlicht hebben
• hoeveelheid slaap
• voedings- en drankinname van de afgelopen 24 uur

Medicatie

Soms kan hoofdpijn spontaan verdwijnen, maar vaak is een behandeling nodig om toekomstige aanvallen te voorkomen. De volgende medicijnen kunnen nuttig zijn voor de behandeling of preventie van hoofdpijnsymptomen:

• allergiemedicijnen (antihistaminica)
• antidepressiva
• anti-epileptica
• bloeddrukmedicijnen