Aphantasia: de afwezigheid van inbeeldingsvermogen

Er zijn mensen die niet in staat zijn om voorwerpen of gebeurtenissen te visualiseren. Ze missen het vermogen op mentale plaatjes te maken. Deze afwezigheid van inbeeldingsvermogen wordt aphantasia genoemd, soms ook wel een blind geestesoog. Aphantasia kan ontstaan na hersenletsel, door een stemmingsstoornis, maar kan ook aangeboren zijn. Er is nog weinig bekend van deze afwijking, die voor het eerst in 1889 werd omschreven.

Geschiedenis

In 1889 werd dit fenomeen voor het eerst omschreven en wel door Francis Galton (1822-1911). Deze meneer heeft ook een methode voor het classificeren van vingerafdrukken bedacht en de eerste weerkaart gemaakt.

Door Adam Zeman van de Universiteit van Exeter (professor van cognitieve en gedragsneurologie) werd in 2005 de term aphantasia bedacht om de afwezigheid van dit geestesoog te omschrijven.

Echt bekend werd dit fenomeen door Blake Rose. Deze software-ingenieur (ook bekend van de browser Firefox) beschreef in april 2016 op Facebook hoe hij zijn eigen aphantasia beleefde. Hij was er pas op latere leeftijd achter gekomen dat hij last had van aphantasia. Eerder dacht hij dat visualiseren een soort metafoor was. Hij had geen idee dat het mogelijk was om mentale plaatjes te maken.

Wat is er bekend over aphantasia?

Het onvermogen om mentale plaatjes te maken komt volgens prof. Adam Zeman bij ongeveer 2,5 procent van de mensheid voor. Het is niet bij iedereen even sterk aanwezig. De één kan totaal niet visualiseren en de ander heeft er alleen erg veel moeite mee. Vaak gaat dit gepaard met andere afwijkingen. Het is bijvoorbeeld bekend dat mensen met klachten in het autistisch spectrum vaker moeite hebben met visualiseren. Het is opvallend dat de meeste mensen met aphantasia wel beelden zien tijdens hun dromen. Ze kunnen visuele beelden dus wel vormen, maar hebben geen bewuste toegang tot deze beelden. Anno 2017 moet er nog veel onderzoek verricht worden naar aphantasia.

Volgens onderzoeker Joel Pearson van de Universiteit van New South Wales in Sydney is de kans groot dat mensen met aphantasia geen mentale beelden kunnen creëren. Er zou dus iets mis moeten zijn in de visuele cortex (een onderdeel van de occipitale lobben). Dit is een voorzichtige conclusie uit zijn onderzoek in 2017. Nader onderzoek hiernaar is anno 2017 nog in gang.

Totale aphantasia

Totale aphantasia wil zeggen totale afwezigheid van mentale zintuigen. In dit geval kan je je niet inbeelden dat je iets ziet, voelt, hoort of ruikt. Herinneringen zijn voor mensen met totale aphantasia een verzameling feiten. Ze hebben hier geen beeld bij. Ook hebben ze veel moeite met het herkennen van gezichten. Veel mensen die lijden aan prosopagnosie (gezichtsblindheid) hebben volgens Zeman aphantasia.

Aphantasia in het brein

Wanneer we visualiseren maken we gebruik van ons geheugen. Met behulp van ons geheugen en de organisatiegebieden in de frontale en pariëtale lobben visualiseren we de informatie uit de occipitale lobben. Wanneer dit niet lukt, is dit het gevolg van een functieverandering op één of meerdere punten in dit netwerk.

Anders gezegd: de occipitale lobben, ook wel achterhoofdskwabben genoemd, bevinden zich aan de onderkant en achterkant van het hoofd. Deze lobben ontvangen en verwerken visuele informatie zodat we onder andere kleur en vorm kunnen waarnemen. De informatie die binnenkomt in de occipitale lobben gaat naar de pariëtale lobben. Hier wordt de informatie geanalyseerd. De geanalyseerde informatie wordt uiteindelijk opgeslagen in het geheugen. Bij aphantasia gaat er in dit proces iets mis. Dit kan zijn door een aangeboren afwijking, door hersenletsel of door een stemmingsstoornis.

Meestal ontdekt tijdens tienerjaren

Pas in de tienertijd of begin twintig komen de meeste mensen met aphantasia er achter dat zij iets niet kunnen wat hun omgeving wel kan. Op dat moment ontdek je dus pas dat je het vermogen om te visualiseren mist. Wanneer je dit vermogen kwijt raakt door hersenletsel of een stemmingsstoornis merk je dit natuurlijk direct.

Mensen met aphantasia compenseren hun afwijking gedeeltelijk. Deze mensen kunnen vaak zeer goed abstract denken. Bij abstract denken gaat het om het voorstellen van zaken die je niet kan zien of op een andere manier kan waarnemen. Wanneer je niet in staat bent om visuele plaatjes op te roepen, zal je het abstract denken beter moeten ontwikkelen. Je moet dus een groter voorstellingsvermogen ontwikkelen om deze afwijking te compenseren.