Acute buik: Plots ernstige buikpijn door aandoeningen

Bij een acute buik ervaart de patiënt plotseling zeer ernstige buikpijn, wat vaak resulteert in een opname in het ziekenhuis binnen enkele uren na het begin van de pijn voor verder onderzoek en behandeling. Tal van aandoeningen kunnen leiden tot dit vaak levensbedreigende symptoom. Een snelle diagnose is essentieel om de morbiditeit en sterfte die gepaard gaan met het onderliggende probleem te verminderen. Soms moet de arts echter onmiddellijk een diagnose stellen van een acute buik en besluiten tot een operatie, zelfs voordat de exacte oorzaak duidelijk is. Snel handelen is vaak noodzakelijk omdat de patiënt in shock kan raken, het bewustzijn kan verliezen en zelfs kan overlijden.

• Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik
• Oorzaken van ernstige buikpijn: Diverse aandoeningen
• Symptomen: Ernstige Buikpijn, Braken en Andere Klachten
• Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek
• Diagnose: Onderzoek van de buik
• Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken
• Beeldvormende en diagnostische onderzoeken
• Extra diagnostische onderzoeken
• Behandeling
• Preventie van acute buikpijn

Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik

Vooral ouderen, kinderen, patiënten met een verzwakt immuunsysteem, en vrouwen in het laatste trimester van de zwangerschap lopen risico op een acute buik. Langdurig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) verhoogt ook het risico op een acute buik.

Oorzaken van ernstige buikpijn: Diverse aandoeningen

Niet altijd is een arts in staat om de oorzaak van een acute buik vast te stellen. Vaak komt de pijn voor bij de volgende aandoeningen:

• Acute blindedarmontsteking (appendicitis)
• Acute intermitterende porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• Acute pyelonefritis (ontsteking van de nier(en) en het nierbekken)
• Bacteriële infecties: Campylobacter, Salmonella (diarree en buikpijn), Shigella (bacteriële infectie met diarree)
• Darmobstructie (verstoppen van de darmen met buikpijn en braken)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Divertikelaandoening
• Dyspepsie (maagklachten na het eten of drinken)
• Een breuk (bijvoorbeeld door een aneurysma: verwijding van een slagader) (plotselinge aanvang van pijn)
• Darmperforatie (gat in darm) (bijvoorbeeld door een zweer in de twaalfvingerige darm) (plotselinge aanvang van pijn)
• Familiale mediterrane koorts (ontstekingen met koorts)
• Galblaasaandoeningen zoals cholangitis (ontsteking van de galwegen met koorts en buikpijn) en cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• Hemofilie (bloedziekte door het ontbreken van stollingsfactoren) en andere bloedingsstoornissen
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Longontsteking (pneumonie)
• Loodvergiftiging
• Myocardinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• Nierkolieken (ondraaglijke pijn in de flanken door niersteen)
• Nierziekte (ook rugpijn)
• Pancreatitis (alvleesklierontsteking) (ook rugpijn)
• Paroxysmale nachtelijke hemoglobinemie
• Peritonitis (buikvliesontsteking door een infectie in de buikholte)
• Polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• Ruptuur van een abdominaal aorta-aneurysma (ook rugpijn)
• Torsie (bijvoorbeeld van een eierstokcysten) (plotselinge aanvang van pijn)
• Uitstralingspijn bijvoorbeeld schouderbladpijn door galkolieken (buikpijn door galsteen die galweg blokkeert), liespijn door nierkolieken en schouderpijn door bloed of een infectie dat zich in het middenrif bevindt
• Urineweginfectie
• Vasculitis (ontsteking van een bloedvat door een ziekte of medicatie)
• Zwangerschapscomplicatie zoals bij een ectopische zwangerschap (buitenbaarmoederlijke zwangerschap)

Symptomen: Ernstige Buikpijn, Braken en Andere Klachten

Naast de plotselinge, ernstige pijn in de buik, kunnen zich ook andere symptomen voordoen zoals braken.

Buikpijn

Het begin, de locatie, het type en de verdere verloop van de pijn verschillen per patiënt. Over het algemeen is de zeer ernstige pijn van een acute buik constant (meestal door een ontsteking) of koliekachtig door een geblokkeerde buis. Ontstekingspijn gaat vaak gepaard met koorts (verhoogde temperatuur), tachycardie (versnelde hartslag) en/of een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose). Koliekpijn kan het gevolg zijn van een obstructie van de darm, het galwegsysteem, het urogenitale systeem of de baarmoeder. Inflammatoire aandoeningen zoals appendicitis veroorzaken een meer geleidelijke aanvang van de pijn. Bij peritonitis is de pijn continu en verergert deze bij beweging.

Andere symptomen

Braken kan optreden en soms acute buikpijn verlichten, maar aanhoudend braken wijst op een obstructie van de darm. Misselijkheid kan ook voorkomen. Soms is bloed in de ontlasting aanwezig, wat kan duiden op darmischemie (tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm). Overmatig zweten (hyperhidrose), verwardheid, een snelle hartslag en een lage bloeddruk wijzen mogelijk op een hypovolemische shock, wat een medische noodtoestand is door een tekort aan bloed in het lichaam. Verder kunnen bloedingen uit de vagina (bijvoorbeeld door een afgebroken ectopische zwangerschap) en ecchymosen (verkleuring van de huid door een gescheurd bloedvat), vaak bij pancreatitis, en rugpijn voorkomen.

Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek

Geschiedenis

De arts bespreekt met de patiënt eerdere operaties en eventuele gynaecologische problemen. Het is belangrijk om te weten of de patiënt aan andere medische aandoeningen lijdt. De arts stelt vragen over bijkomende klachten, zoals de aard van het braaksel (bijvoorbeeld of het bloed, gal of darminhoud bevat) en veranderingen in het ontlastingspatroon of de urinefrequentie.

Algemeen fysiek onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit. Hierbij let hij op tekenen van ziekte en algehele conditie. De patiënt kan een groot volume vocht verliezen via het bloedvatsysteem in de buikholte of het darmlumen, wat kan leiden tot hypovolemie (onvoldoende bloedvolume). Dit manifesteert zich door een bleke huid (pallor), een zwakke en snelle pols en een verlaagde bloeddruk (hypotensie). Andere symptomen kunnen een beslagen tong en halitose (stinkende adem) zijn. Koorts komt vaak voor bij acute ontstekingsprocessen.

Diagnose: Onderzoek van de buik

De arts voert een inspectie (bekijken van de buik), palpatie (betasten van de buik) en auscultatie (beluisteren van de darmgeluiden) uit.

Inspectie

De arts bekijkt de buik en zoekt naar littekens, uitzetting of tumoren.

Palpatie

De arts betast de buik zorgvuldig. Soms voelt hij onvrijwillige spasmen van de buikwand, wat kan duiden op peritonitis. De buik kan "plankhard" aanvoelen, wat vaak een indicatie is van een ernstige ontsteking van het buikvlies. Dit kan lokaal zijn of de hele buik betreffen.

Darmgeluiden

Met een stethoscoop luistert de arts naar de darmgeluiden. Hoog klinkende darmgeluiden kunnen wijzen op een obstructie, terwijl afwezige darmgeluiden kunnen duiden op een probleem met het peritoneum. Afwezige darmgeluiden bij een duidelijke darmobstructie kunnen wijzen op darmischemie (een tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm) of ileus (stilvallen van de darm).

Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken

Bloedonderzoek
Bloedtelling
Bij een bloedonderzoek wordt het aantal bloedcellen geteld. Een verhoogd aantal witte bloedcellen komt vaak voor bij ontstekingsaandoeningen. Normale bloedcellen kunnen wijzen op andere oorzaken, zoals een aorta-aneurysma of zeldzame aandoeningen zoals porfyrie.

Serumamylase
Hoge niveaus van serumamylase (meer dan vijf keer het normale niveau) wijzen op acute pancreatitis. Matig verhoogde niveaus kunnen andere oorzaken hebben.

Serumelektrolyten
Hoewel serumelektrolyten niet specifiek nuttig zijn voor de diagnose van acute buikpijn, helpen ze bij het evalueren van de algemene gezondheidstoestand van de patiënt.

Urineonderzoek
De arts onderzoekt de urine op de aanwezigheid van bloed (hematurie). Glucose en ketonen in de urine kunnen wijzen op ketoacidose, wat de acute buikpijn kan verklaren. De aanwezigheid van witte bloedcellen en eiwitten (proteïnurie) kan wijzen op pyelonefritis. Bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd kan een urineonderzoek helpen bij het opsporen van een mogelijke zwangerschap.

Beeldvormende en diagnostische onderzoeken

CT-scan

Een spiraal-CT-scan is het meest nauwkeurige onderzoek voor veel acute noodgevallen. De scanner maakt een volumescan in één doorlopende spiraalvormige beweging, waardoor snel driedimensionale beelden worden verkregen. Dit is vooral nuttig voor het tonen van breuken en bloedvaten, en kan vaak een laparotomie vermijden.

Echografie

Een echografie is nuttig voor de diagnose van acute cholangitis, cholecystitis en een aorta-aneurysma. Het kan ook betrouwbaar acute appendicitis en gynaecologische oorzaken van pijn detecteren.

Gynaecologisch onderzoek

Een gynaecologisch onderzoek kan essentieel zijn bij het diagnosticeren van gynaecologische oorzaken van een acute buik, zoals een ectopische zwangerschap.

Laparoscopie

Laparoscopie is een belangrijk diagnostisch hulpmiddel voor het inspecteren van de buik en het bekkengebied, vooral bij oudere patiënten. Hiermee kunnen ook behandelingen zoals appendectomie worden uitgevoerd.

Röntgenfoto

Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) kan lucht onder het diafragma opsporen, wat kan wijzen op een perforatie.

Sigmoïdoscopie

Bij diarree is een sigmoïdoscopie nuttig om infecties, ontstekingen en ischemische oorzaken van acute pijn uit te sluiten. Een ontlastingscultuur kan nodig zijn om bacteriële pathogenen zoals Campylobacter, Salmonella en Shigella op te sporen. Ook kan de arts het Clostridium difficile-toxine controleren, vooral na antibioticatherapie of ziekenhuisopname.

Extra diagnostische onderzoeken

Endoscopie

Endoscopie kan nuttig zijn om aandoeningen zoals maagzweren, gastro-intestinale bloedingen en ontstekingen te diagnosticeren.

MRI-scan

Een MRI-scan kan gedetailleerde beelden van de buikorganen geven en is nuttig bij het diagnosticeren van aandoeningen zoals tumoren, ontstekingen en abcessen.

Angiografie

Angiografie kan worden gebruikt om de bloedvaten te visualiseren en is nuttig bij het diagnosticeren van aneurysma's, vasculaire malformaties en darmischemie.

Behandeling

De behandeling van acute buikpijn hangt af van de onderliggende oorzaak. Soms is onmiddellijke chirurgie nodig, zoals bij een darmperforatie of een gescheurde aneurysma. In andere gevallen kan een afwachtend beleid met pijnstillers en medicatie voldoende zijn. De arts kan antibiotica voorschrijven bij infecties, ontstekingsremmers bij ontstekingsaandoeningen en specifieke behandelingen voor aandoeningen zoals pancreatitis of galstenen.

Medische behandeling

Antibiotica bij infecties
Pijnstillers voor pijnverlichting
Ontstekingsremmers bij ontstekingsaandoeningen
Specifieke medicatie voor aandoeningen zoals pancreatitis of galstenen

Chirurgische Behandeling

Spoedoperaties zijn nodig bij levensbedreigende aandoeningen zoals een gescheurde aneurysma, darmperforatie of acute appendicitis. De chirurg kan beschadigde organen herstellen, obstructies verwijderen en infecties behandelen.

Nazorg en opvolging

Nazorg is cruciaal na de behandeling van acute buikpijn. Regelmatige follow-up afspraken zijn nodig om de voortgang te monitoren en complicaties te voorkomen. Patiënten moeten worden geïnformeerd over symptomen die wijzen op een terugkeer van de aandoening en wanneer ze onmiddellijk medische hulp moeten zoeken.

Preventie van acute buikpijn

Hoewel niet alle gevallen van acute buikpijn te voorkomen zijn, kunnen bepaalde maatregelen het risico verminderen:

• Gezonde voeding en voldoende hydratatie
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik
• Tijdige behandeling van medische aandoeningen zoals diabetes en hartaandoeningen
• Regelmatige medische controles, vooral bij een familiegeschiedenis van aandoeningen die acute buikpijn kunnen veroorzaken

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen veel gevallen van acute buikpijn voorkomen worden of tijdig behandeld worden, wat complicaties en ernstige gevolgen kan voorkomen.

Lees verder

• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek