Acute buik: Plots ernstige buikpijn door aandoeningen

Bij een acute buik heeft een patiënt plots zeer ernstige buikpijn waardoor hij veelal binnen enkele uren na het begin van de pijn wordt opgenomen in het ziekenhuis voor verder onderzoek en een passende behandeling. Tal van aandoeningen leiden mogelijk tot dit vaak levensbedreigend symptoom. Een snelle diagnose is nodig om de morbiditeit en sterfte gepaard met het onderliggend probleem te verminderen. Soms moet de arts echter meteen een acute buik diagnosticeren en hierop besluiten om te opereren, nog voordat een duidelijke oorzaak beschikbaar is. Vaak is snel handelen nodig omdat een patiënt in een shock terecht kan komen, het bewustzijn dan verliest en hierdoor zelfs kan komen te overlijden.

• Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik
• Oorzaken ernstige buikpijn: Door diverse aandoeningen
• Symptomen: Ernstige buikpijn, braken en andere klachten
• Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek
• Diagnose: Onderzoek van de buik
• Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken
• Beeldvormende en diagnostische onderzoeken
• Behandeling van plotse pijn aan buik

Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik

Vooral ouderen, kinderen, patiënten met een verzwakt immuunsysteem en vrouwen in het laatste trimester van de zwangerschap lijden aan een acute buik. Het langdurig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) leidt ook sneller tot een acute buik.

Oorzaken ernstige buikpijn: Door diverse aandoeningen

Niet altijd is een arts in staat om de diagnose van een acute buik te achterhalen. Maar vaak komt de pijn voor bij volgende aandoeningen:

• acute blindedarmontsteking (appendicitis)
• acute intermitterende porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• acute pyelonefritis (ontsteking van de nier(en) en het nierbekken)
• bacteriële infecties: Campylobacter, Salmonella (diarree en buikpijn), Shigella (bacteriële infectie met diarree)
• darmobstructie (verstoppen van de darmen met buikpijn en braken)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• divertikelaandoening
• dyspepsie (maagklachten na het eten of drinken)
• een breuk (bijvoorbeeld door een aneurysma: verwijding van een slagader) (plotselinge aanvang van pijn)
• een darmperforatie (gat in darm) (bijvoorbeeld door een zweer in de twaalfvingerige darm) (plotselinge aanvang van pijn)
• familiale mediterrane koorts (ontstekingen met koorts)
• galblaasaandoening zoals cholangitis (ontsteking van de galwegen met koorts en buikpijn) en cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• hemofilie (bloedziekte door het ontbreken van stollingsfactoren) en andere bloedingsstoornissen
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• longontsteking (pneumonie)
• loodvergiftiging
• myocardinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• nierkolieken (ondraaglijke pijn in de flanken door niersteen)
• nierziekte (ook rugpijn)
• pancreatitis (alvleesklierontsteking) (ook rugpijn)
• paroxysmale nachtelijke hemoglobinemie
• peritonitis (buikvliesontsteking door een infectie in de buikholte)
• polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• ruptuur van een abdominaal aorta-aneurysma (ook rugpijn)
• torsie (bijvoorbeeld van een eierstokcysten) (plotselinge aanvang van pijn)
• uitstralingspijn bijvoorbeeld schouderbladpijn door galkolieken (buikpijn door galsteen die galweg blokkeert), liespijn door nierkolieken en schouderpijn door bloed of een infectie dat zich in het middenrif bevindt
• urineweginfectie
• vasculitis (ontsteking van een bloedvat door een ziekte of medicatie)
• zwangerschapscomplicatie zoals bij een ectopische zwangerschap (buitenbaarmoederlijke zwangerschap)

Symptomen: Ernstige buikpijn, braken en andere klachten

Naast de plotse, ernstige pijn in de buik doen zich andere symptomen voor zoals onder andere braken.

Buikpijn

Het begin, de plaats, het type en de daaropvolgende verloop van de pijn is bij elke patiënt anders. In het algemeen is de zeer ernstige pijn van een acute buik constant (meestal door een ontsteking) of koliekachtig door een geblokkeerde 'buis'. De ontstekingsaard van een constante pijn gaat vaak gepaard met een verhoogde temperatuur (koorts), tachycardie (een versnelde ademhaling) en/of een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose). Koliekpijn is mogelijk het gevolg van een obstructie (verstopping) van de darm, het galwegsysteem, het urogenitale systeem of de baarmoeder. Inflammatoire aandoeningen (zoals appendicitis) veroorzaken een meer geleidelijke aanvang van de pijn. Bij peritonitis is de pijn continu en verergert dit door te bewegen.

Andere symptomen

Braken verschijnt soms ook, wat eventuele acute buikpijn vaak doet verlichten, maar aanhoudend braken wijst op een obstructief letsel van de darm. Misselijkheid is hiermee mogelijk geassocieerd. Soms is bloed in de ontlasting aanwezig, hetgeen mogelijk duidt op een darmischemie (tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm). Overmatig zweten (hyperhidrose), verwardheid, een snelle hartslag en een lage bloeddruk wijzen mogelijk op een hypovolemische shock, hetgeen een medische noodtoestand is omdat het lichaam hierbij te weinig bloed heeft. Verder zijn bloedingen uit de vagina (afgebroken ectopische zwangerschap) en ecchymosen (verkleuring van huid door gescheurd bloedvat) (vaak bij pancreatitis) en rugpijn nog mogelijke symptomen.

Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek

Geschiedenis

De arts overloopt met de patiënt de vroegere operaties en eventuele gynaecologische problemen. Bovendien wil hij weten of de patiënt lijdt aan een gelijktijdige medische aandoening. Hij bevraagt de patiënt over de andere klachten. Zo wil de arts bijvoorbeeld eveneens weten hoe het braaksel er uitziet. Bevat dit bijvoorbeeld bloed, gal of een deel van de darminhoud? Andere veranderingen in het ontlastingspatroon of urinefrequentie moet de arts noteren.

Algemeen fysiek onderzoek

De arts onderzoekt de patiënt grondig. Zo bemerkt hij bijvoorbeeld of de patiënt een slecht en ziek voorkomen heeft. Soms verliest een patiënt grote volumes vocht via het bloedvatsysteem in de buikholte of in het darmlumen (binnenkant van de darm). Hierdoor treedt hypovolemie (onvoldoende bloedvolume) op hetgeen zich uit in een bleke huid (pallor), een zwakke en snelle pols en een verlaagde bloeddruk (hypotensie). Verder bemerkt de arts mogelijk een beslagen tong en soms komt uit de mond een stinkende adem (halitose). Koorts is een ander symptoom dat zich soms presenteert bij een acute buik; dit komt vaker voor bij acute ontstekingsprocessen.

Diagnose: Onderzoek van de buik

De arts voert een inspectie (bekijken van de buik), palpatie (betasten van de buik) en auscultatie (beluisteren van de darmgeluiden) uit.

Inspectie

De arts bekijkt de buik en zoekt naar de aanwezigheid van littekens, uitzetting of tumoren.

Palpatie

De arts betast voorzichtig de buik. Soms voelt de arts onvrijwillige spasmen van de buikwand. De buik is hierdoor “plankhard”, hetgeen vaak duidt op peritonitis. Soms is dit gelokaliseerd in één gebied maar het is eveneens mogelijk dat de hele buik betrokken is.

Darmgeluiden

De arts neemt zijn stethoscoop en plaatst deze op de buik om darmgeluiden te horen. Hoog klinkende darmgeluiden geven aan dat een obstructie van vocht aanwezig is. Dit is het gevolg van vloeistofbewegingen binnen het grote dilateerde (uitzettende) darmlumen. Afwezige darmgeluiden wijzen mogelijk op een probleem met betrekking tot het peritoneum (buikvlies). Bij een patiënt met een duidelijke darmobstructie, zijn afwezige darmgeluiden aanwezig, hetgeen duidt op een tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm (darmischemie) of het stilvallen van de darm waardoor er geen darmpassage meer is (ileus). Darmischemie zien artsen vooral bij ouderen met een hartaandoening.

Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken

Bloedonderzoek

Bloedtelling
De arts telt bij een bloedonderzoek het aantal bloedcellen. Een verhoogd aantal witte bloedcellen komt voor bij ontstekingsaandoeningen. Als de bloedcellen normaal zijn, dan moet de arts andere oorzaken (bijvoorbeeld aorta-aneurysma) of zeldzame oorzaken (bijvoorbeeld porfyrie) in overweging nemen.

Serumamylase
Hoge niveaus (meer dan vijf keer het normale aantal) wijzen op acute pancreatitis. Verhoogde niveaus die lager dan vijf keer het normale aantal zijn, wijzen meestal niet op pancreatitis.

Serumelektrolyten
Serumelektrolyten zijn niet bijzonder nuttig voor de diagnose van acute buikpijn, maar wel goed om de algemene gezondheidstoestand van de patiënt te evalueren.

Urineonderzoek
De arts onderzoekt de urine. Zo is mogelijk bloed in de urine (hematurie) aanwezig. Wanneer zich glucose en ketonen in de urine bevinden, is mogelijk sprake van ketoacidose hetgeen de acute buikpijn verklaart. De arts spoort eventuele witte bloedcellen en eiwitten in de urine op (proteïnurie) want als deze elementen aanwezig zijn, lijdt de patiënt mogelijk aan pyelonefritis. Soms is bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd een urineonderzoek nodig om een eventuele zwangerschap op te sporen.

Beeldvormende en diagnostische onderzoeken

CT-scan

Een spiraal CT-scan is het meest nauwkeurige onderzoek bij de meeste acute noodgevallen. Hierbij werkt de arts met een uiterst snelle CT-scanner die een volumescan maakt in één doorlopende spiraalvormige beweging. Hiermee zijn snel driedimensionale beelden te maken hetgeen vooral nuttig is voor het tonen van breuken en bloedvaten. Dankzij deze CT-scantechniek is een arts vaak in staat om een laparotomie (chirurgisch openen van de buik met als doel om de buik te inspecteren) te vermijden.

Echografie

Een echografie is inzetbaar bij de diagnose van acute cholangitis, cholecystitis en een aorta-aneurysma. Een arts is tevens in staat om dankzij een echografie een betrouwbare diagnose van acute appendicitis te maken. Met een echografie is de arts tot slot in staat om gynaecologische oorzaken van pijn te detecteren.

Gynaecologisch onderzoek

Een gynaecologisch onderzoek is in sommige gevallen zeer nuttig, met name bij het diagnosticeren van gynaecologische oorzaken van een acute buik (bijvoorbeeld een ectopische zwangerschap).

Laparoscopie

Een laparoscopie (inwendig kijkonderzoek van de buik en het bekkengebied) is belangrijk als diagnostisch hulpmiddel alvorens met een buikoperatie te starten en dan vooral bij vijftigplussers. Daarnaast is een arts in staat om bepaalde behandelingen zoals een appendectomie (chirurgische verwijdering van het aanhangsel van de blindedarm) uit te voeren met behulp van een laparoscopie.

Röntgenfoto

Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) is handig om lucht onder het diafragma (middenrif: scheidingslijn tussen borstkas en buik) op te sporen dat hier is terechtgekomen door een perforatie.

Sigmoïdoscopie

Als diarree aanwezig is, is een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) aangewezen om infecties, ontstekingen en ischemische oorzaken van acute pijn uit te sluiten. Bij het behandelen van diarree is een ontlastingscultuur nodig. Een laborant onderzoekt dit stoelgangsmonster op de aanwezigheid van bacteriële pathogenen, zoals bijvoorbeeld Campylobacter, Salmonella, Shigella, …. De arts controleert de ontlasting eveneens op het Clostridium difficile toxine, indien antibioticatherapie of een ziekenhuisopname voorafgaand aan het begin van de diarree en de acute buikpijn is gebeurd.

Behandeling van plotse pijn aan buik

De arts behandelt de oorzaak van de acute buik. Soms moet hij meteen medisch ingrijpen (opereren), maar af en toe is een afwachtend beleid in combinatie met pijnstillers wel mogelijk. Afhankelijk van de oorzaak zet de arts soms een medicamenteuze behandeling in.

Lees verder

• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek