Acute buik: Plots ernstige buikpijn door aandoeningen

Bij een acute buik ervaart de patiënt plotseling zeer ernstige buikpijn, wat vaak resulteert in een opname in het ziekenhuis binnen enkele uren na het begin van de pijn voor verder onderzoek en behandeling. Tal van aandoeningen kunnen leiden tot dit vaak levensbedreigende symptoom. Een snelle diagnose is essentieel om de morbiditeit en sterfte die gepaard gaan met het onderliggende probleem te verminderen. Soms moet de arts echter onmiddellijk een diagnose stellen van een acute buik en besluiten tot een operatie, zelfs voordat de exacte oorzaak duidelijk is. Snel handelen is vaak noodzakelijk omdat de patiënt in shock kan raken, het bewustzijn kan verliezen en zelfs kan overlijden.

• Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik
• Oorzaken van ernstige buikpijn: Diverse aandoeningen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Ernstige Buikpijn, Braken en Andere Klachten
• Alarmsymptomen
• Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek
• Diagnose: Onderzoek van de buik
• Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken
• Beeldvormende en diagnostische onderzoeken
• Extra diagnostische onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van acute buikpijn

Epidemiologie en risicofactoren bij acute buik

Vooral ouderen, kinderen, patiënten met een verzwakt immuunsysteem, en vrouwen in het laatste trimester van de zwangerschap lopen risico op een acute buik. Langdurig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) verhoogt ook het risico op een acute buik.

Oorzaken van ernstige buikpijn: Diverse aandoeningen

Niet altijd is een arts in staat om de oorzaak van een acute buik vast te stellen. Vaak komt de pijn voor bij de volgende aandoeningen:

• Acute blindedarmontsteking (appendicitis)
• Acute intermitterende porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• Acute pyelonefritis (ontsteking van de nier(en) en het nierbekken)
• Bacteriële infecties: Campylobacter, Salmonella (diarree en buikpijn), Shigella (bacteriële infectie met diarree)
• Darmobstructie (verstoppen van de darmen met buikpijn en braken)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Divertikelaandoening
• Dyspepsie (maagklachten na het eten of drinken)
• Een breuk (bijvoorbeeld door een aneurysma: verwijding van een slagader) (plotselinge aanvang van pijn)
• Darmperforatie (gat in darm) (bijvoorbeeld door een zweer in de twaalfvingerige darm) (plotselinge aanvang van pijn)
• Familiale mediterrane koorts (ontstekingen met koorts)
• Galblaasaandoeningen zoals cholangitis (ontsteking van de galwegen met koorts en buikpijn) en cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• Hemofilie (bloedziekte door het ontbreken van stollingsfactoren) en andere bloedingsstoornissen
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Longontsteking (pneumonie)
• Loodvergiftiging
• Myocardinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• Nierkolieken (ondraaglijke pijn in de flanken door niersteen)
• Nierziekte (ook rugpijn)
• Pancreatitis (alvleesklierontsteking) (ook rugpijn)
• Paroxysmale nachtelijke hemoglobinemie
• Peritonitis (buikvliesontsteking door een infectie in de buikholte)
• Polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• Ruptuur van een abdominaal aorta-aneurysma (ook rugpijn)
• Torsie (bijvoorbeeld van een eierstokcysten) (plotselinge aanvang van pijn)
• Uitstralingspijn bijvoorbeeld schouderbladpijn door galkolieken (buikpijn door galsteen die galweg blokkeert), liespijn door nierkolieken en schouderpijn door bloed of een infectie dat zich in het middenrif bevindt
• Urineweginfectie
• Vasculitis (ontsteking van een bloedvat door een ziekte of medicatie)
• Zwangerschapscomplicatie zoals bij een ectopische zwangerschap (buitenbaarmoederlijke zwangerschap)

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die bijdragen aan het ontstaan van acute buik. Leeftijd speelt hierbij een belangrijke rol; bijvoorbeeld, kinderen en adolescenten hebben een hoger risico op appendicitis, terwijl volwassenen vaker last hebben van diverticulitis en galstenen. Een andere belangrijke factor is het geslacht van de patiënt, aangezien gynaecologische aandoeningen zoals een gescheurde cyste of ectopische zwangerschap meer voorkomen bij vrouwen en acute buik kunnen veroorzaken.

Medische voorgeschiedenis

Daarnaast kan een medische voorgeschiedenis van buikklachten, zoals chronische inflammatoire darmaandoeningen (zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa), de kans op acute buik verhogen. Patiënten met een geschiedenis van maagzweren of eerdere abdominale operaties hebben ook een verhoogd risico, omdat er littekenweefsel kan ontstaan dat de spijsvertering beïnvloedt. Het is belangrijk voor zorgverleners om deze voorgeschiedenis te kennen, zodat zij potentiële risico's kunnen identificeren.

Leefstijlfactoren

Ongezonde leefstijlfactoren, zoals een onregelmatig voedingspatroon, roken en overmatig alcoholgebruik, dragen ook bij aan het risico op buikklachten. Een voeding rijk aan verzadigde vetten en suikers kan bijvoorbeeld bijdragen aan de vorming van galstenen en andere spijsverteringsproblemen. Voorts kan een gebrek aan fysieke activiteit leiden tot verstoringen in de spijsvertering, wat kan resulteren in acute buikklachten. Regelmatige lichaamsbeweging en een gezond voedingspatroon zijn cruciaal om deze risico's te minimaliseren.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op acute buik. Dit omvat vooral kinderen en jongeren, die vaak last hebben van acute appendicitis. Volwassenen, vooral degenen tussen de 40 en 60 jaar, lopen een groter risico op aandoeningen zoals galstenen of diverticulitis. Bij ouderen zijn de symptomen van acute buik vaak minder uitgesproken, maar de kans op complicaties is aanzienlijk groter. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd moeten ook extra voorzichtig zijn, aangezien zij vatbaarder zijn voor gynaecologische aandoeningen die acute buik kunnen veroorzaken.

Specifieke aandoeningen

Bepaalde aandoeningen verhogen ook het risico op acute buik. Patiënten met een geschiedenis van nierstenen of pancreatitis hebben een verhoogd risico op acute buikklachten. Ook mensen met een familiaire voorgeschiedenis van spijsverteringsproblemen moeten extra alert zijn, omdat genetische factoren de kans op bepaalde aandoeningen kunnen verhogen. Zorgverleners dienen deze aandoeningen in overweging te nemen bij het beoordelen van patiënten met buikpijn.

Bewustzijn van risicogroepen

Het is belangrijk dat zorgverleners zich bewust zijn van deze risicogroepen, zodat zij tijdig kunnen ingrijpen en passende zorg kunnen bieden. Patiënten moeten goed geïnformeerd worden over hun eigen risicofactoren en -groepen, zodat zij eerder signalen kunnen herkennen en sneller medische hulp kunnen zoeken wanneer dat nodig is.

Symptomen: Ernstige Buikpijn, Braken en Andere Klachten

Naast de plotselinge, ernstige pijn in de buik, kunnen zich ook andere symptomen voordoen zoals braken.

Buikpijn

Het begin, de locatie, het type en de verdere verloop van de pijn verschillen per patiënt. Over het algemeen is de zeer ernstige pijn van een acute buik constant (meestal door een ontsteking) of koliekachtig door een geblokkeerde buis. Ontstekingspijn gaat vaak gepaard met koorts (verhoogde temperatuur), tachycardie (versnelde hartslag) en/of een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose). Koliekpijn kan het gevolg zijn van een obstructie van de darm, het galwegsysteem, het urogenitale systeem of de baarmoeder. Inflammatoire aandoeningen zoals appendicitis veroorzaken een meer geleidelijke aanvang van de pijn. Bij peritonitis is de pijn continu en verergert deze bij beweging.

Andere symptomen

Braken kan optreden en soms acute buikpijn verlichten, maar aanhoudend braken wijst op een obstructie van de darm. Misselijkheid kan ook voorkomen. Soms is bloed in de ontlasting aanwezig, wat kan duiden op darmischemie (tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm). Overmatig zweten (hyperhidrose), verwardheid, een snelle hartslag en een lage bloeddruk wijzen mogelijk op een hypovolemische shock, wat een medische noodtoestand is door een tekort aan bloed in het lichaam. Verder kunnen bloedingen uit de vagina (bijvoorbeeld door een afgebroken ectopische zwangerschap) en ecchymosen (verkleuring van de huid door een gescheurd bloedvat), vaak bij pancreatitis, en rugpijn voorkomen.

Alarmsymptomen

Er zijn verschillende alarmsymptomen die kunnen wijzen op acute buik en onmiddellijke medische hulp vereisen. Een van de meest opvallende symptomen is hevige en aanhoudende buikpijn, die vaak plotseling opkomt. Patiënten kunnen ook koorts ervaren, wat kan duiden op een infectie of ontsteking. Misselijkheid en braken zijn belangrijke symptomen die kunnen wijzen op een obstructie of infectie in het spijsverteringsstelsel.

Veranderingen in de stoelgang

Daarnaast kunnen veranderingen in de stoelgang, zoals diarree of obstipatie, ook op acute buik wijzen. Deze symptomen kunnen duiden op een verstoring in de spijsvertering of een onderliggende aandoening die onmiddellijke aandacht vereist. Het is belangrijk dat patiënten letten op deze veranderingen en hun zorgverleners hiervan op de hoogte stellen.

Tekenen van peritonitis

Patiënten kunnen ook tekenen van peritonitis vertonen, zoals een gespannen buik en pijn bij druk op de buik. Dit kan wijzen op een ernstige infectie of ontsteking en moet onmiddellijk worden geëvalueerd. Andere symptomen kunnen zijn: een verlies van eetlust en algemene malaise. Deze alarmsymptomen moeten serieus genomen worden en vereisen snelle evaluatie en behandeling door medische professionals.

Diagnose: Geschiedenis en algemeen fysiek onderzoek

Geschiedenis

De arts bespreekt met de patiënt eerdere operaties en eventuele gynaecologische problemen. Het is belangrijk om te weten of de patiënt aan andere medische aandoeningen lijdt. De arts stelt vragen over bijkomende klachten, zoals de aard van het braaksel (bijvoorbeeld of het bloed, gal of darminhoud bevat) en veranderingen in het ontlastingspatroon of de urinefrequentie.

Algemeen fysiek onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit. Hierbij let hij op tekenen van ziekte en algehele conditie. De patiënt kan een groot volume vocht verliezen via het bloedvatsysteem in de buikholte of het darmlumen, wat kan leiden tot hypovolemie (onvoldoende bloedvolume). Dit manifesteert zich door een bleke huid (pallor), een zwakke en snelle pols en een verlaagde bloeddruk (hypotensie). Andere symptomen kunnen een beslagen tong en halitose (stinkende adem) zijn. Koorts komt vaak voor bij acute ontstekingsprocessen.

Diagnose: Onderzoek van de buik

De arts voert een inspectie (bekijken van de buik), palpatie (betasten van de buik) en auscultatie (beluisteren van de darmgeluiden) uit.

Inspectie

De arts bekijkt de buik en zoekt naar littekens, uitzetting of tumoren.

Palpatie

De arts betast de buik zorgvuldig. Soms voelt hij onvrijwillige spasmen van de buikwand, wat kan duiden op peritonitis. De buik kan "plankhard" aanvoelen, wat vaak een indicatie is van een ernstige ontsteking van het buikvlies. Dit kan lokaal zijn of de hele buik betreffen.

Darmgeluiden

Met een stethoscoop luistert de arts naar de darmgeluiden. Hoog klinkende darmgeluiden kunnen wijzen op een obstructie, terwijl afwezige darmgeluiden kunnen duiden op een probleem met het peritoneum. Afwezige darmgeluiden bij een duidelijke darmobstructie kunnen wijzen op darmischemie (een tekort aan zuurstof in het bloed naar de darm) of ileus (stilvallen van de darm).

Diagnose: Bloed- en urineonderzoeken

Bloedonderzoek
Bloedtelling
Bij een bloedonderzoek wordt het aantal bloedcellen geteld. Een verhoogd aantal witte bloedcellen komt vaak voor bij ontstekingsaandoeningen. Normale bloedcellen kunnen wijzen op andere oorzaken, zoals een aorta-aneurysma of zeldzame aandoeningen zoals porfyrie.

Serumamylase
Hoge niveaus van serumamylase (meer dan vijf keer het normale niveau) wijzen op acute pancreatitis. Matig verhoogde niveaus kunnen andere oorzaken hebben.

Serumelektrolyten
Hoewel serumelektrolyten niet specifiek nuttig zijn voor de diagnose van acute buikpijn, helpen ze bij het evalueren van de algemene gezondheidstoestand van de patiënt.

Urineonderzoek
De arts onderzoekt de urine op de aanwezigheid van bloed (hematurie). Glucose en ketonen in de urine kunnen wijzen op ketoacidose, wat de acute buikpijn kan verklaren. De aanwezigheid van witte bloedcellen en eiwitten (proteïnurie) kan wijzen op pyelonefritis. Bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd kan een urineonderzoek helpen bij het opsporen van een mogelijke zwangerschap.

Beeldvormende en diagnostische onderzoeken

CT-scan

Een spiraal-CT-scan is het meest nauwkeurige onderzoek voor veel acute noodgevallen. De scanner maakt een volumescan in één doorlopende spiraalvormige beweging, waardoor snel driedimensionale beelden worden verkregen. Dit is vooral nuttig voor het tonen van breuken en bloedvaten, en kan vaak een laparotomie vermijden.

Echografie

Een echografie is nuttig voor de diagnose van acute cholangitis, cholecystitis en een aorta-aneurysma. Het kan ook betrouwbaar acute appendicitis en gynaecologische oorzaken van pijn detecteren.

Gynaecologisch onderzoek

Een gynaecologisch onderzoek kan essentieel zijn bij het diagnosticeren van gynaecologische oorzaken van een acute buik, zoals een ectopische zwangerschap.

Laparoscopie

Laparoscopie is een belangrijk diagnostisch hulpmiddel voor het inspecteren van de buik en het bekkengebied, vooral bij oudere patiënten. Hiermee kunnen ook behandelingen zoals appendectomie worden uitgevoerd.

Röntgenfoto

Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) kan lucht onder het diafragma opsporen, wat kan wijzen op een perforatie.

Sigmoïdoscopie

Bij diarree is een sigmoïdoscopie nuttig om infecties, ontstekingen en ischemische oorzaken van acute pijn uit te sluiten. Een ontlastingscultuur kan nodig zijn om bacteriële pathogenen zoals Campylobacter, Salmonella en Shigella op te sporen. Ook kan de arts het Clostridium difficile-toxine controleren, vooral na antibioticatherapie of ziekenhuisopname.

Extra diagnostische onderzoeken

Endoscopie

Endoscopie kan nuttig zijn om aandoeningen zoals maagzweren, gastro-intestinale bloedingen en ontstekingen te diagnosticeren.

MRI-scan

Een MRI-scan kan gedetailleerde beelden van de buikorganen geven en is nuttig bij het diagnosticeren van aandoeningen zoals tumoren, ontstekingen en abcessen.

Angiografie

Angiografie kan worden gebruikt om de bloedvaten te visualiseren en is nuttig bij het diagnosticeren van aneurysma's, vasculaire malformaties en darmischemie.

Behandeling

De behandeling van acute buikpijn hangt af van de onderliggende oorzaak. Soms is onmiddellijke chirurgie nodig, zoals bij een darmperforatie of een gescheurde aneurysma. In andere gevallen kan een afwachtend beleid met pijnstillers en medicatie voldoende zijn. De arts kan antibiotica voorschrijven bij infecties, ontstekingsremmers bij ontstekingsaandoeningen en specifieke behandelingen voor aandoeningen zoals pancreatitis of galstenen.

Medische behandeling

Antibiotica bij infecties
Pijnstillers voor pijnverlichting
Ontstekingsremmers bij ontstekingsaandoeningen
Specifieke medicatie voor aandoeningen zoals pancreatitis of galstenen

Chirurgische behandeling

Spoedoperaties zijn nodig bij levensbedreigende aandoeningen zoals een gescheurde aneurysma, darmperforatie of acute appendicitis. De chirurg kan beschadigde organen herstellen, obstructies verwijderen en infecties behandelen.

Nazorg en opvolging

Nazorg is cruciaal na de behandeling van acute buikpijn. Regelmatige controleafspraken zijn nodig om de voortgang te monitoren en complicaties te voorkomen. Patiënten moeten worden geïnformeerd over symptomen die wijzen op een terugkeer van de aandoening en wanneer ze onmiddellijk medische hulp moeten zoeken.

Prognose

De prognose voor patiënten met acute buik is sterk afhankelijk van de oorzaak en de snelheid waarmee medische hulp wordt ingeschakeld. Vroegtijdige diagnose en behandeling zijn cruciaal voor een gunstige uitkomst. In veel gevallen kunnen aandoeningen zoals appendicitis of galstenen succesvol worden behandeld, wat leidt tot volledig herstel van de patiënt. Echter, als de oorzaak niet tijdig wordt vastgesteld, kunnen er ernstige complicaties optreden, zoals peritonitis of sepsis, die de prognose aanzienlijk kunnen verslechteren.

Invloed van leeftijd en gezondheidstoestand

Bij ouderen kan de prognose minder gunstig zijn vanwege een hogere kans op onderliggende gezondheidsproblemen en comorbiditeit. Bij deze groep patiënten is het belangrijk om extra voorzichtig te zijn, aangezien zij mogelijk niet dezelfde symptomen vertonen als jongere patiënten. Dit kan leiden tot een vertraagde diagnose en behandeling, waardoor hun kansen op herstel afnemen.

Belang van tijdige medische hulp

Het is van vitaal belang dat patiënten zich bewust zijn van hun symptomen en zo snel mogelijk medische hulp zoeken om hun kansen op een positieve uitkomst te vergroten. Het tijdig herkennen van symptomen kan het verschil maken tussen een succesvolle behandeling en ernstige complicaties. Patiënten dienen goed geïnformeerd te worden over wat te doen bij acute buikklachten, zodat zij weten wanneer zij hulp moeten inroepen.

Complicaties

Acute buik kan leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Een van de ernstigste complicaties is peritonitis, een ontsteking van het buikvlies die kan ontstaan door een scheur in een orgaan of een infectie. Dit kan levensbedreigend zijn en vereist onmiddellijk ingrijpen. Sepsis, een ernstige en potentieel dodelijke infectie die zich door het hele lichaam verspreidt, kan ook voortkomen uit acute buik en heeft snelle behandeling nodig.

Risico op orgaanfalen

Daarnaast kunnen organen in gevaar komen bij acute buik. Dit kan leiden tot orgaanfalen, wat levensbedreigend is. Wanneer de bloedsomloop naar vitale organen wordt verstoord, kunnen ze niet goed functioneren, wat kan resulteren in ernstige complicaties. Het is cruciaal dat medische professionals het risico op orgaanfalen monitoren bij patiënten met acute buik en indien nodig tijdig ingrijpen.

Darmobstructies en postoperatieve complicaties

Patiënten kunnen ook te maken krijgen met darmobstructies, vaak als gevolg van littekenweefsel of tumoren, wat de spijsvertering verstoort en verdere complicaties met zich meebrengt. Na een chirurgische ingreep voor acute buik bestaat er ook een risico op infectie, bloeding en andere postoperatieve complicaties die nauwlettend in de gaten moeten worden gehouden. Het beheer van deze complicaties is essentieel voor het herstel van de patiënt en vereist vaak een multidisciplinaire benadering.

Het is van cruciaal belang dat acute buik serieus wordt genomen en dat patiënten onmiddellijk medische hulp zoeken bij het optreden van symptomen. Door het tijdig herkennen van risicofactoren en alarmsymptomen kan de zorgverlener adequaat handelen en zo de best mogelijke uitkomst voor de patiënt waarborgen.

Preventie van acute buikpijn

Hoewel niet alle gevallen van acute buikpijn te voorkomen zijn, kunnen bepaalde maatregelen het risico verminderen:

• Gezonde voeding en voldoende hydratatie
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik
• Tijdige behandeling van medische aandoeningen zoals diabetes en hartaandoeningen
• Regelmatige medische controles, vooral bij een familiegeschiedenis van aandoeningen die acute buikpijn kunnen veroorzaken

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen veel gevallen van acute buikpijn voorkomen worden of tijdig behandeld worden, wat complicaties en ernstige gevolgen kan voorkomen.

Lees verder

• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek