Corticosteroïden: Medicatie om ontsteking te verminderen

Corticosteroïden zijn synthetische afgeleiden van het hormoon cortisol, dat normaal gesproken door de bijnieren (twee kleine klieren bovenop de nieren) wordt geproduceerd. Deze krachtige medicijnen worden voorgeschreven om ontstekingen te verminderen en bijnierschorshormonen te vervangen bij aandoeningen waarbij het lichaam onvoldoende van deze hormonen aanmaakt. Hoewel corticosteroïden effectief zijn bij het beheersen van een breed scala aan aandoeningen, kunnen ze bijwerkingen hebben, vooral bij langdurig gebruik of hoge doses. Artsen evalueren zorgvuldig de noodzaak van deze medicatie en wegen de voordelen tegen de mogelijke risico's af.

• Synoniemen voor corticosteroïden
• Indicaties en Soorten: Ontstekingen verminderen en hormonen vervangen
• Glucocorticoïden: Ontsteking verminderen
• Mineralocorticoïden: Vervangen van hormonen
• Tegenindicaties en voorzorgsmaatregelen
• Toedieningswijzen van medicatie
• Bijwerkingen van corticosteroïden

Synoniemen voor corticosteroïden

Corticosteroïden worden ook aangeduid met de volgende synoniemen:

• corticoïden
• steroïden

Indicaties en Soorten: Ontstekingen verminderen en hormonen vervangen

Corticosteroïden worden voorgeschreven om ontstekingen te verminderen en om bijnierschorshormonen te vervangen bij patiënten met hormonale tekorten.

Glucocorticoïden: Ontsteking verminderen

Ontsteking en Functie van Medicatie
Ontsteking is een beschermend proces waarbij witte bloedcellen en chemicaliën worden ingezet om het lichaam te verdedigen tegen infecties en schadelijke micro-organismen zoals bacteriën en virussen. Bij bepaalde aandoeningen kan het immuunsysteem overactief zijn, wat leidt tot weefselschade door een verhoogde ontstekingsreactie. Typische tekenen van ontsteking zijn roodheid (rubor), warmte (calor), zwelling (tumor), pijn (dolor) en functieverlies (functio leasa).

Functie van medicatie
Glucocorticoïden zijn een klasse van corticosteroïden die specifiek gericht zijn op het verminderen van ontstekingen en het onderdrukken van het immuunsysteem. Ze helpen ook bij de afbraak van vetten, koolhydraten en eiwitten. Door de productie van ontstekingsbevorderende chemicaliën te verminderen, beperken glucocorticoïden de schade aan weefsels en verminderen ze de symptomen van ontstekingen. Voorbeelden van glucocorticoïden zijn cortisone, dexamethason, ethamethasone, hydrocortison, prednisolon, prednison en triamcinolon. Deze middelen worden voorgeschreven voor de behandeling van een verscheidenheid aan aandoeningen, waaronder:

• allergische rhinitis (neusslijmvliesontsteking) en hooikoorts
• aandoeningen die pijnlijke en ontstoken gewrichten, spieren en pezen veroorzaken
• arteriitis temporalis en spierreuma (ontsteking van de spieren)
• astma
• atopisch eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeuk)
• auto-immuun hemolytische anemie
• bronchitis
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• ernstige psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• idiopathische trombocytopenische purpura
• leukemie
• lichen planus
• luieruitslag (huidaandoening met rode vlekken in het luiergebied)
• lymfomen (kanker van lymfocyten)
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening) (MS)
• myositis (ontsteking van spieren)
• netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op de huid)
• inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm), waaronder de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met ontsteking van gewrichten en andere organen)
• sommige vormen van kanker
• systemische lupus erythematosus
• systemische vasculitis (ontsteking van de bloedvaten)

Mineralocorticoïden: Vervangen van hormonen

Mineralocorticoïden helpen bij het reguleren van de zout- en waterbalans in het lichaam door zoutretentie te bevorderen. Bij aandoeningen zoals de ziekte van Addison (onvoldoende productie van bijnierschorshormonen) en het adrenogenitaal syndroom (mannelijke kenmerken bij meisjes) kunnen mineralocorticoïden zoals fludrocortisone van cruciaal belang zijn voor de behandeling. Deze medicijnen compenseren het tekort aan natuurlijke bijnierschorshormonen.

Tegenindicaties en voorzorgsmaatregelen

Hoewel corticosteroïden voor de meeste mensen veilig zijn, moeten ze met voorzichtigheid worden gebruikt bij bepaalde groepen patiënten. Dit geldt ook voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Artsen moeten de voordelen zorgvuldig afwegen tegen de risico's, vooral bij patiënten met:

• een wijdverspreide infectie
• psychische problemen of gedragsstoornissen (depressie, alcoholafhankelijkheid)
• leverziekten
• hartfalen (onvoldoende pompen van bloed door het hart)
• een hoge bloeddruk
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• Patiënten die andere medicijnen gebruiken die mogelijk met corticosteroïden interageren

Toedieningswijzen van medicatie

Corticosteroïden kunnen op verschillende manieren worden toegediend, afhankelijk van de aandoening en de behoeften van de patiënt:

• Orale tabletten: De meest gebruikelijke vorm waarbij de patiënt de medicatie via de mond inneemt.
• Injecties: Corticosteroïden kunnen worden geïnjecteerd in de bloedvaten, gewrichten of spieren voor gerichte behandeling.
• Inhalatoren: Voor aandoeningen zoals astma worden corticosteroïden vaak via inhalatoren toegediend.
• Neussprays: Vaak gebruikt voor de behandeling van allergieën en ontstekingen in de neusholte. Neussprays zijn effectief voor lokale behandeling.
• Topische preparaten: Deze omvatten oplossingen, lotions, zalven, mousses, gels of crèmes die op de huid worden aangebracht. Topische steroïden kunnen soms worden gecombineerd met antibiotica en antimycotica voor de behandeling van geïnfecteerde huidoppervlakten.
• Blauwe plekken zijn een mogelijke bijwerking van langdurig gebruik van corticosteroïden. / Bron: Dezidor, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)

Bijwerkingen van corticosteroïden

De arts bepaalt de dosis en de duur van de behandeling om bijwerkingen te minimaliseren. Hoewel veel corticosteroïden weinig bijwerkingen veroorzaken, kunnen er bijwerkingen optreden bij langdurig gebruik of bij hoge doses. Mogelijke bijwerkingen zijn:

• Acne
• Diabetes mellitus (verergering van bestaande diabetes)
• Afronding van de bovenrug (Buffalo bult)
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Verminderde weerstand tegen infecties
• Langzame wondgenezing
• Onregelmatige menstruatie
• Toegenomen eetlust, wat kan leiden tot gewichtstoename en zwaarlijvigheid
• Verdunde huid met blauwe plekken
• Verhoogd risico op infecties
• Gezwollen voeten
• Groeivertraging (bij langdurig gebruik)
• Haargroei in het gezicht
• Hoofdpijn (cefalalgie)
• Hypokaliëmie (laag kaliumgehalte)
• Maagirritatie
• Maangezicht (moon face): wallen in het gezicht
• Necrose van de heupgewrichten, wat kan leiden tot heup- en kniepijn (bij langdurig gebruik)
• Ontwenningsverschijnselen bij plotseling stoppen, wat kan leiden tot een bijniercrisis (Addison-crisis)
• Oogproblemen zoals wazig gezichtsvermogen, glaucoom (verhoogde oogdruk) of cataract (staar)
• Osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• Psychische problemen zoals nervositeit, rusteloosheid, euforie, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen en depressie
• Slapeloosheid
• Spierzwakte
• Vettige oogleden
• Zwelling (oedeem) van de benen
• Zweren in de maag en twaalfvingerige darm

Het is cruciaal om de medicatie zoals voorgeschreven volledig in te nemen. Patiënten dienen de dosis geleidelijk te verlagen over een periode van dagen, weken of maanden om bijwerkingen te voorkomen en om een bijniercrisis te vermijden. Symptomen van een bijniercrisis kunnen misselijkheid, braken en een shock omvatten. Bij ernstige bijwerkingen dient de patiënt onmiddellijk contact op te nemen met een arts of spoedeisende hulp te zoeken.

Lees verder

• Ontsteking: Natuurlijke reactie van lichaam op irritatie
• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers