Corticosteroïden: Medicatie om ontsteking te verminderen

Corticosteroïden zijn een door de mens gemaakte versie van cortisol, gebruikt als medicijn. Cortisol is een hormoon dat de bijnieren (twee kleine klieren die zich op de nieren bevinden) normaal produceert. Corticosteroïden zijn bijgevolg medicijnen met een zeer krachtige ontstekingsremmende werking die de arts voor uiteenlopende ontstekingen voorschrijft. Dit medicijn is tevens nodig bij patiënten die lijden aan een aandoening waardoor het aanmaken van het bijnierschorshormoon niet of onvoldoende verloopt. Corticosteroïden bestaan in verschillende toedieningswijzen. Milde bijwerkingen komen wel eens voor, en ernstige bijwerkingen soms ook bij een langere inname of een hoge dosis. De arts bekijkt daarom steeds zorgvuldig naar de noodzaak van deze medicatie en weegt de voordelen en risico's af.

• Synoniemen corticosteroïden
• Indicatie en soorten: Ontsteking verminderen en bijnierschorshormonen vervangen
• Glucocorticoïden: Ontsteking verminderen
• Mineralocorticoïden: Vervanging van hormonen
• Tegenindicatie medicijnen
• Toedieningswijzen van medicatie
• Milde en ernstige bijwerkingen van medicijn

Synoniemen corticosteroïden

Corticosteroïden zijn eveneens gekend onder deze synoniemen:

• corticoïden
• steroïden

Indicatie en soorten: Ontsteking verminderen en bijnierschorshormonen vervangen

Deze krachtige medicijnen werken bij een ontsteking maar vervangen eveneens hormonen bij patiënten waarvan het lichaam deze niet aanmaakt.

Glucocorticoïden: Ontsteking verminderen

Ontsteking
Een ontsteking is een proces waarbij witte bloedcellen en chemicaliën het lichaam beschermen tegen een infectie en vreemde micro-organismen zoals bacteriën en virussen. Bij bepaalde ziekten functioneert het afweersysteem (immuunsysteem) echter niet naar behoren. Wanneer micro-organismen of chemische stoffen binnendringen, ontstaat een reactie van het weefsel op een schadelijke prikkel en ontstaat door de ontsteking weefselschade. Tekenen van een ontsteking zijn roodheid (rubor), warmte (calor), zwelling (tumor), pijn (dolor) en functieverlies (functio leasa).

Functie van medicatie
Glucocorticoïden zijn ontstekingsremmende geneesmiddelen die de symptomen van een ontsteking verminderen en het immuunsysteem onderdrukken en helpen bij de afbraak van vetten, koolhydraten en eiwitten. Steroïden verminderen de productie van chemicaliën die deze ontsteking veroorzaken. De medicatie beperkt bijgevolg de weefselschade. Steroïden verminderen eveneens de activiteit van het immuunsysteem door de functie van de witte bloedcellen te wijzigen. Voorbeelden van glucocorticoïden zijn cortisone, dexamethason, ethamethasoneb, hydrocortison, prednisolon, prednison en triamcinolon. De arts zet deze medicatie in bij de behandeling van volgende aandoeningen:

• allergische rhinitis (neusslijmvliesontsteking) en hooikoorts
• andere aandoeningen waardoor de patiënt pijnlijke en ontstoken gewrichten, spieren en pezen ontwikkelt
• arteriitis temporalis en spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)
• astma
• atopisch eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• auto-immune hemolytische anemie
• bronchitis
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• ernstige psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• idiopathische trombocytopenische purpura
• leukemie
• lichen planus
• luieruitslag (huidaandoening met rode vlekken in luiergebied)
• lymfomen (kanker van lymfocyten)
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening) (MS)
• myositis (ontsteking van spier)
• netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op de huid)
• inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm) waaronder de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• sommige vormen van kanker
• systemische lupus erythematosus
• systemische vasculitis (ontsteking van de bloedvaten)

Mineralocorticoïden: Vervanging van hormonen

Mineralocorticoïden houden zout vast zodat de hoeveelheden zout en water in het lichaam goed gereguleerd blijven. Bij de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren) is het lichaam van de patiënt niet in staat om voldoende bijnierschorshormonen aan te maken. Ook bij het adrenogenitaal syndroom (mannelijke kenmerken bij meisjes) ontstaat zoutverlies in het lichaam. Corticosteroïden zijn voor deze patiënten bijgevolg de uitkomst. Fludrocortisone is een voorbeeld van een mineralocorticoïde medicijn.

Tegenindicatie medicijnen

Deze medicatie is voor vrijwel iedereen veilig, zelfs voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. De arts schrijft wel enkel corticosteroïden voor wanneer de mogelijke voordelen opwegen tegen de risico's. Corticosteroïden veroorzaken vrij snel bijwerkingen, zeker bij een langere inname of bij een hoge dosis, en daarom schrijft de arts deze niet voor of slechts met de nodige voorzichtigheid voor in bepaalde omstandigheden. Dit geldt voor patiënten met een voortdurende wijdverspreide infectie, patiënten met psychische problemen of gedragsproblemen (depressie of alcoholafhankelijkheid), patiënten met leveraandoeningen, hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een hoge bloeddruk of diabetes mellitus en patiënten die medicijnen nemen die mogelijk interageren met corticosteroïden.

Toedieningswijzen van medicatie

Corticosteroïden zijn verkrijgbaar in orale tabletten; de patiënt neemt deze met andere woorden via de mond in. Ook injecteert de arts mogelijk corticosteroïden in de bloedvaten, gewrichten of spieren. Een andere toedieningswijze van corticosteroïden is via een inhalator via de mond of een neusspray. Lokale steroïden omvatten tot slot oplossingen, lotions, zalven, mousses, gels of crèmes. Topische of lokale steroïden zijn soms gecombineerd met antibiotica en antimycotica om geïnfecteerde huidoppervlakten te behandelen.

Milde en ernstige bijwerkingen van medicijn

De arts schrijft een effectieve dosis voor met een zo kort mogelijke behandelingsduur zodat zo weinig mogelijk bijwerkingen ontstaan. Veelal geven corticosteroïde medicijnen weinig bijwerkingen. Bij een langdurige behandeling of een behandeling met hoge doses zijn bijwerkingen van corticosteroïden echter wel mogelijk. Mogelijke bijwerkingen van een behandeling met corticosteroïden omvatten:

• acne
• diabetes mellitus (suikerziekte) en een instabiele diabetesregulatie (waardoor diabetes verergert)
• een afronding van de bovenrug (Buffalo bult)
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een lagere weerstand tegen infecties
• een langzame wondgenezing
• een onregelmatige menstruatie
• een toegenomen eetlust wat mogelijk leidt tot gewichtstoename en zwaarlijvigheid bij een langdurige inname
• een verdunde huid waarop gemakkelijk blauwe plekken ontstaan
• een verhoogd risico op infecties
• gezwollen voeten
• groeivertraging (bij een langdurige inname)
• haargroei in het gezicht
• hoofdpijn (cefalalgie)
• hypokaliëmie (verlies van kalium)
• maagirritatie
• maangezicht (moon face): wallen in het gezicht
• necrose van de heupgewrichten met heup- en kniepijn als gevolg (bij een langdurige inname)
• ontwenningsverschijnselen veroorzaakt door onderdrukking van de bijnieren
• oogproblemen zoals een wazig gezichtsvermogen, glaucoom (verhoogde oogdruk) of cataract (staar)
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• psychische problemen: nervositeit, rusteloosheid, euforie, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen en depressies
• slapeloosheid
• spierzwakte
• vettige oogleden
• zwelling (oedeem) van de benen
• zweren in de maag en twaalfvingerige darm

Het is belangrijk om deze medicatie steeds volledig uit te nemen. De patiënt verlaagt stilaan deze dosis, verspreid over diverse dagen, weken of maanden. Bij bijwerkingen mag een patiënt dus niet onmiddellijk stoppen omdat dit soms een bijniercrisis (Addison-crisis) veroorzaakt. Misselijkheid, braken en een shock zijn enkele symptomen van een bijniercrisis. Bij ernstige bijwerkingen neemt de patiënt steeds contact op met de arts of zoekt hij spoedeisende hulp op.

Lees verder

• Ontsteking: Natuurlijke reactie van lichaam op irritatie
• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers