Inflammatoire darmziekte: Ontstekingsaandoening van darm

Een inflammatoire darmziekte (inflammatory bowel disease) is een groep ontstekingsaandoeningen van de dikke darm en de dunne darm. Twee belangrijke soorten inflammatoire darmaandoeningen zijn colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Colitis ulcerosa is beperkt tot de dikke darm. Bij de ziekte van Crohn is elk deel van het maagdarmkanaal mogelijk getroffen (van de mond tot de anus). Meestal zijn echter het laatste deel van de dunne darm en/of de dikke darm aangetast. Ook andere ziekten behoren nog tot de ontstekingsaandoeningen van de darm. Aanhoudende diarree, buikpijn, bloed in de ontlasting, gewichtsverlies en vermoeidheid zijn enkele mogelijke tekenen van een inflammatoire darmaandoening. Voedingsaanpassingen, medicijnen en chirurgie behandelen een ontstekingsaandoening van de darm. Hoewel de ziekte mogelijk slopend is, is er dankzij de diverse behandelingen meestal goed te leven met de ziekte. Soms ontstaan echter wel ernstige complicaties.

• Soorten van inflammatoire darmaandoening
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Gemeenschappelijke klachten
• Colitis ulcerosa
• Ziekte van Crohn
• Bijkomende tekenen buiten darmen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ontstekingsaandoening van darm
• Chirurgie
• Medicatie
• Omgevingsfactoren
• Voeding
• Prognose van inflammatoire darmziekte
• Complicaties van colitis ulcerosa en ziekte van Crohn
• Colitis ulcerosa
• Ziekte van Crohn
• Preventie
• Praktische omgangstips voor inflammatoire darmziekte
• Levensstijl en voedingsaanpassingen
• Beheren van symptomen en welzijn

Soorten van inflammatoire darmaandoening

De belangrijkste soorten inflammatoire darmziekten zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Andere vormen van een inflammatoire darmziekte die niet altijd worden geclassificeerd als een typische inflammatoire darmziekte omvatten

• de ziekte van Behçet
• diversiecolitis
• microscopische colitis, onderverdeeld in collagene colitis en lymfocytaire colitis
• ongedefinieerdecolitis

Oorzaken

De exacte oorzaak van een inflammatoire darmziekte is onbekend anno oktober 2020, maar een inflammatoire darmaandoening is het resultaat van een defect immuunsysteem. Een goed functionerend immuunsysteem valt vreemde organismen, zoals virussen en bacteriën, aan om het lichaam te beschermen. Bij een ontstekingsaandoening van de darm reageert het immuunsysteem onjuist op uitlokkende factoren in de omgeving, wat resulteert in een ontsteking van het maagdarmkanaal. Verder spelen ook genetische componenten een rol en zijn ook andere risicofactoren bekend die leiden tot deze ongepaste immuunreactie.

Risicofactoren

Darmflora
Veranderingen in het darmmicrobioom dragen mogelijk bij aan inflammatoire darmziekten. Bij een deel van de patiënten is de biodiversiteit van commensale bacteriën in de darmen verminderd. De darmbacteriën veranderen mogelijk door omgevingsfactoren, zoals geconcentreerde melkvetten (een veelgebruikt ingrediënt van bewerkte voedingsmiddelen en zoetwaren) of via de mond ingenomen medicijnen zoals antibiotica en ijzerpreparaten.

Genetica en familiegeschiedenis
Wanneer naaste familieleden (ouder, broer of zus) bekend zijn met een inflammatoire darmaandoening, verhoogt het risico om ook deze ontstekingsaandoening te krijgen.

Leeftijd
De meeste patiënten met een inflammatoire darmaandoening krijgen de diagnose voor dertigjarige leeftijd, al ontstaat de ziekte af en toe pas na vijftigjarige of zestigjarige leeftijd.

Medicatiegebruik
Niet-steroïde ontstekingsremmende medicijnen (NSAID’s) zoals ibuprofen (Advil, Motrin IB, anderen), natrium naproxen (Aleve), natrium diclofenac (Voltaren) en anderen, verhogen de kans op een inflammatoire darmaandoening of verergeren de symptomen bij patiënten die reeds lijden aan deze darmziekte.

Ras
Mensen van Joodse afkomst en mensen met een blanke huidskleur lijden vaker aan een inflammatoire darmaandoening, al kampt iedereen hier mogelijk mee.

Roken
Sigaretten roken is geassocieerd met het ontstaan van de ziekte van Crohn. Bij colitis ulcerosa zijn vooral niet-rokers getroffen.

Stress
Stress verergert de symptomen of doet de symptomen opflakkeren.

Voeding
Voedingspatronen zijn geassocieerd met een risico op colitis ulcerosa. Glutengevoeligheid komt veel voor bij patiënten met een inflammatoire darmziekte en is geassocieerd met opflakkeringen. Een dieet rijk aan (dierlijke) eiwitten verhoogt verder het risico op een inflammatoire darmziekte en recidieven.

Woonplaats
Patiënten die in een geïndustrialiseerd land en in noordelijke klimaten wonen, zijn vaker getroffen door een ontstekingsaandoening van de darm.

Symptomen

Gemeenschappelijke klachten

De ziekte van Crohn tast de dunne darm en dikke darm, evenals de mond, slokdarm, maag en anus aan, terwijl colitis ulcerosa vooral de dikke darm en het rectum treft. De symptomen komen in opflakkeringen tot stand; dus patiënten hebben regelmatig rustigere perioden waarin geen of mildere tekenen aanwezig zijn. Zowel de ziekte van Crohn als colitis ulcerosa veroorzaken mogelijk één of meer van de volgende symptomen:

• bloed in de ontlasting
• braken
• buikkrampen
• buikpijn
• diarree (met bloed)
• een gevoel dat de darmen niet leeg zijn na een stoelgang
• een verminderde eetlust
• ernstige spierspasmen in de regio van het bekkengebied
• gewichtsverlies
• koorts
• misselijkheid
• nachtzweten
• een pijnlijke of moeilijke stoelgang (tenesmen)
• pus of slijm in de ontlasting
• rectale bloedingen
• vermoeidheid

Colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa treft enkel de dikke darm en het rectum. Microscopisch is colitis ulcerosa beperkt tot het slijmvlies (epitheelwand van de darm). Patiënten met colitis ulcerosa ervaren vaak slijm in de ontlasting en bloed in de ontlasting. Tenesmen zijn vaak aanwezig. Wanneer koorts aanwezig is, zijn patiënten gewoonlijk ernstig ziek. Fistelvorming en gewichtsverlies komen hierbij minder tot uiting dan bij de ziekte van Crohn.

Ziekte van Crohn

Bij de ziekte van Crohn is elk deel van het maagdarmkanaal mogelijk getroffen, van mond tot anus, hoewel de meeste gevallen beginnen in het terminale ileum (laatste deel van dunne darm). De ontlasting bij patiënten met de ziekte van Crohn is vaak papachtig, al is soms ook sprake van steatorree (vettige, stinkende ontlasting). Tenesmen komen af en toe tot stand maar minder vaak dan bij colitis ulcerosa. Koorts, fistelvorming en gewichtsverlies zijn andere vaak voorkomende tekenen van de ziekte van Crohn.

Bijkomende tekenen buiten darmen

Bijbehorende klachten of ziekten die mogelijk verschijnen bij inflammatoire aandoeningen omvatten
artritis (gewrichtsontsteking met gewrichtspijn, gezwollen gewrichten en gewrichtsstijfheid)
bloedarmoede door ijzertekort (ferriprieve anemie): Dit is de meest voorkomende complicatie van inflammatoire darmaandoeningen buiten de darmen.

• botverlies
• een diep veneuze trombose en bloedstolsels
• een huidontsteking
• een onregelmatige menstruatie
• een oogontsteking
• groeiproblemen bij kinderen
• leverproblemen
• mondaften
• nierproblemen
• primaire scleroserende cholangitis (schade aan galwegen in lever)
• pyoderma gangrenosum (huidaandoening met pijnlijke zweren)

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen omvatten ernstige buikpijn, aanhoudend diarree, bloed in de ontlasting, en gewichtsverlies. Koorts en extreme vermoeidheid kunnen ook voorkomen. Bij dergelijke symptomen moet onmiddellijk medische hulp worden gezocht.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts heeft eerst informatie nodig van de patiënt: de aanwezige symptomen (duur, ernst, frequentie, …), en een medische en familiale geschiedenis. Verder is een grondig lichamelijk onderzoek vereist.

Diagnostisch onderzoek
De diagnose van een inflammatoire darmaandoening gebeurt meestal op basis van de beoordeling van inflammatoire markers in de ontlasting (ontlastingsonderzoek), gevolgd door een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) met een biopsie van verdachte letsels. Een uitgebreid bloedonderzoek is daarnaast nodig. Patiënten met een vermoeden van de ziekte van Crohn krijgen sporadisch ook een bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum). Andere beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan, een magnetische resonantiebeeldvorming (MRI-scan) en een echografie zijn ook inzetbaar bij de diagnose van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Soms voert de arts nog andere onderzoeken uit zoals een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm), een gastroscopie (inwendig kijkonderzoek van de maag, bij misselijkheid en braken) en een videoapsule-endoscopie.

Differentiële diagnose
Colitis ulcerosa
Aandoeningen met vergelijkbare symptomen als colitis ulcerosa omvatten:

• acute zelfbeperkende colitis (ontsteking van de dikke darm)
• amoebische colitis (darminfectie door parasiet met braken en buikpijn)
• darmkanker
• de ziekte van Crohn
• het prikkelbare darmsyndroom
• intestinale tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• niet-steroïde ontstekingsremmende enteropathie
• schistosomiasis (parasitaire infectieziekte veroorzaakt door wormen)

Ziekte van Crohn
Aandoeningen met vergelijkbare symptomen van de ziekte van Crohn omvatten:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• colitis ulcerosa
• de ziekte van Behcet (aandoening met o.a. zweren en uveitis)
• het prikkelbare darmsyndroom
• intestinale tuberculose
• niet-steroïde ontstekingsremmende enteropathie.

Behandeling van ontstekingsaandoening van darm

De zieke van Crohn en colitis ulcerosa zijn chronische ontstekingsziekten die niet te genezen zijn anno oktober 2020.

Chirurgie

Chirurgie geneest de ziekte van Crohn niet, maar is soms nodig om complicaties zoals abcessen of fistels te behandelen. In ernstige gevallen is een operatie vereist. De arts verwijdert dan de ergste ontstoken segmenten van de darm en verbindt dan de gezonde gebieden. Dit geneest of elimineert echter de darmziekte echter niet. De ziekte tast mogelijk na de operatie gezonde darmgebieden aan.

Medicatie

De keuze van medicatie en de toedieningswijze is individueel bepaald. Dit hangt onder andere af van factoren zoals het type, de verdeling en de ernst van de ziekte, evenals andere historische en biochemische prognostische factoren en de voorkeuren van de patiënt. De arts zet meestal immunosuppressiva (medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken) in om de symptomen onder controle te krijgen. Steroïden, zoals glucocorticoïde prednison, bestrijden opflakkeringen van de ziekte. Biologische therapie voor inflammatoire darmaandoeningen, vooral TNF-remmers, zijn inzetbaar bij patiënten met ernstigere of resistente symptomen van de ziekte van Crohn en soms ook bij colitis ulcerosa. Meestal zet de arts eerst hoge doses ontstekingsremmende medicijnen in. Wanneer dit succesvol is, schrijft de arts een ander medicijn voor om de ziekte in remissie te houden.

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren die symptomen doen verergeren of opflakkeren, pakt de patiënt best aan zoals roken en stress.

Voeding

Voedingstekorten spelen een prominente rol bij een inflammatoire darmziekte. Malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen), diarree en bloedverlies zijn veel voorkomende kenmerken van een inflammatoire darmziekte. Tekorten aan B-vitaminen, in vet oplosbare vitaminen, essentiële vetzuren en belangrijke mineralen zoals magnesium, zink en selenium komen zeer vaak voor. Hiervoor zet de arts vervangende therapie in. Verder zijn aanpassingen in de voeding nodig. Hiervoor kan een patiënt advies inwinnen van een arts of voedingsdeskundige.

Prognose van inflammatoire darmziekte

Hoewel een inflammatoire darmziekte de kwaliteit van leven beperkt door pijn, braken, diarree en andere vervelende symptomen, is deze aandoening zelden fataal. Veel patiënten leiden een relatief normaal leven. Hoewel het leven met een inflammatoire darmziekte soms een uitdaging is, zijn er tal van middelen beschikbaar om patiënten en hun gezin te helpen bij het omgaan met een inflammatoire darmziekte.

Complicaties van colitis ulcerosa en ziekte van Crohn

Patiënten met een inflammatoire darmziekte (en dan vooral patiënten met colitis ulcerosa) hebben een verhoogd risico op dikkedarmkanker, al wordt bij hen vaak de ziekte in een eerder stadium gediagnosticeerd dan de algemene bevolking omdat ze de darmen regelmatig moeten laten onderzoeken via een colonoscopie. Daardoor hebben ze iets meer kans om de ziekte te overleven. Een inflammatoire darmziekte is mogelijk zeer slopend en leidt soms tot levensbedreigende complicaties. Zeer sporadisch komen patiënten als gevolg van inflammatoire darmaandoeningen te overlijden. Bijwerkingen van medicatie en chirurgische complicaties komen bij ontstekingsaandoeningen soms ook tot stand.

Colitis ulcerosa

Mogelijke complicaties van colitis ulcerosa omvatten:

• een darmperforatie (gat in darm)
• een toxisch megacolon (extreme verwijding van de dikke darm die levensbedreigend is)
• uitdroging

Ziekte van Crohn

De ziekte van Crohn gaat gepaard met volgende mogelijke complicaties:

• anale kloven (schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie)
• een darmobstructie
• fistels (abnormale tunnels in de darm) en abcesvorming
• ondervoeding
• zweren (mond, anus, perineum) waardoor overmatige bloedingen ontstaan (bijvoorbeeld darmbloedingen)

Preventie

Preventie omvat het beheersen van risicofactoren zoals roken en het volgen van een geschikt dieet. Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal voor het voorkomen van ernstige complicaties en het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Praktische omgangstips voor inflammatoire darmziekte

Inflammatoire darmziekte (IBD) omvat aandoeningen zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, die ontstekingen in de darmen veroorzaken en gepaard kunnen gaan met buikpijn, diarree en vermoeidheid.

Levensstijl en voedingsaanpassingen

Patiënten met IBD kunnen profiteren van het bijhouden van een voedingsdagboek om voedingsmiddelen te identificeren die symptomen verergeren. Een evenwichtig voedingspatroon, met veel vezels en vitaminen, kan helpen om het darmmilieu te stabiliseren. Het kan nuttig zijn om maaltijden te verdelen in kleinere, frequente porties om de belasting op het spijsverteringsstelsel te verminderen.

Daarnaast kunnen patiënten baat hebben bij het vermijden van voedsel dat bekend staat om winderigheid of het verergeren van ontstekingen, zoals vet voedsel, alcohol of cafeïne.

Beheren van symptomen en welzijn

Voor patiënten met inflammatoire darmziekte is het belangrijk om ontstekingen en symptomen zoals diarree te beheersen door adequate medicatie in te nemen en stress te verminderen. Het hebben van een voorspelbaar schema voor maaltijden en medicatie kan helpen om symptomen beter onder controle te houden.

Vermoeidheid is een veelvoorkomend symptoom, en het is belangrijk om voldoende rust te nemen. Patiënten kunnen overwegen om korte pauzes in hun dagelijkse routine in te bouwen en hun energiepeil goed te monitoren.

Lees verder

• Colitis ulcerosa: Chronische darmziekte met diarree
• Colitis ulcerosa bij kinderen: Ontsteking van dikke darm
• Ziekte van Crohn: Aandoening met diarree en buikpijn
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek