Dikkedarmkanker: Oorzaken, risicofactoren en symptomen

Dikkedarmkanker, ook wel bekend als colorectale kanker, is kanker die ontstaat in het slijmvlies van de dikke darm (colon) of het rectum (het laatste deel van de dikke darm). Hoewel de exacte oorzaak onbekend is, ontstaat de ziekte vaak uit goedaardige poliepen die zich kunnen ontwikkelen tot kanker. Enkele risicofactoren zijn wel bekend. Diagnose wordt meestal gesteld door middel van een colonoscopie en biopsie. De behandeling bestaat vaak uit een operatie om (een deel van) de dikke darm te verwijderen, mogelijk in combinatie met chemotherapie en/of radiotherapie. Vroege detectie leidt vaak tot een goede prognose en mogelijk volledige genezing.

• Synoniemen dikkedarmkanker
• Epidemiologie colorectaal carcinoom
• Oorzaken colorectale kanker
• Risicofactoren voor dikkedarmkanker
• Kanker in families
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken: Inspectie van het colon
• Behandeling en prognose
• Opvolging
• Preventie en screening via voeding, FOBT-test en colonoscopie
• Complicaties
• Levensstijladvies en ondersteuning

Synoniemen dikkedarmkanker

Dikkedarmkanker wordt in medische termen ook aangeduid als:

• coloncarcinoom
• colorectaal carcinoom
• colorectale kanker
• dikke darmkanker

Epidemiologie colorectaal carcinoom

Colorectale kanker is wereldwijd de derde meest voorkomende kanker, zowel in Nederland als internationaal. De prevalentie per 100.000 mensen is 53,5 voor mannen en 36,7 voor vrouwen. De incidentie van de ziekte neemt toe met de leeftijd. In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 13.000 mensen de diagnose dikkedarmkanker. In België bedraagt dit aantal circa 9.000 nieuwe diagnoses per jaar. De gemiddelde leeftijd bij diagnose ligt tussen de 60 en 65 jaar. Ongeveer 20% van de patiënten heeft al uitzaaiingen (metastasen) bij de diagnose. De ziekte komt veel vaker voor in westerse landen dan in Azië of Afrika.

Oorzaken colorectale kanker

De meeste gevallen van dikkedarmkanker ontwikkelen zich door een stapsgewijze progressie van normale darmmucosa naar een invasieve kanker. Dit proces staat bekend als de adenoom-carcinoomsequentie. Het omvat de transformatie van normaal darmslijmvlies naar kanker door de opeenhoping van genetische afwijkingen die groei en celdeling reguleren. Deze progressie verloopt via verschillende stadia van poliepen met steeds ernstigere cellulaire afwijkingen.

Risicofactoren voor dikkedarmkanker

Verhoogd risico

Enkele aandoeningen, medische behandelingen en omgevingsfactoren verhogen het risico op het ontwikkelen van dikkedarmkanker.

Aandoeningen en medische behandelingen
De volgende aandoeningen en medische behandelingen verhogen het risico:

• abdominale radiotherapie (bestraling van het buikgebied)
• acromegalie (vergroting van lichaamsuiteinden door een overmaat aan groeihormonen)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, chronische buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, die soms voorloper van kanker zijn)
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• familiegeschiedenis van colonkanker
• langdurige colitis ulcerosa
• papillomen (goedaardige epitheelgezwellen met tepelachtige verhevenheden)
• persoonlijke geschiedenis van borstkanker
• suikerziekte (diabetes mellitus)
• ureterosigmoïdostomie (chirurgische verbinding tussen urineleider en s-vormige deel van de dikke darm)

Omgevingsfactoren
Ook bepaalde omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan het risico op colorectale kanker:

• alcoholmisbruik
• consumptie van rood en bewerkt vlees
• dierlijk vet (verzadigd)
• verhoogde leeftijd
• voeding laag aan voedingsvezels; vezels verhogen de feces en verkorten de reistijd door de darm
• lichamelijke inactiviteit
• obesitas (overgewicht en buikvet)
• ouder dan zestig jaar
• roken
• hoge suikerconsumptie
• afkomst uit Afro-Amerikaanse of Europese bevolkingsgroepen

Verminderd risico

• aspirine en andere NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen)
• consumptie van groente, knoflook, melk, calcium
• gecombineerde oestrogeen / progesteron hormoontherapie
• regelmatige lichaamsbeweging (voornamelijk een kleiner risico bij kanker in het colon zelf, niet bij rectale kanker)
• verhoogde inname van vezels in de voeding

Kanker in families

Een familiegeschiedenis van dikkedarmkanker verhoogt het risico voor familieleden. Naast leeftijd is een familiegeschiedenis een van de belangrijkste risicofactoren voor de ziekte. Familiale adenomateuze polyposis (FAP) is een erfelijke aandoening gekenmerkt door meer dan honderd adenomateuze poliepen en vormt een aanzienlijk risico voor het ontwikkelen van dikkedarmkanker, hoewel het minder dan 1% van alle gevallen uitmaakt. HNPCC (hereditair niet-polyposis colorectaal carcinoom) is goed voor 3-10% van erfelijke gevallen van colorectale kanker. Ook zijn sommige gevallen van colonkanker gedeeltelijk erfelijk. Naar schatting 10-30% van alle gevallen van dikkedarmkanker zijn erfelijk bepaald, hoewel de meerderheid sporadisch voorkomt bij personen zonder een sterke familiegeschiedenis.

Symptomen

Symptomen van dikkedarmkanker kunnen onder andere zijn:

• veranderingen in het ontlastingspatroon, zoals diarree of constipatie, vaak gepaard met een lossere en frequentere stoelgang
• rectale bloedingen
• pijnlijke stoelgangsdrang (tenesmen)
• gewichtsverlies
• symptomen van bloedarmoede, zoals anemie

Bij linkszijdige colonletsels kunnen er lossere en frequentere ontlasting zijn, soms met buikpijn. Rectale en sigmoïdkanker kunnen leiden tot zwarte ontlasting door bloedverlies. Kankers in de blindedarm en het rechterdeel van het colon zijn vaak asymptomatisch totdat een patiënt symptomen van bloedarmoede vertoont, zoals ijzertekort. Dikkedarmkanker kan ook leiden tot intestinale obstructie (darmverstopping) of ascites (vochtophoping in de buik).

Diagnose en onderzoeken: Inspectie van het colon

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek kan de arts soms een rectale of abdominale massa voelen. Bij levermetastasen kan er sprake zijn van een vergrote lever (hepatomegalie).

Diagnostisch onderzoek

Patiënten ouder dan 35-40 jaar met nieuwe grote darmklachten hebben recht op een grondig onderzoek.

Sigmoïdoscopie
Een digitale inspectie van de endeldarm is essentieel, waarvoor de arts een sigmoïdoscopie uitvoert.

Colonoscopie en biopsie
Een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) is de gouden standaard voor het opsporen van dikkedarmkanker. Tijdens deze procedure kan de arts een biopsie uitvoeren, waarbij een klein stukje weefsel wordt verwijderd en microscopisch onderzocht.

CT-scan of bariumklysma
Een dubbel-contrast bariumklysma kan de dikke darm in beeld brengen, maar tegenwoordig wordt vaak een CT-scan gebruikt om de tumorgrootte, lokale verspreiding en uitzaaiingen naar lever (levermetastasen) en longen (longmetastasen) te evalueren.

Echografie en MRI-scan
Bij rectale kanker kan een endoanale echografie en een MRI-scan van het bekkengebied nuttig zijn. MRI-scans worden ook gebruikt om andere verdachte letsels, verkregen via andere beeldvormende onderzoeken, in kaart te brengen.

PET-scan
Een PET-scan kan helpen bij het opsporen van occulte metastasen en het controleren van verdachte letsels.

Fecaal occult bloedonderzoek
Een fecaal occult bloedonderzoek (FOBT) wordt gebruikt als screeningsinstrument voor dikkedarmkanker. Grootschalige studies hebben aangetoond dat het de kankergerelateerde mortaliteit met 15-33% kan verminderen. De gevoeligheid van deze test is echter relatief laag, wat kan leiden tot negatieve colonoscopieën.

Differentiële diagnose

Bij de diagnose van dikkedarmkanker moet de arts andere aandoeningen uitsluiten, zoals:

• de ziekte van Crohn
• diverticulose (vorming van uitpuilende zakjes of blaasjes op de darmwand)
• colitis ulcerosa
• ileus (darmverstopping)

Behandeling en prognose

Ongeveer 80% van de patiënten met dikkedarmkanker ondergaat een operatie waarbij (een deel van) het colon wordt verwijderd. Van deze patiënten overleeft ongeveer de helft nog vijf jaar. De kans op een langdurige overleving hangt af van het stadium van de primaire tumor en de aanwezigheid van uitzaaiingen. De prognose is meestal goed wanneer de kanker volledig wordt verwijderd met voldoende marges en regionale lymfeklieren worden schoongemaakt. Deze operatie kan worden aangevuld met pre- of postoperatieve radiotherapie en/of chemotherapie.

Opvolging

Na een operatie ondergaan patiënten vaak een colonoscopie om aanvullende letsels op te sporen. Regelmatige colonoscopieën kunnen nodig zijn, en een CT-scan is doorgaans tot vijf jaar na de operatie vereist om levermetastasen te monitoren.

Preventie en screening via voeding, FOBT-test en colonoscopie

Voeding

Een vetarme en vezelrijke voeding wordt aanbevolen voor de preventie van dikkedarmkanker, vooral bij risicopatiënten met een sterke familiegeschiedenis of erfelijke syndromen zoals FAP (familiale adenomateuze polyposis) en HNPCC (hereditair niet-polyposis colorectaal carcinoom).

FOBT-test

De FOBT-test is een veelgebruikt screeningsinstrument voor dikkedarmkanker en heeft in gerandomiseerde studies geleid tot een vermindering van kankergerelateerde mortaliteit met 15-33%. Ondanks de voordelen, heeft de test een relatief lage gevoeligheid, wat kan resulteren in een aantal negatieve colonoscopieën.

Colonoscopie

De colonoscopie is de gouden standaard voor het inwendig onderzoek van de dikke darm en het rectum, vooral voor hoog-risicopatiënten. Artsen zetten ook steeds vaker een CT-colonografie (virtuele colonoscopie) in voor aanvullende evaluatie.

Complicaties

Complicaties van dikkedarmkanker kunnen onder andere zijn:

• een verstopping van de dikke darm, wat kan leiden tot een darmobstructie
• de ontwikkeling van een tweede primaire colorectale kanker
• terugkerende dikkedarmkanker
• verspreiding van kanker naar andere organen of weefsels, zoals hersenmetastasen

Levensstijladvies en ondersteuning

Recent onderzoek benadrukt het belang van levensstijladvies als onderdeel van de behandeling. Leefstijlinterventies, zoals verbeterde voeding, regelmatige lichaamsbeweging en rookstop, spelen een cruciale rol in het verbeteren van de algehele gezondheid en het bevorderen van betere behandelresultaten bij dikkedarmkanker.

Lees verder

• Colonoscopie: Tips om het onderzoek te vergemakkelijken
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips
• Lynch-syndroom: Verhoogd risico op dikke darmkanker