Dikkedarmkanker: Oorzaken, risicofactoren en symptomen

Dikkedarmkanker is kanker die begint in het slijmvlies van de dikke darm (colon) of het rectum (einde van het colon). De oorzaak is onbekend, maar vaak ontwikkelen goedaardige poliepen zich tot kanker. Daarnaast zijn enkele risicofactoren bekend voor het ontwikkelen van dikkedarmkanker. Meestal voert de arts een colonoscopie en biopsie uit om zeker te zijn van de diagnose. De behandeling bestaat uit een operatie om (een deel van) het colon te verwijderen, in combinatie met chemotherapie en/of radiotherapie. Een vroege diagnose leidt vaak tot een volledige genezing.

• Synoniemen dikkedarmkanker
• Epidemiologie colorectaal carcinoom
• Oorzaken colorectale kanker
• Risicofactoren in dikkedarmkanker
• Kanker in families
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken: Inspectie van het colon
• Behandeling en prognose
• Opvolging
• Preventie en screening via voeding, FOBT-test en colonoscopie
• Complicaties

Synoniemen dikkedarmkanker

Dikkedarmkanker is in medische termen gekend als:

• coloncarcinoom
• colorectaal carcinoom
• colorectale kanker
• dikke darmkanker

Epidemiologie colorectaal carcinoom

Dikkedarmkanker is wereldwijd de derde meest voorkomende kanker wereldwijd en ook in Nederland. De prevalentie per 100.000 (op alle leeftijden) is 53,5 voor mannen en 36,7 voor vrouwen. De incidentie neemt toe met de leeftijd. In Nederland krijgen jaarlijks circa 13.000 nieuwe patiënten de diagnose van dikkedarmkanker. In België ligt dat aantal op circa 9.000 patiënten die jaarlijks de diagnose van colorectale kanker krijgen. De gemiddelde leeftijd bij de diagnose bedraagt 60-65 jaar. Ongeveer 20% van de patiënten heeft reeds uitzaaiingen (metastasen) bij de diagnose. De ziekte komt veel vaker voor in westerse landen dan in Azië of Afrika.

Oorzaken colorectale kanker

De meeste dikkedarmkankers ontwikkelen zich als gevolg van een stapsgewijze progressief van normale mucosa-adenoom (meestal goedaardig klierweefselgezwel van het slijmvlies) tot een invasieve kanker. Deze progressie vindt plaats als gevolg van een opeenhoping van afwijkingen in een aantal kritische groei regelende genen. Dit proces, gekend als adenoom-carcinoomsequentie, beschrijft het ontstaan van darmkanker vanuit het normaal darmslijmvlies via verschillende stadia van poliepen met steeds een ernstigere afwijkende cellen en weefsels.

Risicofactoren in dikkedarmkanker

Verhoogd risico

Enkele aandoeningen en medische behandelingen evenals omgevingsfactoren verhogen het risico op dikkedarmkanker.

Aandoeningen en medische behandelingen
Volgende aandoeningen en medische behandelingen vormen een risicofactor:

• abdominale radiotherapie (behandeling via bestraling aan het buikgebied)
• acromegalie (vergroting van lichaamsuiteinden door een teveel aan groeihormonen (na de puberteit))
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, chronische buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, soms een voorloper van kanker)
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• familiegeschiedenis van colonkanker
• langdurige colitis ulcerosa
• papillomen (goedaardig epitheelgezwellen met tepelachtige verhevenheden
• persoonlijke geschiedenis van borstkanker
• suikerziekte (diabetes mellitus)
• ureterosigmoïdostomie (chirurgische verbinding tussen urineleider en s-vormige deel van de dikke darm)

Omgevingsfactoren
Ook enkele omgevingsfactoren spelen een rol bij de totstandkoming van een colorectaal carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen):

• alcoholmisbruik
• de consumptie van rood en verwerkt vlees
• dierlijk vet (verzadigd)
• een toenemende leeftijd
• een voeding laag aan voedingsvezels; vezels verhogen de feces en verminderen de reistijd
• lichamelijke inactiviteit
• obesitas (lichaam en buik)
• ouder dan zestig jaar
• roken
• suikerconsumptie
• van Afro-Amerikaanse of Europese afkomst

Verminderd risico

• aspirine en andere NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen)
• consumptie van groente, knoflook, melk, calcium
• gecombineerde oestrogeen / progesteron hormoon-substitutietherapie (vervangingstherapie)
• inspanning (alleen een kleiner risico bij kanker in het colon zelf, dus niet van rectale kanker))
• verhoogde inname van vezels in de voeding

Kanker in families

Een familiegeschiedenis van dikkedarmkanker geeft een verhoogd risico voor de familieleden. Een familiegeschiedenis is, naast de leeftijd, de meest voorkomende risicofactor voor dikkedarmkanker. Familiale adenomateuze polyposis (aandoening gekenmerkt door meer dan honderd adenomateuze poliepen) is het meest predisponerende erkende syndroom voor dikkedarmkanker, maar vormt wel minder dan 1% van alle darmkankers. Poliepen zijn goedaardige steelvormige gezwellen van het slijmvlies van de dikke darm. HNPCC (hereditair, non-polyposis, colorectaal carcinoom) is goed voor 3-10% van de erfelijke kanker. Bovendien ontstaan sommige colonkankers (gedeeltelijk) door een erfelijke aanleg (familiaal risico). Naar schatting 10% tot 30% van alle dikkedarmkankers is erfelijk bepaald. De meeste dikkedarmkankers zijn echter sporadisch en treden op bij personen zonder een sterke familiegeschiedenis.

Symptomen

Symptomen die wijzen op dikkedarmkanker omvatten een gewijzigd ontlastingspatroon (diarree, constipatie) met een lossere en meer frequente stoelgang, rectale bloedingen, pijnlijke stoelgangsdrang (tenesmen), gewichtsverlies en symptomen van bloedarmoede (anemie). Lossere en frequente ontlasting, met of zonder buikpijn (in de onderbuik), zijn voorkomende symptomen van linkszijdige colonletsels. Rectale en sigmoïdkanker (sigmoïd: S-vormige deel van de dikke darm) zorgen vaak voor zwarte stoelgang (ontlasting die gemengd is met bloed) en bloedverlies langs de anus. Harde ontlasting vormt geen risicofactor voor darmkanker. Kankers die in de blindedarm en rechts in het colon aanwezig zijn, zijn vaak asymptomatisch totdat de patiënt verschijnt met ferriprieve anemie (bloedarmoede door een tekort aan ijzer). Dikkedarmkanker presenteert zich mogelijk met intestinale obstructie (een verstopping aan de ingewanden). Af en toe komt ook ascites (vochtophoping in de buik) tot stand.

Diagnose en onderzoeken: Inspectie van het colon

Lichamelijk onderzoek

Soms voelt de arts een rectale of abdominale massa. Bij uitzaaiingen in de lever, is een vergroting van de lever (hepatomegalie) mogelijk.

Diagnostisch onderzoek

Patiënten ouder dan 35-40 jaar die nieuwe grote darmklachten krijgen, hebben jaarlijks een grondig onderzoek nodig.

Sigmoïdoscopie
Een digitale inspectie van de endeldarm is essentieel waardoor de arts steeds een sigmoïdoscopie uitvoert.

Colonoscopie en biopsie
Verder is een colonoscopie (coloscopie: inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) de gouden standaard voor het opsporen van dikkedarmkanker. De arts voert hierbij een biopsie uit (stukje weefsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken).

CT-scan of bariumklysma
Een dubbel-contrast bariumklysma visualiseert voorts de dikke darm te visualiseren, maar veelal zet de arts nu een CT-scan in om het colon in beeld te brengen. Een CT-scan van de borst, buik en bekken is voorts nodig om de tumorgrootte, de lokale verspreiding en de uitzaaiingen in de lever (levermetastasen) en longen (longmetastasen) te evalueren.

Echografie en MRI-scan
Bij rectale kanker zet de arts een endoanale echografie en een MRI-scan van het bekkengebied in. Tevens is een MRI-scan nuttig om andere verdachte letsels (verkregen via andere beeldvormende onderzoeken) in kaart te brengen.

PET-scan
Om occulte metastasen op te sporen en verdachte letsels te controleren, is een PET-scan nodig.

Fecaal occult bloedonderzoek
Een fecaal occulte bloedtest (FOBT) wordt ingezet als een massaal screeningsinstrument, maar heeft in het ziekenhuis of de huisartsenpraktijk geen waarde. Dit onderzoek onthult de aanwezigheid van kleine hoeveelheden bloed in de ontlasting.

Differentiële diagnose

Met heel wat onderzoeken wil de arts andere aandoeningen uitsluiten alvorens de diagnose van dikkedarmkanker te stellen:

• de ziekte van Crohn
• diverticulose (vorming van uitpuilende zakjes of blaasjes (divertikels) op de darmwand)
• colitis ulcerosa
• ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen)

Behandeling en prognose

Ongeveer 80% van de patiënten met dikkedarmkanker krijgt een operatie waarbij de arts (een deel van) het colon verwijdert hoewel slechts de helft daarvan daarna nog vijf jaar overleeft. De operatieve behandeling is afhankelijk van het type kanker. De langetermijnoverleving is afhankelijk van het stadium van de primaire tumor en de aanwezigheid van uitzaaiingen. De overlevingskansen op lange termijn zijn goed wanneer de kanker operatief volledig verwijderd is met voldoende ruime marges en regionale lymfeklieropruiming. Deze operatie gebeurt in combinatie met pre- of postoperatieve radiotherapie en/of chemotherapie.

Opvolging

Alle patiënten die een operatie hebben ondergaan, krijgen voor de operatie een totale colonoscopie om eventuele aanvullende letsels op te sporen. Daarnaast is bij een deel patiënten een regelmatige colonoscopie nodig. Een CT-scan is tot vijf jaar na de operatie nodig om levermetastasen te identificeren

Preventie en screening via voeding, FOBT-test en colonoscopie

Voeding

Een vetarme en vezelrijke voeding is aanbevolen voor de preventie voor risicopatiënten met een sterke familiegeschiedenis en erfelijke syndromen, zoals FAP (familiale adenomateuze polypose) en HNPCC (hereditair, non-polyposis, colorectaal carcinoom).

FOBT-test

Een FOBT-test is een screeningsinstrument voor dikkedarmkanker. Verscheidene grote gerandomiseerde studies hebben hierbij een vermindering van kankergerelateerde mortaliteit van 15-33% aangetoond. Het nadeel van dit screeningselement is de relatief lage gevoeligheid, waardoor veel patiënten een negatieve colonoscopie krijgen.

Colonoscopie

Een colonoscopie is de gouden standaard voor het inwendig kijkonderzoek van de dikke darm en het rectum en is het onderzoeksinstrument voor hoog-risicopatiënten. Verder zetten artsen steeds vaker een CT-colonografie (virtuele colonoscopie) in.

Complicaties

Complicaties van dikkedarmkanker omvatten:

• een verstopping van de dikke darm, waardoor een darmobstructie ontstaat
• ontwikkeling van een tweede primaire colorectale kanker
• terugkerende dikkedarmkanker
• verspreiding van kanker naar andere organen of weefsels, zoals hersenmetastasen (uitzaaiingen naar de hersenen)

Lees verder

• Colonoscopie: Tips om het onderzoek te vergemakkelijken
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips
• Lynch-syndroom: Verhoogd risico op dikke darmkanker