Pancreaskanker: Kanker (tumor) in alvleesklier met geelzucht

De alvleesklier is een groot orgaan dat zich achter de maag bevindt. Het produceert enzymen die in de darmen worden afgegeven om voedsel, met name vetten, te verteren en te absorberen. Bovendien speelt de alvleesklier een cruciale rol in de productie en afgifte van de hormonen insuline en glucagon, die het lichaam helpen de bloedsuikerspiegel te reguleren. Pancreaskanker is kanker die ontstaat in de alvleesklier. De exacte oorzaak van pancreaskanker is onbekend, maar verschillende risicofactoren zijn wel vastgesteld. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van de grootte en locatie van de tumor. Vaak worden symptomen zoals buikpijn die uitstraalt naar de rug en geelzucht ervaren. Het stellen van de diagnose pancreaskanker vormt voor veel artsen een klinische uitdaging. Vaak wordt de diagnose pas in een laat stadium gesteld, waardoor de behandeling voornamelijk palliatief van aard is.

• Synoniemen van pancreaskanker
• Epidemiologie van pancreaskanker
• Oorzaken en risicofactoren van alvleesklierkanker
• Symptomen: Buikpijn en geelzucht
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en prognose van alvleesklierkanker
• Prognose en behandeling bij vroege diagnose
• Complicaties van pancreaskanker

Synoniemen van pancreaskanker

Pancreaskanker staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• alvleeskliercarcinoom
• alvleesklierkanker
• carcinoom van de alvleesklier
• carcinoom van het pancreas
• pancreascarcinoom

Epidemiologie van pancreaskanker

In het Westen bedraagt de incidentie van pancreaskanker naar schatting 10 gevallen per 100.000 mensen. Alvleesklierkanker is de vijfde meest voorkomende oorzaak van kankersterfte in de westerse wereld. De incidentie neemt toe met de leeftijd; de meerderheid van de gevallen komt voor bij mensen ouder dan zestig jaar. Ongeveer 60% van de patiënten met deze aandoening zijn mannen. Ongeveer 95% van de pancreaskankers zijn adenocarcinomen (kwaadaardige klierweefsel- en klierepitheelgezwellen), terwijl de overige patiënten kankers van ductale oorsprong hebben (ontstaan in een afvoerbuis). Enkele voorbeelden van dit laatste type kanker zijn:

• een celtumor van de eilandjes van Langerhans
• glucagonoom (tumor in het pancreas met verhoogde glucagonspiegels in het bloed)
• insulinoom (tumor in het pancreas met verhoogde insulineproductie)
• VIPoom (neuro-endocriene tumor in het pancreas die diarree veroorzaakt)

Oorzaken en risicofactoren van alvleesklierkanker

Roken verdubbelt het risico op pancreaskanker. Andere omgevingsfactoren die bijdragen aan het ontstaan van pancreaskanker zijn onder andere langdurige blootstelling aan het aardolieproduct naphthalamine, zwaarlijvigheid, alcoholmisbruik, een dieet met weinig groenten en fruit, en diabetes mellitus (suikerziekte). Chronische pancreatitis kan een voorstadium van pancreaskanker zijn. Patiënten met erfelijke mutaties in het trypsinogeen-gen lopen een honderdvoudig verhoogd risico op het ontwikkelen van deze kanker. Het is mogelijk dat pancreaskanker ook genetisch bepaald is. Bij alvleesklierkanker ontstaan progressieve premaligne ductale histologische veranderingen, waarbij cellen evolueren van een precair stadium naar invasieve kanker. Een klein percentage van de alvleesklieradenocarcinomen ontstaat uit letsels veroorzaakt door alvleeskliercysten.

Symptomen: Buikpijn en geelzucht

De symptomen van pancreaskanker variëren afhankelijk van de locatie en grootte van de tumor en of deze al andere organen heeft aangetast. Pancreaskanker kan klinisch worden ingedeeld in tumoren van de kop, en tumoren van het lichaam en de staart van de alvleesklier. Soms treedt ascites op (vochtophoping in de buik).

Kop van de alvleesklier

Een carcinoom van de kop van de alvleesklier of de ampulla van Vater (de plaats waar de galblaasbuis en de alvleesklierbuis uitmonden in de twaalfvingerige darm) veroorzaakt vaak een obstructie van de galwegen, wat leidt tot geelzucht (icterus). Deze meer gelokaliseerde tumoren zijn meestal pijnloos, hoewel toenemende pijn mogelijk is naarmate de tumor groeit.

Lichaam of staart van de alvleesklier

Een carcinoom in het lichaam of de staart van de alvleesklier veroorzaakt vaak chronische buikpijn (in het bovenste deel van de buik) en diarree, gecombineerd met niet-specifieke symptomen zoals anorexia (verlies van eetlust), gewichtsverlies, misselijkheid, braken, slikproblemen, ongewoon boeren, een opgeblazen gevoel, vermoeidheid / kankervermoeidheid en zwakte. Rugpijn kan ook uitstralen. Kenmerkend is dat de pijn vaak gedeeltelijk verlicht wordt door naar voren te leunen. Een galwegobstructie en geelzucht zijn tekens die vaak optreden in een vergevorderd stadium van de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een carcinoom aan de kop van de alvleesklier presenteert de patiënt vaak met geelzucht en huidkrassen als gevolg van cholestase (galstuwing door vernauwing of afsluiting van de galwegen). Bij een deel van de patiënten kan de galblaas voelbaar zijn (teken van Courvoisier). Mogelijke tekenen van pancreaskanker zijn een centrale abdominale massa (tumor in de buik) of hepatomegalie (vergroting van de lever). Bij een carcinoom in het lichaam of de staart van de alvleesklier zijn fysieke tekenen vaak afwezig. Andere symptomen kunnen trombo-embolische tekenen (bloedvatverstoppingen door bloedstolsels), polyartritis (ontsteking van meerdere gewrichten) en huidknobbeltjes zijn, die soms al maanden of jaren voor de kanker aanwezig kunnen zijn. Algemene tekenen van alvleesklierkanker zijn donkergekleurde urine, oranje urine en kleigekleurde ontlasting.

Diagnostisch onderzoek

Echografie
De eerste stap in het diagnostisch onderzoek is vaak echografie. Dit onderzoek bevestigt de aanwezigheid van galwegobstructie en verwijding van de intrahepatische galkanalen, evenals een massa in de kop van de alvleesklier. Echografie is echter minder betrouwbaar voor tumoren in het lichaam en de staart van de alvleesklier, met een detectiegevoeligheid van ongeveer 60% vanwege de aanwezigheid van darmgassen.

CT-scan
Een met contrast versterkte spiraal-CT-scan onthult de aanwezigheid van een massa in de alvleesklier en is noodzakelijk voorafgaand aan een mogelijke chirurgische resectie (operatieve verwijdering van een deel van de alvleesklier). Dit onderzoek helpt ook bij het beoordelen van de lokale betrokkenheid van de lymfeklieren en eventuele metastasen (uitzaaiingen).

Laparoscopie
Een laparoscopie, een inwendig kijkonderzoek van de buikholte en het bekken, is nuttig voor preoperatieve evaluatie van de tumor.

ERCP
ERCP staat voor "endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie". Dit inwendig kijkonderzoek van de galwegen en het pancreas is meestal alleen nodig bij palliatieve behandeling.

Percutane naaldbiopsie
Een percutane naaldbiopsie (waarbij een stukje weefsel met een naald wordt verkregen) wordt niet aanbevolen bij patiënten die mogelijk een operatie moeten ondergaan, omdat dit risico op verspreiding van tumorcellen kan verhogen. Bij patiënten die palliatieve chemotherapie nodig hebben, kan een percutane naaldbiopsie echter essentieel zijn voor de behandeling.

MRI-scan
Een MRI-scan en endoscopische echografie zijn technieken die nuttig kunnen zijn bij een klein aantal patiënten bij wie de tumor niet goed gedefinieerd is.

Differentiële diagnose

De diagnose van alvleesklierkanker is meestal duidelijk bij de aanwezigheid van pijnloze geelzucht of epigastrische pijn (pijn boven het maaggebied die uitstraalt naar de rug) samen met progressief gewichtsverlies. Veel patiënten vertonen echter slechts milde symptomen zoals pijn, veranderde ontlastingspatronen en gewichtsverlies. Beeldvormend onderzoek, met name CT-scan, is essentieel voor het stellen van de diagnose van alvleesklierkanker.

Mogelijke differentiële diagnoses zijn onder andere:

• acute pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• chronische pancreatitis
• choledochale cysten (abnormaal gevormde holten in de galwegen)
• maagzweer
• cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn, koorts en misselijkheid)
• cholangitis (ontsteking van de galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht)
• galstenen (cholelithiasis: harde afzettingen in de galblaas met galkoliek)
• maagkanker

Behandeling en prognose van alvleesklierkanker

De behandeling van alvleesklierkanker hangt af van het stadium van de tumor.

Chirurgische ingreep

De vijfjaarsoverleving bij pancreaskanker bedraagt ongeveer 2-5%. Alleen chirurgische ingreep kan de kans op lange termijn overleving verhogen. Ongeveer 20% van de patiënten met een gelokaliseerde tumor komt in aanmerking voor resectie. Oudere patiënten hebben vaak andere gezondheidsproblemen, waardoor een grote operatie niet altijd mogelijk is. Artsen beoordelen vooraf welke patiënten geschikt zijn voor een operatie. Chirurgie is alleen mogelijk als de tumor niet of minimaal is uitgezaaid.

Palliatieve behandeling

In de meeste gevallen is de behandeling gericht op palliatieve zorg. Geelzucht, een veel voorkomende complicatie, gaat vaak gepaard met ernstige jeuk (pruritus) en kan leiden tot niet-specifieke symptomen zoals malaise, lethargie en anorexia. Endoscopische plaatsing van stents (endoprothesen) is een effectieve palliatieve behandelingsoptie. Palliatieve chirurgie kan nuttig zijn bij duodenumobstructie (afsluiting van de twaalfvingerige darm), een complicatie die bij ongeveer 10% van de patiënten voorkomt. Voor vergevorderde pancreaskanker bieden zelfuitbreidende metalen stents uitstekende kortetermijnresultaten.

Radiotherapie en chemotherapie

De resultaten van radiotherapie zijn over het algemeen teleurstellend, maar chemotherapie kan de overleving op korte termijn verbeteren bij gevorderde ziekte en biedt voordelen voor patiënten die een pancreasresectie ondergaan.

Prognose en behandeling bij vroege diagnose

Bij vroege diagnose en behandeling kan de prognose verbeteren. Chirurgische ingrepen kunnen levensreddend zijn en het leven van de patiënt aanzienlijk verlengen. Continue opvolging en een multidisciplinaire aanpak zijn cruciaal voor het behalen van de beste resultaten.

Complicaties van pancreaskanker

Bij de voortgang van de ziekte is buikpijn een veel voorkomende complicatie die soms moeilijk te behandelen is.

Lees verder

• Chronische pancreatitis: Aanhoudende ontsteking alvleesklier
• Pancreatitis: Alvleesklierontsteking met buikpijn
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips