Pancreaskanker: Kanker (tumor) in alvleesklier met geelzucht

De alvleesklier is een groot orgaan dat zich achter de maag bevindt. Het produceert enzymen en geeft deze vrij in de darmen zodat het lichaam eten en dan met name vette kan verteren en absorberen. De alvleesklier is ook belangrijk in de productie en vrijgave van insuline en glucagon. Dit zijn hormonen die het lichaam helpen bij het controleren van de bloedsuikerspiegel. Pancreaskanker is kanker die begint in de alvleesklier. De precieze oorzaak van pancreaskanker is onbekend maar wel zijn diverse risicofactoren bekend. Afhankelijk van de grootte en locatie van de tumor, heeft de patiënt geen symptomen of buikpijn die uitstraalt naar de rug en geelzucht. Voor veel artsen vormt de diagnose van pancreaskanker een klinische uitdaging. Vaak gebeurt de diagnose in een laat stadium, waardoor de behandeling vooral palliatief verloopt. Een chirurgische ingreep is echter mogelijk levensreddend of levensverlengend bij een aantal patiënten die een vroege diagnose en behandeling krijgen.

• Synoniemen pancreaskanker
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken en risicofactoren kanker in alvleesklier
• Symptomen: Buikpijn en geelzucht
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en prognose alvleesklierkanker
• Complicaties van tumor in het pancreas

Synoniemen pancreaskanker

Pancreaskanker is eveneens gekend onder deze synoniemen

• alvleeskliercarcinoom
• alvleesklierkanker
• carcinoom van de alvleesklier
• carcinoom van het pancreas
• pancreascarcinoom

Epidemiologie aandoening

De incidentie van pancreaskanker in het Westen bedraagt naar schatting 10 gevallen per 100 000. Alvleesklierkanker is de vijfde meest voorkomende oorzaak van kankersterfte in de westerse wereld. De incidentie neemt toe met de leeftijd en het merendeel van de gevallen doen zich voor bij patiënten boven de leeftijd van zestig jaar. Ongeveer 60% van de patiënten met deze aandoening zijn mannen. Ongeveer 95 procent van de pancreaskankers zijn adenocarcinomen (kwaadaardige klierweefsel- en klierepitheelgezwellen) en de andere patiënten hebben pancreaskanker van ductale oorsprong (ontstaan in een afvoerbuis). Enkele voorbeelden van dit laatste type kanker zijn bijvoorbeeld:

• een celtumor van de eilandjes van Langerhans
• een glucagonoom (tumor in het pancreas met teveel glucagon in het bloed)
• een insulinoom (tumor in het pancreas met blijvende insulineproductie)
• een VIPoom (neuro-endocriene tumor in pancreas met diarree)

Oorzaken en risicofactoren kanker in alvleesklier

Roken geeft een verdubbeling van het risico op pancreaskanker. Andere mogelijke omgevingsfactoren die bijdragen aan de totstandkoming van pancreaskanker zijn onder meer een langdurige blootstelling aan het aardolieproduct naphthalamine, zwaarlijvigheid, alcoholmisbruik, een voeding met weinig groenten en fruit en diabetes mellitus (suikerziekte). Chronische pancreatitis is een voorstadium van pancreaskanker. Vooral patiënten met erfelijke trypsinogeen genmutaties lopen een honderdvoudig verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van kanker. Mogelijk is alvleesklierkanker ook genetisch bepaald. Bij alvleesklierkanker ontstaan progressieve premaligne ductale histologische veranderingen. Dit houdt in dat de cellen wijzigen van een voorstadium van kanker tot een invasieve kanker. Een klein percentage van de alvleesklieradenocarcinomen ontstaat uit letsels veroorzaakt door alvleeskliercystes.

Symptomen: Buikpijn en geelzucht

De symptomen variëren en zijn afhankelijk van de locatie en de grootte van de tumor en ook of de tumor al andere organen heeft aangetast. Een adenocarcinoom van het pancreas valt klinisch als twee ziekten in te delen met name letsels van de kop, en letsels van het lichaam en de staart. Een kenmerk dat af en toe ook voorkomt bij alvleesklierkanker is ascites (vochtophoping in de buik).

Kop van het pancreas

Een carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen) van de kop van het pancreas of de ampulla van Vater (plaats waar de afvoerbuis van de galblaas en de afvoerbuis van de alvleesklier uitmonden in de twaalfvingerige darm (eerste deel van de dunne darm) veroorzaakt vaak een obstructie (afsluiting) aan de galwegen, of geelzucht (icterus). Deze meer gelokaliseerde letsels zijn meestal pijnloos, hoewel toenemende pijn wel mogelijk is naarmate de tumor groeit.

Lichaam of staart van het pancreas

Een carcinoom gelokaliseerd in het lichaam of de staart van de pancreas veroorzaakt meestal chronische buikpijn (in het bovenste deel van de buik) en diarree in combinatie met niet-specifieke symptomen zoals anorexia (een verlies van eetlust), gewichtsverlies, misselijkheid, braken, slikproblemen, ongewoon boeren, een opgeblazen gevoel, vermoeidheid / kankervermoeidheid en zwakte. Uitstralende rugpijn is hierbij eveneens mogelijk. Kenmerkend is een gedeeltelijke verlichting van pijn bij het leunen naar voren. Een galwegobstructie (verstopping van de galwegen) en geelzucht zijn verschijnselen die eveneens af en toe optreden, maar dit zijn vooral tekens van een laat stadium van de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een carcinoom aan de kop van de alvleesklier verschijnt de patiënt met geelzucht in combinatie met de karakteristieke huidkrassen secundair aan cholestase (galstuwing door vernauwing of afsluiting van de galgangen die de gal van de lever naar de darm voeren). Bij een deel van de patiënten is de galblaas voelbaar (teken van Courvoisier). Mogelijk voelbare tekenen van pancreaskanker zijn een centrale abdominale massa (tumor in de buik) of hepatomegalie (een vergroting van de lever). Bij een carcinoom aan het lichaam en de staart heeft de patiënt veelal geen fysieke tekens. Andere fysieke symptomen zijn trombo-embolische tekenen (bloedvatverstoppingen door de aanwezigheid van een bloedstolsel), polyartritis (ontsteking van meerdere gewrichten) en huidknobbeltjes die soms al vele maanden of jaren voor de kanker aanwezig zijn. Enkele algemene tekenen die tot slot optreden bij alvleesklierkanker zijn donkergekleurde urine, oranje urine en een kleigekleurde ontlasting.

Diagnostisch onderzoek

Echografie
De patiënt krijgt eerst een echografie. Dit onderzoek bevestigt de aanwezigheid van een galwegobstructie en de verwijde intrahepatische '(in de lever) galkanalen en een massa in de kop van de pancreas. Een echografie is wel minder betrouwbaar wanneer de kanker zich bevindt in het lichaam en de staart van het pancreas door bovenliggende darmgassen, met een gevoeligheid van detectie van 60%.

CT-scan
Een met contrast versterkte spiraal-CT-scan onthult de aanwezigheid van een massa in het pancreas. Dit onderzoek is bovendien noodzakelijk voorafgaand aan een mogelijke chirurgische resectie (operatieve verwijdering van een deel van het pancreas). Zo bekijkt de arts de eventuele lokale betrokkenheid van de lymfeklieren en de metastasen (uitzaaiingen) op afstand.

Laparoscopie
Een laparoscopie, ene inwendig kijkonderzoek van de buikholte en het bekken, is eveneens een nuttig instrument als preoperatieve beoordeling van de tumor.

ERCP
ERCP staat voor "endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie". Meestal is dit inwendig kijkonderzoek van de galwegen en het pancreas enkel nodig bij de palliatieve behandeling.

Percutane naaldbiopsie
Een percutane naaldbiopsie (stukje weefsel wegnemen met een naald) is niet aanbevolen bij patiënten die potentieel een operatie moeten krijgen, omdat dit een bron van verspreiding van tumorcellen binnen het buikvlies kan zijn. Als de patiënt echter palliatieve chemotherapie nodig heeft, is een percutane naaldbiopsie echter essentieel voor de behandeling.

MRI-scan
Een MRI-scan en een endoscopische echografie zijn technieken die nuttig zijn bij een klein deel van de patiënten bij wie de tumor onvoldoende gedefinieerd is.

Differentiële diagnose

De diagnose is in principe niet moeilijk bij de aanwezigheid van pijnloze geelzucht of epigastrische pijn (pijn boven het maaggebied in het midden van de bovenbuik) die uitstraalt naar de rug met progressief gewichtsverlies. Jammer genoeg vertonden veel patiënten zeer kleine symptomen of veranderingen in het lichaam zoals pijn, een gewijzigd ontlastingspatroon en gewichtsverlies. Beeldvormend onderzoek en dan voor een CT-scan is essentieel in het vermoeden van de diagnose van alvleesklierkanker.

Volgende aandoeningen beschouwt de arts ook nog als differentiële diagnose:

• acute pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• chronische pancreatitis
• cysten (abnormaal gevormde holten in lichaam) aan de galwegen (choledochale cysten)
• een maagzweer
• een ontsteking van de galblaas (cholecystitis: buikpijn, koorts en misselijkheid)
• een ontsteking van de galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht (cholangitis)
• galstenen (cholelithiasis: harde afzettingen in galblaas met galkoliek)
• maagkanker

Behandeling en prognose alvleesklierkanker

De behandeling van alvleesklierkanker is afhankelijk van het stadium van de tumor.

Chirurgische ingreep

De vijfjaarsoverleving voor pancreaskanker bedraagt ongeveer 2-5%. Enkel een chirurgische ingreep verhoogt de overlevingskans op lange termijn. Ongeveer 20% van alle patiënten met een gelokaliseerde tumor is geschikt voor een resectie. Oudere patiënten lijden echter vaak aan andere ziekten of hierbij zijn andere factoren aanwezig zodat een grote operatie uitgesloten is. Vaak beslissen artsen dan ook op voorhand welke kandidaten in aanmerking komen voor deze grote ingreep. Chirurgie is enkel mogelijk als de tumor niet of slechts zeer weinig is uitgezaaid.

Palliatieve behandeling

In de meeste gevallen is de behandeling palliatief gericht. Geelzucht, een slopende complicatie, gaat bij veel patiënten gepaard met ernstige jeuk (pruritus) maar geelzucht is eveneens de oorzaak van niet-specifieke malaise (een algemeen ziek gevoel), lethargie (ziekelijke slaapzucht) en anorexia. Een endoscopische plaatsing van endoprothesen (stents) is een uitstekende palliatieve behandelingsoptie. Palliatieve chirurgie is nuttig bij een duodenumobstructie (afsluiting van de twaalfvingerige darm), een complicatie die bij 10% van de patiënten voorkomt. Wanneer de pancreaskanker zich in een ver gevorderd stadium bevindt, bieden zelf uitbreidende metalen stents uitstekende resultaten op korte termijn.

Radiotherapie en chemotherapie

De resultaten van radiotherapie zijn teleurstellend maar de behandeling van chemotherapie verbetert wel de korte termijn overleving bij een gevorderde ziekte en biedt tevens voordelen bij patiënten die een pancreasresectie krijgen.

Complicaties van tumor in het pancreas

Bij de voortgang van de ziekte, is buikpijn een frequente complicatie die soms zeer moeilijk te behandelen is.

Lees verder

• Chronische pancreatitis: Aanhoudende ontsteking alvleesklier
• Pancreatitis: Alvleesklierontsteking met buikpijn
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips