Pancreatitis: Alvleesklierontsteking met buikpijn

De alvleesklier heeft een belangrijke functie voor het lichaam. Dit orgaan, dat zich achter de maag bevindt, maakt enzymen aan waardoor iemand in staat is om voedsel te verteren. Daarnaast gebeurt de insulineproductie eveneens in het pancreas, zodat de bloedsuikerspiegel stabiel blijft. Pancreatitis is de medische term voor een ontsteking van de alvleesklier. Door deze relatief zeldzame maar zeer pijnlijke aandoening die veelal plots, kortstondig en tijdelijk optreedt, heeft de patiënt o.a. hevige uitstralende pijn en koorts, en misselijkheid en braken treden eveneens op. Een directe medische behandeling is noodzakelijk want levensbedreigende complicaties zijn mogelijk bij acute pancreatitis. Chronische pancreatitis is aanwezig wanneer de ontstoken alvleesklier niet te genezen of te verbeteren valt, verergert na verloop van tijd en leidt tot blijvende schade.

• Oorzaken acute en chronische pancreatitis
• Risicofactoren alvleesklierontsteking
• Symptomen: Buikpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling ziekte
• Prognose van plotse ontsteking alvleesklier
• Complicaties van acute pancreatitis
• Preventie aandoening

Oorzaken acute en chronische pancreatitis

Heel wat mogelijke oorzaken leiden tot pancreatitis:

• alcoholmisbruik
• een trauma / letsel
• een verstopping van de afvoergang van het pancreas door galstenen (harde afzettingen in galblaas met typische buikpijn = galkoliek als symptoom)
• genetische afwijkingen van de alvleesklier
• het eten van een te vetrijke maaltijd
• het gebruik van bepaalde medicijnen
• infecties

Risicofactoren alvleesklierontsteking

Acute pancreatitis overkomt mogelijk iedereen, maar patiënten die een galblaasaandoening hebben en patiënten die veel alcohol drinken, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van een acute alvleesklierontsteking. Aandoeningen en medische behandelingen waarbij een hoger risico ontstaat op chronische pancreatitis omvatten:

• een overactieve bijschildklier (hyperparathyroïdie)
• het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (vooral sulfonamiden, thiaziden, en azathioprine)
• hoge niveaus van triglyceriden (soort vet) in het bloed
• problemen bij het immuunsysteem van het lichaam
• taaislijmziekte (mucoviscidose)
• verstopping van de buizen die enzymen wegtrekken uit de alvleesklier

Chronische pancreatitis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De aandoening ontstaat vaak bij patiënten tussen de leeftijd van dertig tot veertig jaar.

Symptomen: Buikpijn

Pijnlijke buik

Patiënten met een acute pancreatitis hebben hevige uitstralende pijn in de bovenbuik die veelal plots opkomt (een acute buik). De pijn verplaatst zich mogelijk naar andere lichaamsdelen, bijvoorbeeld van de bovenbuik naar de (opgezette) rug (uitstralingspijn naar de rug), de borst, de linkerzij, de linkerschouder of de onderbuik. De pijn treedt mogelijk op na het eten van een maaltijd. De pijn houdt enkele uren tot dagen aan en zeker bij chronische pancreatitis is deze soms permanent. De patiënt gaat door ernstige pijn voorovergebogen zitten omdat het naar voren leunen wanneer de patiënt op de knieën zit, enigszins de pijn verlicht. De pijn verergert tevens door het drinken van alcohol.

Spijsverteringsproblemen

Bovendien komen misselijkheid, braken (zonder zich daarna beter te voelen), soms eveneens anorexia, diarree, vetdiarree, een witte of kleigekleurde ontlasting, kokhalzen, koorts, een versnelde ademhaling (tachypneu) en geelzucht (icterus) mogelijk op. Chronisch gewichtsverlies treedt op bij chronische pancreatitis, zelfs wanneer de patiënt normale hoeveelheden eet. Chronische buikpijn is een ander kenmerk van chronische pancreatitis.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt de patiënt grondig naar aanleiding van de beschrijving van de symptomen. De patiënt geeft de arts mee waar de pijn zit, hoe intens de pijn is en hoe en wanneer de pijn is gestart. De arts identificeert koorts, een gevoeligheid van de buik, geelzucht, dyspnoe (moeilijk ademhalen), tachypneu (versnelde ademhaling), bloed braken (hematemesis), een zwarte ontlasting door de aanwezigheid van bloed (melaena), witte stipjes in de ontlasting, een bleek gezicht (pallor), een lusteloos en zweterig uiterlijk en af en toe spierspasmen in de armen en benen als gevolg van hypocalciëmie (te weinig calcium in het bloed). Bij het beluisteren van de patiënt met de stethoscoop (auscultatie) hoort de arts reutelende geluiden (reutels), vooral in de linkerlong. Hij bemerkt tevens afwezige darmgeluiden.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een bloedonderzoek en urineonderzoek uit. Een ERCP-onderzoek is soms nodig. ERCP is een onderzoek waarbij de arts in staat is om de alvleesklier en galwegen te onderzoeken. Hij plaatst hierbij een buigbare, verlichte buis (endoscoop) in de mond van de patiënt. Deze verplaatst hij vervolgens naar de maag en het eerste deel van de dunne darm (twaalfvingerige darm). In de twaalfvingerige darm brengt de arts een kleurstof (contrastmiddel) in en op deze manier maakt hij dan röntgenfoto's om de kanalen van de alvleesklier en de lever te bestuderen. Andere nuttige beeldvormende onderzoeken omvatten een CT-scan van de buik, wat in medische termen gekend is als een abdominale CT-scan. Voorts is een abdominale echografie en een abdominale MRI-scan (magnetic resonance imaging) mogelijk ook aangewezen. Een röntgenfoto van de buik (= radiografisch onderzoek) toont de eventuele darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken) aan. De arts neemt mogelijk ook een staaltje vocht af wat hij laat onderzoeken in het laboratorium.

Differentiële diagnose
Diverse symptomen van aandoeningen lijken op acute pancreatitis, waaronder:

• acute mesenteriale ischemie (afsterven van het buikdarmvlies door het ontbreken van zuurstof)
• acuut ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling)
• alvleesklier pseudocysten
• alvleesklierkanker (tumor in alvleesklier met symptomen van geelzucht en buikpijn)
• carcinoma ventriculi (maagkanker)
• cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht)
• cholecystitis (ontsteking van galblaas met buikpijn, koorts en misselijkheid)
• cholelithiasis (galstenen)
• chronische pancreatitis
• darmkanker
• een bacteriële longontsteking (pneumonie: ontsteking onderste luchtwegen)
• een colonobstructie (verstopping van de dikke darm)
• een myocardinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• gastro-enteritis (buikgriep)
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• ulcus ventriculi, maagulcus (maagzweer)
• virale hepatitis (leverontsteking veroorzaakt door een virus)

Behandeling ziekte

Een snelle behandeling van deze ziekte verbetert de prognose van de patiënten. Dit gebeurt via een aantal zelfzorgmaatregelen maar vooral ook door professionele medische zorg.

Zelfzorg

Het is belangrijk om na een pancreatitis een andere levensstijl te hanteren. Hierbij vermijdt de patiënt alcohol en roken, en eet hij gevarieerd en gezond. Ook test hij regelmatig de bloedsuikerspiegel (of hij laat dit testen). Een gezonde voeding houdt in:

• alcohol en cafeïne vermijden
• kleine en frequente maaltijden eten
• vetten beperken
• voldoende drinken
• voldoende vitaminen en calcium opnemen in de voeding (eventueel via supplementen)

Professionele medische zorg

Vaak verblijft een patiënt in het ziekenhuis bij de behandeling van acute pancreatitis. De patiënt krijgt hierbij intraveneus zuurstof en vocht toegediend via een katheter. Intraveneus wil zeggen dat de patiënt een injectie in een ader krijgt. De patiënt krijgt het advies om slechts beperkt te eten en drinken via de mond zodat de alvleesklier tot rust komt en weer geleidelijk aan de functie terugwint. Pijnstillers zijn eveneens voorhanden voor de patiënt. Daarnaast zijn enkele chirurgische ingrepen soms vereist. Zo sluit de chirurg indien nodig de galblaas af. Ook verwijdert hij mogelijk een galsteen (harde afzettingen in de galblaas met typische buikpijn (galkoliek) als symptoom) die de galwegen van de alvleesklier verstopt (blokkeert), wat gebeurt via het ERCP-onderzoek. Tevens verwijdert de chirurg indien mogelijk het beschadigd weefsel. Soms is een nieuwe ingreep of behandeling nodig om mogelijke risico's te verminderen.

Prognose van plotse ontsteking alvleesklier

De patiënt geneest dankzij een goede behandeling veelal binnen de paar weken van acute pancreatitis. Chronische pancreatitis is een ernstige ziekte die leidt tot invaliditeit en overlijden.

Complicaties van acute pancreatitis

Complicaties zijn onder meer:

• ascites (vochtophoping in de buik)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een bloedstolsel in de ader of milt
• een shock
• een slechte absorptie van vet, voedingsstoffen en vitaminen (meestal vet oplosbare vitaminen A, D, E of K)
• een verstopping van de dunne darm of galwegen
• infecties
• longfalen
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• het ontwikkelen van een pancreas pseudocyste

Preventie aandoening

Alcohol vermijden is nodig om pancreatitis ter preventie van een alvleesklierontsteking. De oorzaak van acute pancreatitis identificeren en snel behandelen voorkomt chronische pancreatitis.

Lees verder

• Acute pancreatitis: Ontsteking alvleesklier met pijn in buik
• ERCP: Procedure inwendig kijkonderzoek galwegen en pancreas
• Chronische pancreatitis: Aanhoudende ontsteking alvleesklier
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek
• Vergroting van pancreas: Oorzaken van vergrote alvleesklier