Pancreatitis: Alvleesklierontsteking met buikpijn

De alvleesklier, of pancreas, speelt een cruciale rol in het lichaam door het produceren van enzymen die essentieel zijn voor de vertering van voedsel. Tevens produceert het insuline, een hormoon dat helpt de bloedsuikerspiegel in balans te houden. Pancreatitis is de medische term voor een ontsteking van de alvleesklier. Deze aandoening kan plotseling optreden en leidt tot intense pijn, koorts, misselijkheid en braken. Bij acute pancreatitis is onmiddellijke medische behandeling noodzakelijk vanwege de mogelijkheid van levensbedreigende complicaties. Chronische pancreatitis treedt op wanneer de ontsteking niet te genezen is, verergert na verloop van tijd, en leidt tot blijvende schade aan de alvleesklier.

• Anatomie pancreas en relatie tot pancreatitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Acute pancreatitis
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Chronische pancreatitis
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Anatomie pancreas en relatie tot pancreatitis

De pancreas, of alvleesklier, is een langwerpig orgaan dat zich achter de maag bevindt in de buikholte. Het speelt een belangrijke rol in zowel de spijsvertering als de hormonale regulatie. De pancreas produceert enzymen die essentieel zijn voor het afbreken van voedingsstoffen zoals vetten, koolhydraten en eiwitten in de dunne darm. Daarnaast produceert het hormonen zoals insuline en glucagon, die de bloedsuikerspiegel reguleren.

De anatomische ligging van de pancreas is van groot belang bij het ontstaan van pancreatitis. Pancreatitis is een ontsteking van de alvleesklier die kan optreden als de afvoer van spijsverteringsenzymen wordt geblokkeerd of als er direct letsel is aan de cellen van de pancreas. De nabijheid van belangrijke bloedvaten, de galwegen en de twaalfvingerige darm maakt het orgaan vatbaar voor complicaties wanneer een ontsteking optreedt.

Exocriene en endocriene functies
De pancreas heeft twee belangrijke functies: exocrien en endocrien. Het exocriene deel produceert enzymen die via de ductus pancreaticus naar de dunne darm worden vervoerd. Het endocriene deel bestaat uit de eilandjes van Langerhans, die hormonen zoals insuline en glucagon afscheiden. Bij pancreatitis raken vooral de exocriene cellen beschadigd, wat leidt tot het vrijkomen van spijsverteringsenzymen in het weefsel van de pancreas zelf. Dit kan ernstige schade veroorzaken en het ontstekingsproces verergeren.

Relatie tot pancreatitis
Pancreatitis ontstaat vaak door verstoringen in de afvoerkanalen van de pancreas of door chemische irritatie, zoals bij overmatig alcoholgebruik of galstenen. Een andere belangrijke factor is de autodigestie van de pancreas, waarbij enzymen die normaal inactief zijn, al in de pancreas worden geactiveerd en beginnen met het afbreken van eigen weefsel. De anatomie en fysiologie van de pancreas maken het vatbaar voor dit proces, vooral in gevallen van obstructie of chronische irritatie.

Epidemiologie

Pancreatitis is wereldwijd een veelvoorkomende aandoening die aanzienlijke morbiditeit veroorzaakt.

Incidentie
De incidentie varieert sterk per regio, met hogere aantallen gevallen in gebieden met een hoger alcoholgebruik. Acute pancreatitis komt vaker voor dan chronische pancreatitis, hoewel de laatste significant bijdraagt aan langdurige complicaties en een verhoogde ziektelast.

Demografische factoren
Pancreatitis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral in gevallen van alcoholgerelateerde oorzaken. Bij ouderen wordt de aandoening vaak veroorzaakt door galstenen of medicijnen.

Mortaliteit
De sterftecijfers variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening. Milde acute pancreatitis heeft een lage mortaliteit, terwijl ernstige necrotiserende pancreatitis gepaard kan gaan met hoge sterftecijfers, vooral bij patiënten met bijkomende aandoeningen.

Mechanisme

Pancreatitis ontstaat door een combinatie van biologische, chemische en mechanische processen die leiden tot ontsteking en beschadiging van het pancreasweefsel.

Autodigestie
Een belangrijk mechanisme is autodigestie, waarbij spijsverteringsenzymen zoals trypsine voortijdig worden geactiveerd binnen de pancreas. Dit leidt tot beschadiging van de cellen en een ontstekingsreactie.

Obstructie van de ductus pancreaticus
Galstenen of tumoren kunnen de ductus pancreaticus blokkeren, waardoor spijsverteringsenzymen niet kunnen worden afgevoerd en schade aanrichten binnen de pancreas.

Alcohol en toxines
Chronisch alcoholgebruik leidt tot directe toxische effecten op de pancreas en veroorzaakt ontsteking en fibrose. Alcohol beïnvloedt ook de afscheiding van pancreassappen, wat bijdraagt aan obstructie en autodigestie.

Oorzaken

Pancreatitis kan door diverse factoren worden veroorzaakt, waaronder:

Galstenen
Galstenen zijn een van de meest voorkomende oorzaken van acute pancreatitis. Ze blokkeren de ductus pancreaticus, wat leidt tot een ophoping van enzymen en ontsteking.

Alcoholgebruik
Langdurig en overmatig alcoholgebruik is een belangrijke oorzaak van zowel acute als chronische pancreatitis.

Medicatie
Bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden en sommige antibiotica, kunnen een ontsteking van de pancreas veroorzaken.

Genetische factoren
Zeldzame genetische mutaties, zoals mutaties in het CFTR-gen, worden in verband gebracht met pancreatitis.

Risicofactoren

Bepaalde risicofactoren verhogen de kans op pancreatitis, waaronder:

Levensstijl
Ongezonde voedingspatronen en overmatig alcoholgebruik zijn belangrijke risicofactoren.

Medische geschiedenis
Patiënten met galstenen of een voorgeschiedenis van pancreatitis lopen een verhoogd risico.

Risicogroepen

Specifieke groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van pancreatitis:

Alcoholgebruikers
Mensen die langdurig grote hoeveelheden alcohol consumeren lopen een verhoogd risico.

Patiënten met galstenen
Deze groep heeft een verhoogde kans op obstructie van de ductus pancreaticus en daarmee op acute pancreatitis.

Acute pancreatitis

Acute pancreatitis is een plotselinge ontsteking van de alvleesklier die vaak ernstige symptomen veroorzaakt en snel kan verergeren.

Oorzaken

De meest voorkomende oorzaken van acute pancreatitis zijn:

• Galstenen: Blokkeren de galwegen en veroorzaken ontsteking.
• Alcohollusgebruik: Overmatige consumptie van alcohol is een belangrijke oorzaak.
• Medicatie: Sommige medicijnen kunnen pancreatitis veroorzaken.
• Infecties: Bepaalde virale of bacteriële infecties kunnen bijdragen aan de ontsteking.
• Buiktrauma: Letsel aan de buik kan leiden tot acute pancreatitis.

Risicofactoren

De risicofactoren voor acute pancreatitis omvatten:

• Overmatig alcoholgebruik
• Roken
• Erfelijke aandoeningen van de alvleesklier
• Voorgeschiedenis van galstenen
• Bepaalde medische aandoeningen zoals cystische fibrose

Symptomen

De symptomen van acute pancreatitis zijn onder andere:

• Plotselinge, ernstige buikpijn die kan uitstralen naar de rug
• Misselijkheid en braken
• Koorts
• Snelle hartslag
• Geelzucht (gele huid en ogen)

Chronische pancreatitis

Chronische pancreatitis is een langdurige ontsteking van de alvleesklier die leidt tot permanente schade en verlies van functie van het orgaan.

Oorzaken

De oorzaken van chronische pancreatitis zijn vaak langdurige irritatie en beschadiging van de alvleesklier, zoals:

• Langdurig alcoholgebruik
• Erfelijke aandoeningen zoals cystische fibrose
• Auto-immuunziekten waarbij het immuunsysteem de alvleesklier aanvalt
• Herhaalde episodes van acute pancreatitis

Risicofactoren

De risicofactoren voor chronische pancreatitis omvatten:

• Langdurig alcoholmisbruik
• Roken
• Genetische aanleg
• Voorgeschiedenis van pancreasziekten

Symptomen

De symptomen van chronische pancreatitis kunnen zijn:

• Aanhoudende buikpijn
• Gewichtsverlies
• Vette ontlasting (steatorroe) door onvoldoende vertering van vetten
• Diarree
• Diabetes mellitus door beschadiging van insulineproducerende cellen

Geassocieerde symptomen

Pancreatitis gaat gepaard met een breed scala aan symptomen:

Buikpijn
De pijn is vaak ernstig en gelokaliseerd in de bovenbuik, met uitstraling naar de rug.

Misselijkheid en braken
Deze symptomen zijn veelvoorkomend en kunnen leiden tot uitdroging en elektrolytenstoornissen.

Koorts
Bij ernstige gevallen kan koorts wijzen op een secundaire infectie of systemische ontsteking.

Alarmsymptomen

Bij pancreatitis zijn er enkele belangrijke alarmsymptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen:

Ernstige pijn
Pijn die niet reageert op medicatie of snel verergert kan wijzen op necrotiserende pancreatitis.

Hypotensie en shock
Een daling van de bloeddruk kan duiden op een ernstige systemische reactie, zoals sepsis of multi-orgaanfalen.

Gele huid en ogen
Dit kan wijzen op een obstructie van de galwegen, vaak veroorzaakt door galstenen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts start met een vraaggesprek om informatie te verkrijgen over de symptomen, hun duur, en factoren die de klachten kunnen verergeren of verbeteren. De patiënt wordt ook gevraagd naar hun medische voorgeschiedenis en levensstijl, zoals alcoholgebruik en dieet.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek zal de arts de buik inspecteren en palperen om pijn en andere tekenen van ontsteking te beoordelen. Er kunnen ook tekenen van geelzucht of algemene zwakte worden gecontroleerd.

Diagnostisch onderzoek
De arts kan verschillende diagnostische tests aanvragen om de diagnose van pancreatitis te bevestigen en de ernst van de aandoening te beoordelen:

• Bloedonderzoek om ontstekingsmarkers en enzymniveaus te meten
• CT-scan van de buik voor gedetailleerde beelden van de alvleesklier
• Gastroscopie of endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP) voor het visualiseren van de galwegen en pancreas
• Röntgenfoto van de buik om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten

Differentiële diagnose
Bij de differentiële diagnose worden andere aandoeningen uitgesloten die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken, zoals:

• Maagzweren
• Appendicitis
• Galblaasontsteking
• Darmobstructie

Behandeling

De behandeling van pancreatitis hangt af van de ernst en oorzaak van de aandoening:

• Antibiotica bij infecties
• Beperking van voedselinname en het geven van intraveneuze vloeistoffen om de alvleesklier rust te geven
• Pijnbestrijding en antacida voor symptomatische verlichting
• Chirurgische ingrepen indien nodig, zoals het verwijderen van galstenen of beschadigde weefsels
• Voor chronische pancreatitis kan insuline of spijsverteringsenzymen nodig zijn

Prognose

De prognose van pancreatitis varieert afhankelijk van de ernst en de snelheid van de behandeling. Acute pancreatitis kan ernstige complicaties veroorzaken maar kan vaak volledig herstellen met tijdige en passende behandeling. Chronische pancreatitis kan leiden tot blijvende schade aan de alvleesklier en kan een levenslange behandeling en monitoring vereisen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van pancreatitis zijn onder andere:

• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Septische shock
• Nierfalen
• Hartritmeproblemen
• Pancreasabcessen

Preventie

Om pancreatitis te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Beperk alcoholconsumptie
• Stoppen met roken
• Gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging
• Beheer van bestaande medische aandoeningen zoals galstenen of hoge cholesterol

Lees verder

• Acute pancreatitis: Ontsteking alvleesklier met pijn in buik
• ERCP: Procedure inwendig kijkonderzoek galwegen en pancreas
• Chronische pancreatitis: Aanhoudende ontsteking alvleesklier
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek
• Vergroting van pancreas: Oorzaken van vergrote alvleesklier