Ascites: Vochtophoping in buik door ziekten aan o.a. lever

Ascites is de medische term voor "buikwaterzucht", wat nog beter gekend is als "vochtophoping in de buik". Diverse oorzaken waaronder levercirrose en enkele vormen van kanker, resulteren soms in deze verzameling van vocht in het buikgebied. Ernstige ascites is mogelijk pijnlijk en daarnaast heeft de patiënt bewegingsproblemen. Een aantal onderzoeken zijn mogelijk om de aandoening te diagnosticeren. Een zoutarm dieet, medicatie en andere behandelingen zijn beschikbaar voor het verhelpen van ascites. Roken en alcohol zijn tot slot de grootste boosdoeners voor vochtophoping in de buik en moet de patiënt daarom vermijden.

• Oorzaken ascites: Galwegen, hart, infecties, kanker, lever, longen of ziekten
• Symptomen vochtophoping in de buik
• Diagnose van de verzameling van vocht in het buikgebied
• Behandeling van patiënten met ascites
• Complicaties aandoening
• Preventie: Stoppen met alcohol en roken

Oorzaken ascites: Galwegen, hart, infecties, kanker, lever, longen of ziekten

Ascites is het gevolg van een hoge druk in de bloedvaten van de lever (portale hypertensie) en weinig albumine (een eiwit) in het bloed. Vooral levercirrose, maar ook kanker en soms ook enkele aandoeningen veroorzaken mogelijk ascites.

Galwegen

Problemen aan de galwegen resulteren in een vochtophoping in de buik zoals onder andere:

• cholestase (galstuwing door vernauwing van galwegen)
• galgangatresie (verstopping in galwegen en leverschade)
• primaire biliaire cholangitis (schade aan galwegen in lever)

Hart

Ascites komt tot uiting bij een aantal hartafwijkingen zoals:

• cardiomegalie (vergroot hart)
• cardiomyopathie (hartspieraandoening met vermoeidheid en zwelling)
• congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• cor pulmonale (rechtszijdig hartfalen)
• ziekte van Ebstein (aangeboren hartafwijking)

Infecties

Ascites komt ook tot stand bij een aantal infecties zoals:

• echinokokkose (cysten door infectie met lintworm)
• familiaire mediterrane koorts (herhaalde episodes van ontstekingen met koorts)
• filariasis (griepachtige symptomen en verstopte lymfevaten)
• mijnwormziekte (infectie van de darm en longen met jeuk en anemie)
• pasteurella multocida (pasteurellose) (bacteriële infectie)

Kanker

Verschillende vormen van kanker resulteren eveneens in deze aandoening. Ascites is dan veroorzaakt door gevorderde of recidiverende (terugkerende) kanker van de eierstokken (eierstokkanker), blaas (blaaskanker), darm (darmkanker), borst (borstkanker), pancreas (alvleesklierkanker), of longen (bronchuscarcinoom), en lymfomen (kwaadaardige woekering van cellen in het lymfatisch weefsel van de lymfklieren en milt). Het Burkitt-lymfoom, een snelgroeiende kanker in de lymfocyten, resulteert mogelijk in ascites. Ook gaat haarcelleukemie, een type bloedkanker met overmatige, harige B-cellen, gepaard met een vochtophoping in de buik.

Lever

Leveraandoeningen
Diverse leveraandoeningen gaan gepaard met ascites zoals:

• het Alagille-syndroom (afwijkingen aan gezicht, hart en lever)
• het syndroom van Budd-Chiari (afsluiting van leverader)
• het Wilson-syndroom (koperstapeling in lever en hersenen)
• leverfalen (lever stopt plots of gedeeltelijk met werken)
• levermetastasen (uitzaaiingen van kanker in de lever)

Levercirrose
Levercirrose is de meest voorkomende oorzaak van ascites. Bij levercirrose zijn gezonde cellen chronisch geïrriteerd waardoor ze afsterven en vervangen zijn door bindweefsel. De belangrijkste oorzaken van levercirrose zijn alcoholmisbruik (meest voorkomend) en hepatitis (leverontsteking) type B en C, maar vaak is de oorzaak niet eens gekend. De patiënt heeft hierbij in het begin nog niet veel symptomen aangezien de lever nog vrij goed werkt. Daarna heeft de patiënt toch last van geelzucht (icterus), te weinig albumine in het bloed (hypoalbuminurie) en bijgevolg ontstaat vochtophoping in de buikholte (ascites). Voorts veroorzaakt levercirrose veelal een te hoge bloeddruk rond de poortader (= portale hypertensie) waardoor spataderen in de slokdarm (slokdarmvarices: verwijde bloedvaten in de slokdarm) ontstaan en dat leidt dan weer tot bloedingen.

Longen

Longziekten die ascites tot gevolg hebben zijn onder andere:

• atelectase (instorting long door ineenkrimping longblaasjes)
• longoedeem (vochtophoping in de longen door linkerhartfalen)

Aandoeningen en medische behandelingen

Andere ziekten die gepaard gaan met ascites zijn:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• eosinofiele peritonitis
• erfelijk angio-oedeem (onderhuidse zwelling van het gezicht, buik en bovenste luchtwegen)
• galactosemie (falen van afbraak van galactose)
• granulomateuze peritonitis (ontsteking van buikvlies door infectie in de buikholte)
• het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in urine)
• het ovarieel hyperstimulatiesyndroom (overstimulatie van eierstokken)
• hypothyreoïdie (onvoldoende werking van schildklier)
• kwashiorkor (hongeroedeem met opgezette en vooruitstekende buik)
• mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• nierdialyse
• pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• vasculitis (bloedvatontsteking)

Symptomen vochtophoping in de buik

Soms is een patiënt asymptomatisch; hij heeft met andere woorden geen symptomen. Dit komt bijvoorbeeld soms voor bij vrouwen die menstrueren. Diverse symptomen komen voor bij een vochtophoping in de buik. Deze variëren in ernst en uitgebreidheid. Ook ontwikkelen de symptomen zich afhankelijk van de oorzaak langzaam of plots. De patiënt presenteert zich mogelijk met aambeien (gezwollen aderen in anus en/of rectum met rectale bloedingen), buikpijn, een gevoel van volheid en zwaarte of een opgeblazen gevoel, een gewichtstoename, kortademigheid (bij grote hoeveelheden vochtophoping), misselijkheid, indigestie (stoornis in de spijsvertering) of braken, zwelling (oedeem) in de onderbenen en eveneens een typische zwelling van de buik. De buikpijn en het opgeblazen gevoel nemen toe naarmate de vochtophoping toeneemt.

Diagnose van de verzameling van vocht in het buikgebied

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bevraagt de patiënt over de symptomen. De huidafwijking spider naevus is zichtbaar bij de patiënt met levercirrose. De huidafwijking bestaat uit kleine bloedvaatjes die uit een centraal punt (vaak een bultje) komen. Geelzucht en een moeilijk te voelen of vergrote lever (hepatomegalie) zijn andere zichtbare symptomen. Aan de hand van deze symptomen vermoedt de arts reeds de diagnose van ascites, maar hij doet nog verdere onderzoeken om de diagnose te bevestigen.

Diagnostisch onderzoek

De arts neemt via een naald een monster (staaltje) van het vocht in de buik. Dit vocht gaat naar het laboratorium voor verder onderzoek, zodat het uitsluiten van kanker, een infectie of een andere aandoening mogelijk is. Hierdoor is de arts in staat om de oorzaak van ascites op te sporen. Daarnaast zijn beeldvormende onderzoeken van de buik nodig zoals een abdominale echografie, een röntgenfoto (= radiografisch onderzoek), of een CT-scan. Een CT-scan maakt geautomatiseerde beelden met behulp van röntgenstralen. Een urineonderzoek en bloedonderzoek zijn daarnaast nodig.

Differentiële diagnose

Soms veroorzaken andere aandoeningen ook symptomen die doen denken aan ascites. Deze omvatten:

• acute pancreatitis plotse ontsteking van pancreas met buikpijn en spijsverteringsproblemen
• acuut leverfalen
• alcoholische hepatitis
• cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• chronische alvleesklierontsteking
• congestief hartfalen
• constrictieve pericarditis (ontsteking van het hartvlies)
• een buiktrauma
• een galaandoening
• een hepatocellulair adenoom (meestal goedaardige klierweefselgezwel van de lever)
• enteropathie
• familiaire mediterrane koorts
• gescheurde buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• het Budd-Chiari Syndroom
• het hepatorenaal syndroom (ernstige complicatie van levercirrose)
• het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in urine)
• portale hypertensie
• primaire biliaire cirrose (= stadium na primaire biliaire cholangitis: schade aan galwegen en lever)
• tuberculose
• virale hepatitis

Behandeling van patiënten met ascites

Zelfzorg

De patiënt neemt minder zout in en volgt hiervoor een zoutarm dieet. Zoutvervangers die kalium bevatten, mag hij niet innemen omdat de patiënt door het gebruik van bepaalde medicijnen een stijgende kaliumspiegel (hyperkaliëmie) krijgt. Ook drinkt de patiënt minder vocht en hij stopt ook onmiddellijk met het drinken van alcohol. Deze aangepaste voedingsstijl is nodig, zelfs als de patiënt voorgeschreven medicatie inneemt. De patiënt weegt zichzelf bovendien dagelijks.

Professionele medische zorg

Als de patiënt lijdt aan een infectie, krijgt hij antibiotica van de arts. De arts schrijft bovendien standaard een diureticum voor. Dit is een vochtafdrijvend geneesmiddel, dat in de volksmond bekend is als "een plaspil". Hierdoor verdwijnt het overtollig vocht uit het lichaam. Af en toe verwijdert de arts met behulp van een naald grote hoeveelheden vocht uit de buik. Dit gebeurt veelal bij ademhalingsproblemen of als het diureticum niet effectief is.

Complicaties aandoening

Door ascites is het soms moeilijk om te eten, drinken en bewegen. Sommige patiënten ervaren eveneens ademhalingsproblemen. Ascites leidt soms tot abdominale infecties, waardoor nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) ontstaat. Tot slot is een navelbreuk (uitstulping van buikwand rond navel) of liesbreuk (uitstulping of zwelling in lies of balzak) mogelijk.

Preventie: Stoppen met alcohol en roken

Een gezonde levensstijl voorkomt ascites. Dit houdt in dat de patiënt voldoende fysieke activiteiten uitvoert, minder zout in de voeding opneemt en voor een gezond gewicht zorgt. Stoppen met rokenen stoppen met het drinken van alcohol zijn tevens sterk aanbevolen. Het is eveneens nuttig om zich te laten vaccineren voor hepatitis.

Lees verder

• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken