Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken

Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken Het menselijk lichaam gebruikt een complex systeem om de vochtbalans te handhaven. Hormonale factoren, het cardiovasculaire systeem, de urinewegen, de lever en de nieren spelen allemaal een rol. Water- of vochtretentie (oedeem) ontstaat wanneer één of meer van deze mechanismen niet goed functioneren, waardoor het lichaam vocht niet effectief kan afvoeren, wat leidt tot een ophoping van vloeistof. Oedeem kan veroorzaakt worden door een verscheidenheid aan factoren zoals zwangerschap, hartfalen, infecties en lichamelijke inactiviteit. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van het getroffen lichaamsdeel en omvatten vaak zwelling en pijn. Hoewel de symptomen vaak vanzelf verdwijnen of met enkele eenvoudige thuiszorgmaatregelen kunnen worden behandeld, kan soms een medische behandeling nodig zijn. Artsen zullen indien nodig de onderliggende oorzaak behandelen en medicatie voorschrijven.

Mogelijke lichaamsdelen getroffen door oedeem

Een vochtophoping in de buik staat bekend als 'ascites' / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Een vochtophoping in de buik staat bekend als 'ascites' / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Buik

Een vochtophoping in de buik staat in medische termen bekend als ‘ascites’. Deze aandoening ontstaat door een verhoogde druk in de bloedvaten van de lever (portale hypertensie) en een laag albumine-niveau (eiwit) in het bloed. Ascites heeft vele oorzaken, met name levercirrose en verschillende vormen van kanker. Andere mogelijke oorzaken zijn problemen met de galwegen, het hart, de lever of de longen. Tevens kunnen infecties en aandoeningen zoals amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen), erfelijk angio-oedeem (onderhuidse zwelling van gezicht, buik en luchtwegen), het nefrotisch syndroom (nierziekte met verhoogde eiwitconcentraties in de urine), en nierdialyse bijdragen aan ascites.

Hart

De pompwerking van het hart is essentieel voor het handhaven van de normale druk in de bloedvaten. Wanneer het hart niet effectief functioneert, verandert de bloeddruk, wat leidt tot vochtretentie. Patiënten met congestief hartfalen ervaren vaak zwelling in de benen, voeten en enkels. Andere symptomen kunnen zijn duizeligheid, een snelle hartslag, kortademigheid, vermoeidheid en zwakte. In ernstige gevallen kan een gevaarlijke vochtophoping in de longen optreden, wat leidt tot een langdurige hoest of ademhalingsproblemen.

Hersenen

Bij hydrocefalie (waterhoofd) hoopt vocht zich op in de schedel, wat leidt tot hersenzwelling. Deze potentieel levensbedreigende aandoening kan symptomen veroorzaken zoals braken, wazig zien, hoofdpijn en evenwichtsproblemen.

Huid

Huidoedeem kan optreden bij muggenbeten, spinnenbeten, bijensteken en huidcontact met bepaalde planten zoals gifsumak of de westerse gifeik.

Longoedeem leidt mogelijk tot pijn op de borst / Bron: Pexels, PixabayLongoedeem leidt mogelijk tot pijn op de borst / Bron: Pexels, Pixabay

Longen

Longoedeem (vochtophoping in de longen) kan wijzen op een ernstig probleem met het hart of de luchtwegen. Symptomen zijn onder andere ademhalingsproblemen, kortademigheid, een snelle en oppervlakkige ademhaling, hoesten, pijn op de borst en zwakte. De longen kunnen namelijk niet adequaat zuurstof aan het lichaam leveren. Een spoedbehandeling is vaak noodzakelijk.

Lymfestelsel

Het lymfestelsel transporteert lymfe, een vloeistof die witte bloedcellen bevat en helpt bij het bestrijden van infecties. Het speelt ook een rol bij het reguleren van de vochtbalans in het lichaam. Bij problemen met het lymfestelsel kan er vloeistofophoping optreden in de weefsels, wat leidt tot zwelling in verschillende lichaamsdelen zoals de buik, enkels, benen en voeten. Problemen met het lymfestelsel kunnen worden veroorzaakt door kanker, infecties of blokkades.

Nieren

De nieren filteren het bloed en helpen bij het handhaven van het vocht- en zoutniveau in het lichaam. Bij een verminderde nierfunctie kunnen afvalstoffen, vocht en natrium (zout) niet adequaat worden uitgescheiden, wat leidt tot vochtophoping. Patiënten met chronische nierziekte of nierfalen ervaren vaak zwelling in de onderste ledematen, handen of het gezicht.

Ogen

Hoornvlies
Oedeem kan zich ook voordoen in het hoornvlies van het oog door aandoeningen zoals glaucoom, ernstige conjunctivitis (oogbindvliesontsteking) of keratitis (droge ogen) of na een operatie. Symptomen kunnen gekleurde halo's rond fel licht zijn.

Rond de ogen
Oedeem rond de ogen (wallen) staat in medische termen bekend als periorbitaal oedeem. Dit type oedeem is vaak merkbaar bij het ontwaken door een ophoping van vocht in de horizontale positie gedurende de nacht.

Epidemiologie

Oedeem is een aandoening die wordt gekarakteriseerd door de ophoping van vocht in het lichaam, wat leidt tot zwelling van weefsels. Het komt voor in verschillende populaties en kan veroorzaakt worden door een breed scala aan factoren, variërend van lokale ontsteking tot systemische ziekten. De prevalentie van oedeem hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de populatie die wordt bestudeerd.

Prevalentie in de algemene bevolking
Oedeem komt relatief vaak voor in de algemene bevolking, vooral in de oudere leeftijdsgroep. Het is vaak een gevolg van aandoeningen zoals hartfalen, nierziekte, leverziekte en lymfoedeem. In studies is de prevalentie van oedeem bij ouderen tussen de 10% en 20%, waarbij het vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. Daarnaast is oedeem ook een veelvoorkomend symptoom bij zwangere vrouwen, vaak als gevolg van fysiologische veranderingen in het lichaam.

Oedeem bij risicogroepen
Bepaalde risicogroepen hebben een verhoogde kans om oedeem te ontwikkelen. Mensen met chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten, nierziekten en leveraandoeningen lopen een verhoogd risico. Oedeem kan ook optreden na operaties of trauma, wanneer het lymfestelsel verstoord is of als reactie op medicatie, zoals bepaalde bloeddrukverlagende middelen en corticosteroïden.

Geografische verschillen
De prevalentie van oedeem kan variëren afhankelijk van de geografische locatie, aangezien sommige onderliggende oorzaken, zoals malaria en filariasis, endemisch zijn in bepaalde delen van de wereld. In ontwikkelingslanden komt oedeem vaak voor als gevolg van infecties die het lymfesysteem aantasten, terwijl het in ontwikkelde landen vaker gerelateerd is aan chronische aandoeningen zoals hartfalen en nierziekten.

Mechanisme

Het mechanisme van oedeem is complex en kan variëren afhankelijk van de oorzaak. Oedeem ontstaat wanneer er een verstoring is in de balans tussen de productie en resorptie van vocht in de weefsels. Dit kan te maken hebben met veranderingen in de bloeddruk, lymfecirculatie of nierfunctie, of een combinatie van deze factoren.

Verstoorde vochtbalans
Oedeem ontstaat wanneer de balans tussen de hoeveelheid vocht die de bloedvaten verlaat en de hoeveelheid die wordt teruggevoerd naar de bloedbaan verstoord is. Normaal gesproken wordt overtollig vocht via de lymfevaten of de nieren weer in de bloedbaan teruggebracht. Bij aandoeningen zoals hartfalen, nierziekten of leverziekten kan deze balans verstoord raken, waardoor vocht zich ophoopt in de weefsels.

Vasculaire permeabiliteit
Bij ontstekingen of beschadiging van bloedvaten kan de vasculaire permeabiliteit toenemen, wat leidt tot een grotere hoeveelheid vloeistof die de bloedbaan verlaat en zich ophoopt in de omliggende weefsels. Dit komt voor bij aandoeningen zoals infecties, allergische reacties en auto-immuunziekten. De verhoogde permeabiliteit van de bloedvaten zorgt ervoor dat vocht gemakkelijker uit de bloedbaan kan ontsnappen, wat bijdraagt aan het ontstaan van oedeem.

Lymfatische obstructie
Lymfoedeem is een specifiek type oedeem dat optreedt wanneer de lymfevaten verstoord of geblokkeerd zijn. Dit kan het gevolg zijn van chirurgische ingrepen, radiotherapie of infecties zoals filariasis. Wanneer de lymfevaten niet in staat zijn om overtollig vocht af te voeren, hoopt dit vocht zich op in de weefsels en veroorzaakt het zwelling.

Oorzaken van waterretentie (vocht vasthouden)

Capillaire schade

Capillairen (haarvaatjes) zijn bloedvaten die essentieel zijn voor het handhaven van de vochtbalans in het lichaam. Sommige medicijnen, zoals die voor hoge bloeddruk, kunnen capillairen beschadigen. Deze schade kan leiden tot oedeem door veranderingen in de druk in de capillairen en lekkage van vloeistof naar de omliggende weefsels. Het systemisch capillairleksyndroom, een zeldzame ernstige aandoening, kan ook oedeem veroorzaken.

Chronische veneuze insufficiëntie

Bij chronische veneuze insufficiëntie functioneren de aderkleppen in de benen niet goed, waardoor het bloed niet efficiënt naar het hart terugstroomt, wat leidt tot spataderen en vochtretentie.

Diep veneuze trombose

Vochtretentie kan ook ontstaan door een bloedstolsel in de diepe aderen van het onderbeen, ook wel diep veneuze trombose genoemd. Dit kan leiden tot zwelling in één voet of been, pijn, warmte en roodheid. Dit komt vaak voor na een operatie of langdurige vliegtuigreis.

Hormonale onbalans

Cushing-syndroom
Bij het Cushing-syndroom produceert de bijnier een overmatige hoeveelheid steroïde hormonen, zoals cortisol. Dit kan leiden tot symptomen zoals zwelling in de benen en gezicht. Het syndroom veroorzaakt een abnormale afzetting van vet, wat kan bijdragen aan oedeem.

Menstruatiecyclus
Veranderingen in het hormonale evenwicht tijdens de menstruatiecyclus kunnen vochtretentie veroorzaken. Vóór de menstruatie kan er een ophoping van vocht plaatsvinden, wat resulteert in een opgeblazen gevoel en gevoelige borsten. Dit is vaak tijdelijk en verdwijnt na de menstruatie.

Medicijnen

Sommige medicijnen kunnen vochtretentie als bijwerking hebben. Dit omvat onder andere:

Nierproblemen

Bij nierproblemen, zoals chronische nierziekte, kan een verminderde nierfunctie leiden tot vocht- en zoutretentie in het lichaam, wat resulteert in oedeem. Nieren spelen een cruciale rol in het reguleren van de vochtbalans en het verwijderen van afvalstoffen uit het lichaam.

Schildklieraandoeningen
De schildklier produceert hormonen die betrokken zijn bij het reguleren van de vochtbalans. Problemen met de schildklier, zoals hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie, kunnen leiden tot waterretentie. Bij hypothyreoïdie (trage schildklier) kan bijvoorbeeld vochtophoping optreden door verminderde stofwisseling.

Infecties en allergieën

Het immuunsysteem reageert op infecties en allergieën door ontstekingen te veroorzaken. Deze ontstekingen kunnen leiden tot een afgifte van histamine, wat de doorlaatbaarheid van capillairen verhoogt. Hierdoor kan vloeistof uit de haarvaten lekken naar omliggende weefsels, wat zwelling veroorzaakt. Deze zwelling is vaak tijdelijk, maar bij langdurige ontstekingen kan oedeem aanhouden.

Lichamelijke inactiviteit

Patiënten met beperkte mobiliteit of een sedentair leven kunnen oedeem ontwikkelen in de onderbenen. Het is belangrijk om regelmatig compressiekousen te dragen, de voeten omhoog te houden en regelmatig oefeningen te doen, zoals het omhoog en omlaag brengen van de voeten en het draaien van de enkels.

Sommige medicijnen kunnen leiden tot vochtretentie. / Bron: Stevepb, PixabaySommige medicijnen kunnen leiden tot vochtretentie. / Bron: Stevepb, Pixabay

Medicijnen

Sommige medicijnen kunnen leiden tot vochtretentie, waaronder:

Ondervoeding

Albumine is een eiwit dat essentieel is voor het behoud van de vochtbalans in het lichaam. Bij ernstig eiwitgebrek kan het lichaam moeite hebben om interstitiële vloeistof terug in de bloedvaten te brengen. Ernstige ondervoeding kan leiden tot kwashiorkor (hongeroedeem), gekenmerkt door een gezwollen buik en verlies van spiermassa.

Te veel insuline in het lichaam

Een teveel aan insuline kan leiden tot vochtretentie doordat zout en water in de nieren worden vastgehouden. Dit kan wijzen op diabetes mellitus type 2 of op een ongezond voedingspatroon met veel suiker en geraffineerde koolhydraten. Overmatige insulineproductie door frequent voedselgebruik gedurende de dag kan bijdragen aan deze aandoening.

Warm weer

Tijdens warm weer kan het lichaam minder efficiënt vocht uit de weefsels verwijderen, wat kan leiden tot oedeem. Dit komt doordat warme temperaturen de bloedvaten doen uitzetten en de circulatie kunnen belemmeren.

Zoutrijke voedingsmiddelen

Een overmatige inname van zout (natrium) kan leiden tot hypernatriëmie, waarbij het lichaam water vasthoudt. Zout komt voor in veel bewerkte voedingsmiddelen zoals tafelzout, vleeswaren, crackers, chips, ingeblikte groenten en soepen, fastfood en frisdranken.

Obesitas

Patiënten met obesitas hebben vaak last van zwelling door het extra gewicht dat ze dragen. Obesitas verhoogt het risico op hoge bloeddruk, nieraandoeningen en hartaandoeningen, die allemaal kunnen bijdragen aan oedeem. Obesitas verhoogt ook het risico op het metabool syndroom, inclusief diabetes type 2, hoge bloeddruk en andere gezondheidsproblemen.

Oedeem komt vaak voor bij zwangere vrouwen / Bron: PublicDomainPictures, PixabayOedeem komt vaak voor bij zwangere vrouwen / Bron: PublicDomainPictures, Pixabay

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap houdt het lichaam meer water vast dan normaal, wat kan leiden tot zwelling in de onderste ledematen, vooral bij warm weer of na langdurig staan. Hormonale veranderingen en extra gewicht in de buik dragen ook bij aan oedeem. Deze zwelling verdwijnt vaak na de bevalling. Een plotselinge verergering van de zwelling kan echter wijzen op pre-eclampsie, een ernstige zwangerschapscomplicatie die hoge bloeddruk en schade aan zowel moeder als baby kan veroorzaken. Vrouwen met symptomen zoals hoofdpijn, braken, pijn onder de ribben of problemen met het gezichtsvermogen moeten onmiddellijk medische hulp inroepen.

Andere oorzaken

Oedeem kan ook worden veroorzaakt door:

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van oedeem verhogen. Deze risicofactoren kunnen betrekking hebben op bestaande gezondheidsproblemen, levensstijlfactoren of specifieke medische behandelingen.

Chronische hartziekten
Een van de belangrijkste risicofactoren voor oedeem is hartfalen. Bij hartfalen is het vermogen van het hart om bloed effectief door het lichaam te pompen verminderd, wat leidt tot een ophoping van vocht in de benen, enkels en voeten. Dit staat bekend als perifeer oedeem. Bij ernstig hartfalen kan oedeem zich ook uitbreiden naar andere delen van het lichaam, zoals de buik of de longen.

Nierziekten
Patiënten met chronische nierziekte lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van oedeem. De nieren spelen een cruciale rol in het reguleren van de hoeveelheid vocht in het lichaam. Bij nierinsufficiëntie kunnen de nieren niet voldoende vocht uit het lichaam verwijderen, wat resulteert in oedeem, vaak in de benen en enkels.

Leverziekten
Bij leveraandoeningen zoals cirrose kan de productie van albumine, een eiwit dat helpt bij het handhaven van de vochtbalans in de bloedvaten, verminderd zijn. Dit kan leiden tot een verstoorde osmotische druk, waardoor vocht uit de bloedvaten lekt en zich ophoopt in de weefsels, vooral in de buik (ascites).

Medicatiegebruik
Bepaalde medicijnen kunnen bijdragen aan het ontstaan van oedeem. Diuretica, corticosteroïden en bepaalde bloeddrukverlagende middelen kunnen leiden tot een verstoorde vochtbalans en de ophoping van vocht in de weefsels. Het langdurig gebruik van sommige medicijnen, zoals calciumantagonisten, kan ook leiden tot oedeem, met name in de onderste ledematen.

Risicogroepen

Verschillende bevolkingsgroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van oedeem, afhankelijk van de onderliggende oorzaken en hun algehele gezondheidstoestand.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op oedeem, vooral door de aanwezigheid van chronische aandoeningen zoals hartfalen, nierziekte en diabetes. De verzwakte bloedcirculatie, verminderde nierfunctie en veranderingen in het lymfesysteem dragen bij aan de hogere prevalentie van oedeem in deze leeftijdsgroep. Bovendien kunnen ouderen door verminderde mobiliteit een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van oedeem in de benen.

Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen hebben vaak fysiologisch oedeem, vooral in de tweede en derde trimester van de zwangerschap. Dit komt door de verhoogde bloeddruk en de druk van de baarmoeder op de bloedvaten in de buik. Hoewel dit meestal tijdelijk is, kunnen vrouwen met pre-eclampsie of andere complicaties van de zwangerschap ernstigere vormen van oedeem ontwikkelen.

Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met chronische ziekten zoals hartfalen, nierziekte of leveraandoeningen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van oedeem. Dit komt doordat deze aandoeningen de vochtregulatie in het lichaam verstoren, wat leidt tot de ophoping van vocht in de weefsels. Oedeem is vaak een van de eerste symptomen van verergering van deze ziekten.

Hoofdpijn kan een teken zijn van vochtretentie / Bron: Geralt, PixabayHoofdpijn kan een teken zijn van vochtretentie / Bron: Geralt, Pixabay

Symptomen

De symptomen van vochtretentie variëren afhankelijk van het aangetaste gebied. Mogelijke symptomen zijn:

Alarmsymptomen

Oedeem kan een teken zijn van een onderliggende aandoening. Het is belangrijk om de alarmsymptomen van oedeem te herkennen, zodat tijdige medische hulp kan worden ingeroepen.

Plotselinge of ernstige zwelling
Plotselinge of ernstige zwelling, vooral in de benen of buik, kan wijzen op een ernstige onderliggende aandoening, zoals hartfalen, nierziekte of levercirrose. In gevallen van acuut oedeem moet snel medische hulp worden gezocht om de oorzaak vast te stellen en passende behandeling te starten.

Oedeem in combinatie met andere symptomen
Oedeem kan gepaard gaan met andere symptomen, zoals kortademigheid, pijn op de borst, hoesten of vermoeidheid. Dit kan wijzen op een ernstigere aandoening, zoals hartfalen of een longembolie, en vereist onmiddellijke medische evaluatie.

Oedeem dat niet verbetert met rust
Oedeem dat niet verbetert met rust of het verhogen van de benen, of dat steeds erger wordt, kan wijzen op een ernstigere oorzaak. Dit kan bijvoorbeeld optreden bij patiënten met ernstige nier- of hartproblemen, die intensieve medische behandeling vereisen.

Een uitgebreid bloedonderzoek kan nodig zijn om de oorzaak te achterhalen / Bron: Frolicsomepl, PixabayEen uitgebreid bloedonderzoek kan nodig zijn om de oorzaak te achterhalen / Bron: Frolicsomepl, Pixabay

Diagnose en onderzoeken

Om de oorzaak van vochtretentie vast te stellen, is een grondig lichamelijk onderzoek en een uitgebreide medische geschiedenis van de patiënt noodzakelijk. De arts voert een uitgebreid vraaggesprek over de symptomen, inclusief het begin, verergerende factoren en of de zwelling constant of terugkerend is. Verdere testen kunnen omvatten:

Zelfzorg bij vochtretentie

Vaak verdwijnt vochtophoping vanzelf of met enkele huisremedies.

Kleding

Draag losse kleding om het comfort te verbeteren en om de circulatie van vocht te bevorderen. Het dragen van steunkousen kan ook helpen bij het verbeteren van de bloedsomloop in de benen.

Kruidenremedies

Sommige kruiden hebben diuretische eigenschappen, zoals paardenbloemextract (Taraxacum officinale). Raadpleeg altijd een arts voordat je deze kruiden gebruikt, vooral als je nierproblemen hebt, omdat diuretica mogelijk niet voor iedereen geschikt zijn.

Benen omhoog

Bij oedeem in de benen zijn de volgende tips nuttig:
  • Til de benen dagelijks meerdere keren boven het niveau van het hart
  • Onderga een massage waarbij de masseur het getroffen gebied zachtjes naar het hart strijkt
  • Slaap met de benen op een kussen, zodat ze hoger liggen dan het hart

Voldoende water drinken is essentieel / Bron: Jarmoluk, PixabayVoldoende water drinken is essentieel / Bron: Jarmoluk, Pixabay

Voedingspatroon

Beperk de zoutinname en consumeer voedingsmiddelen rijk aan vitamine B6, zoals bananen, aardappelen, walnoten en vlees. Magnesiumsupplementen kunnen nuttig zijn, maar overleg altijd met een arts voordat je supplementen gebruikt. Kaliumrijke voeding, zoals bananen en tomaten, kan helpen om het natriumgehalte te verlagen. Voldoende water drinken is ook belangrijk voor het reguleren van de vochtbalans.

Medische behandeling van zwelling

De behandeling van oedeem richt zich op het onderliggende probleem. Diuretica (plaspillen) kunnen worden voorgeschreven om de nieren te helpen bij het verwijderen van overtollig vocht. Deze medicijnen worden meestal tijdelijk gebruikt omdat ze bijwerkingen kunnen hebben, zoals uitdroging, verhoogde vochtretentie en nierbeschadiging. Als medicatie de oorzaak van het oedeem is, kan de arts de medicatie aanpassen of een andere dosis voorschrijven.

Prognose

De prognose van oedeem hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. In veel gevallen kan oedeem behandeld worden door de onderliggende aandoening te behandelen en de vochtbalans te herstellen.

Herstel bij fysiologisch oedeem
Fysiologisch oedeem, zoals dat optreedt tijdens de zwangerschap, heeft meestal een goede prognose en verdwijnt vaak vanzelf na de bevalling. Wanneer de oorzaak tijdelijk is, zoals bij vermoeidheid of lange periodes van zitten, zal het oedeem meestal verdwijnen met rust en het verbeteren van de circulatie.

Prognose bij chronische aandoeningen
Bij patiënten met chronische aandoeningen zoals hartfalen of nierziekten kan de prognose van oedeem afhankelijk zijn van de ernst van de ziekte. Bij goed gecontroleerde patiënten kan oedeem effectief worden beheerd en kan de levenskwaliteit goed worden gehandhaafd. Echter, bij ernstige gevallen kan oedeem leiden tot langdurige invaliditeit en een verminderde levensverwachting.

Complicaties

Oedeem kan, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst, leiden tot verschillende complicaties. Deze complicaties kunnen zowel het fysieke als het psychologische welzijn van patiënten beïnvloeden. Het is belangrijk om deze complicaties vroegtijdig te herkennen, zodat passende interventies kunnen worden toegepast om verdere schade te voorkomen.

Cardiovasculaire complicaties
Patiënten met hartfalen lopen een verhoogd risico op cardiovasculaire complicaties als gevolg van oedeem. De ophoping van vocht kan de werking van het hart verder verzwakken, wat leidt tot verergering van de hartziekte. Dit kan resulteren in ernstige hartkloppingen, vermoeidheid, of zelfs hartstilstand in extreme gevallen.

Bij patiënten met oedeem door hartfalen kan er ook een verhoogde kans zijn op trombusvorming (bloedstolsels) in de benen. Wanneer het bloed niet goed circuleert door de opgezette weefsels, kunnen stolsels ontstaan die via de bloedbaan naar de longen of het hart kunnen reizen, wat leidt tot longembolie of een beroerte.

Niergerelateerde complicaties
Oedeem bij patiënten met nierziekte kan leiden tot nierfalen, waarbij de nieren niet in staat zijn om vocht effectief uit het lichaam te verwijderen. Dit kan het probleem van oedeem verergeren en leiden tot toxische ophopingen van afvalstoffen in het lichaam, wat verdere nierbeschadiging kan veroorzaken. Chronische nierinsufficiëntie kan ook leiden tot hypertensie (hoge bloeddruk), wat op zijn beurt het risico op hartfalen en andere cardiovasculaire aandoeningen verhoogt.

Een andere niergerelateerde complicatie is de verhoogde kans op infecties, vooral als oedeem het lymfestelsel beïnvloedt. Wanneer lymfatische circulatie verstoord is, kan dit leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor bacteriële infecties, zoals cellulitis, wat het herstel verder bemoeilijkt.

Lymfatische complicaties
Lymfoedeem, een specifiek type oedeem dat optreedt wanneer het lymfesysteem verstoord is, kan leiden tot chronische ontstekingen en weefselschade. Dit kan resulteren in de verdikking van de huid (fibrose) en verminderde beweeglijkheid van het getroffen lichaamsdeel. In ernstige gevallen kan lymfoedeem de mobiliteit van een patiënt aanzienlijk verminderen, wat hun dagelijkse activiteiten belemmert.

Lymfatische complicaties kunnen ook bijdragen aan de vorming van open wonden of zweren die moeilijk te genezen zijn. Deze wonden kunnen pijn veroorzaken, het risico op infecties verhogen en het psychosociaal welzijn van de patiënt beïnvloeden, aangezien het een cosmetisch probleem kan zijn.

Psychosociale complicaties
De zichtbare zwelling die gepaard gaat met oedeem kan leiden tot aanzienlijke psychologische gevolgen voor patiënten. De constante zichtbaarheid van oedeem kan gevoelens van schaamte en frustratie veroorzaken, wat kan bijdragen aan depressie en angst. Dit komt vaak voor bij patiënten met chronische aandoeningen zoals hartfalen of lymfoedeem, waar het langdurig omgaan met oedeem kan leiden tot verminderde zelfwaardering en sociale isolatie.

Oedeem kan ook invloed hebben op de kwaliteit van leven door verminderde mobiliteit, pijn en vermoeidheid. De impact van deze symptomen op het dagelijks functioneren kan de mentale gezondheid van de patiënt verzwakken, wat interventie in de vorm van therapie of psychologische ondersteuning noodzakelijk maakt.

Infectieuze complicaties
Bij ernstige vormen van oedeem, vooral wanneer het lymfesysteem is betrokken, kan de huid barsten, wat het risico op infecties zoals cellulitis verhoogt. Cellulitis is een pijnlijke bacteriële infectie van de huid die snel kan verergeren, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of onderliggende ziekten zoals diabetes. Als deze infectie niet tijdig behandeld wordt, kan het zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam en ernstige gevolgen hebben.

Daarnaast kunnen oedeem en de bijbehorende lymfatische blokkades leiden tot een verhoogde kans op lymfangitis, een ontsteking van de lymfevaten die vaak gepaard gaat met pijn, koorts en roodheid van de huid. Lymfangitis kan ernstige complicaties veroorzaken als het niet goed wordt behandeld.

Beperkte mobiliteit en complicaties van bedrust
Oedeem kan de mobiliteit van patiënten aanzienlijk beperken, vooral als het de benen of andere gewrichten aantast. Beperkte mobiliteit kan bijdragen aan secundaire complicaties zoals spieratrofie, gewrichtscontracturen, en diepe veneuze trombose (DVT). DVT is een aandoening waarbij bloedstolsels zich vormen in de diepere aderen van de benen, wat kan leiden tot longembolie, een levensbedreigende aandoening.

Patiënten die door oedeem beperkt zijn in hun beweging kunnen ook een verhoogd risico lopen op decubitus (doorligwonden) als ze lange tijd in dezelfde positie moeten liggen. Dit komt vooral voor bij patiënten met ernstige vormen van oedeem die langdurig bedrust nodig hebben.

Verhoogd risico op hartstilstand
In gevallen van ernstig oedeem, vooral wanneer dit gepaard gaat met hartfalen, bestaat er een verhoogd risico op hartstilstand. Dit komt doordat het hart overbelast raakt door de ophoping van vocht, wat de efficiëntie van de bloedcirculatie vermindert en de hartfunctie verder verzwakt. Bij patiënten met acuut oedeem door hartfalen kunnen veranderingen in de elektrolytenbalans (zoals natrium en kalium) de hartfunctie verergeren, wat kan leiden tot hartritmestoornissen en uiteindelijk tot hartstilstand.

Respiratoire complicaties
In ernstige gevallen van oedeem, vooral wanneer het de longen aantast (pulmonaal oedeem), kan het ademhalingsvermogen van de patiënt ernstig worden aangetast. Pulmonaal oedeem ontstaat wanneer vloeistof zich ophoopt in de longen, waardoor de gasuitwisseling wordt belemmerd. Dit kan leiden tot kortademigheid, hoesten, en in ernstige gevallen zuurstoftekort (hypoxie). Patiënten met pulmonaal oedeem hebben vaak onmiddellijke medische interventie nodig om hun ademhaling te stabiliseren.

Oogcomplicaties
Oedeem kan ook invloed hebben op de ogen, vooral wanneer het de oogleden of de peri-orbitale regio aantast. Dit kan leiden tot tijdelijke of blijvende visuele belemmeringen. Bij patiënten met nefrotisch syndroom, waar oedeem vaak voorkomt, kan er sprake zijn van peri-orbitale zwelling, wat de ogen doet opzwellen en het gezichtsvermogen verstoort. Hoewel de zwelling vaak tijdelijk is, kan het bij sommige patiënten leiden tot langdurige oogproblemen.

Complicaties door langdurig gebruik van medicatie
Patiënten die diuretica of andere medicijnen gebruiken om oedeem te behandelen, kunnen bij langdurig gebruik last krijgen van elektrolytenstoornissen, zoals een verlaagde kalium- of natriumspiegel, wat kan leiden tot spierkrampen, vermoeidheid en hartritmestoornissen. Het is belangrijk dat patiënten regelmatig gecontroleerd worden om deze complicaties te voorkomen of tijdig te behandelen.

Beheer en preventie van complicaties

Om complicaties van oedeem te voorkomen, is het essentieel om de onderliggende oorzaak effectief te behandelen. Dit kan bestaan uit medicamenteuze therapieën, veranderingen in het voedingspatroon, en een gericht behandelplan om de vochtbalans te herstellen.

Controle en medicatie
Regelmatige controle van de bloeddruk, nierfunctie en andere vitale parameters is cruciaal bij het beheer van patiënten met oedeem, vooral wanneer het veroorzaakt wordt door chronische aandoeningen zoals hartfalen of nierziekten. Het aanpassen van de medicatie kan helpen om de symptomen te verlichten en verdere complicaties te voorkomen.

Levensstijl en fysiotherapie
Fysiotherapie en het verbeteren van de mobiliteit zijn belangrijk om de kans op complicaties door immobiliteit te verkleinen. Oefeningen die gericht zijn op het verbeteren van de bloedsomloop kunnen helpen om oedeem te verminderen en de algehele gezondheid te bevorderen. Ook het toepassen van een evenwichtig voedingspatroon, waarbij zoutinname wordt beperkt, kan de vochtretentie helpen beheersen.

Psychologische ondersteuning
Gezien de impact van oedeem op de levenskwaliteit, kan psychologische ondersteuning of therapie nuttig zijn om patiënten te helpen omgaan met de mentale en emotionele effecten van de aandoening. Dit kan onder andere psychotherapie of begeleiding omvatten, afhankelijk van de specifieke behoeften van de patiënt.

Tips en preventieve maatregelen

Gezonde voeding

Een evenwichtige voeding met voldoende kalium kan helpen bij het reguleren van de vochtbalans en het verminderen van oedeem. Kaliumrijke voedingsmiddelen zoals bananen, zoete aardappelen en spinazie zijn nuttig.

Voldoende beweging

Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de bloedcirculatie en kan de vochtophoping verminderen. Probeer dagelijks te wandelen of andere oefeningen te doen.

Beperk zoutinname

Het verminderen van de zoutinname kan helpen bij het verminderen van vochtretentie. Kies voor verse voedingsmiddelen en vermijd bewerkte voedingsmiddelen met veel toegevoegd zout.

Hydratatie

Voldoende hydratatie door regelmatig water te drinken helpt bij het reguleren van de vochtbalans en kan helpen bij het voorkomen van oedeem.

Oefeningen voor de benen

Enkele eenvoudige oefeningen voor de benen kunnen helpen bij het verminderen van zwelling, zoals voet- en enkelcirkelbewegingen.

Gezond gewicht

Een gezond gewicht vermindert de druk op de bloedvaten en kan helpen bij het voorkomen van oedeem.

Comfortabele kleding

Draag losse kleding en vermijd strakke kleding die de bloedsomloop kan belemmeren, vooral in de benen.

Verhoogde voetpositie

Probeer je voeten regelmatig omhoog te houden om de bloedcirculatie te bevorderen en zwelling te verminderen.

Medische controle

Bij aanhoudende of ernstige symptomen van oedeem is het belangrijk om medisch advies in te winnen om onderliggende oorzaken te diagnosticeren en te behandelen.

Lees verder

© 2020 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Oedeem, vochtophopingOedeem is een overmatige ophoping van vocht. Dit zit in het weefsel tussen de cellen van het lichaam in. Het ontstaat do…
Zwelling van de huidZwelling van de huidEen zwelling kan ontstaan door verschillende oorzaken. Een buil ontstaat na een slag of stoot. Een atheroomcycste wordt…
Retenix vochtafdrijver: raak overtollig vocht kwijtRetenix vochtafdrijver: raak overtollig vocht kwijtRetenix is een vochtafdrijver die je kan helpen om overtollig vocht af te drijven. Je kunt merken dat je last hebt van o…
Zwelling of vocht onder de huidZwelling of vocht onder de huidZwelling van de huid en vocht onder de huid komt vaak voor na een ongeval, bijvoorbeeld een val, een slag of een stoot t…
Chronische stress: symptomen, oorzaken en behandelingChronische stress: symptomen, oorzaken en behandelingChronische stress is een wijdverbreid fenomeen in de moderne samenleving in westerse geïndustrialiseerde landen. Bij de…
Ailurofobie: Irrationele en aanhoudende angst voor kattenAilurofobie: Irrationele en aanhoudende angst voor kattenAilurofobie is een specifieke fobie waarbij een persoon een aanhoudende en irrationele angst voor katten ervaart bij het…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Godwin D, Flickr (CC BY-2.0)
  • Geraadpleegd op 25 januari 2020:
  • 11 Sneaky Things That Cause Water Bloat, According to a Physician, https://www.byrdie.com/what-causes-water-retention
  • Coëlho, medisch zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Hydrocefalus / waterhoofd, https://www.hersenletsel-uitleg.nl/oorzaken-ziektebeelden/hydrocefalie-waterhoofd-1
  • Water Retention: 9 Really Common Causes for the Issue, https://www.womenshealthmag.com/uk/health/female-health/a707965/water-retention/
  • Water retention: Symptoms, causes, treatment, https://www.indiatoday.in/lifestyle/health/story/water-retention-weight-gain-loss-cause-cure-symptoms-1196220-2018-03-23
  • What causes water retention?, https://patient.info/news-and-features/what-causes-water-retention
  • What to know about water retention, https://www.medicalnewstoday.com/articles/187978.php
  • Why Am I Retaining Water?, https://www.webmd.com/diet/why-am-i-retaining-water#1
  • Afbeelding bron 1: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 2: Pexels, Pixabay
  • Afbeelding bron 3: Stevepb, Pixabay
  • Afbeelding bron 4: PublicDomainPictures, Pixabay
  • Afbeelding bron 5: Geralt, Pixabay
  • Afbeelding bron 6: Frolicsomepl, Pixabay
  • Afbeelding bron 7: Jarmoluk, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 02-12-2024
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 17
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.