Kortademigheid: Oorzaken, symptomen en behandelingen

Bij heel wat aandoeningen is een patiënt niet goed in staat om diep adem te halen. Deze bemoeilijkte ademhaling, gekend als ‘kortademigheid’, is voor de patiënt doorgaans enorm angstaanjagend waardoor hij zich angstig voelt. Kortademigheid is steeds een symptoom van een onderliggend probleem waarvoor medische hulp noodzakelijk is. Veel hart- en longaandoeningen vormen de basis van kortademigheid, maar ook enkele omgevingsfactoren spelen een rol in de totstandkoming van de ademhalingsproblemen. De behandeling is verder gestoeld op het identificeren en behandelen van de oorzaak.

• Synoniemen kortademigheid
• Aandoeningen en kortademig zijn
• Omgevingsfactoren & benauwdheid
• Symptomen van benauwd zijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling dyspneu
• Prognose dyspnoe

Synoniemen kortademigheid

‘Dyspneu’, ‘dyspnoe’ en 'dyspnoea' zijn de medische termen voor kortademigheid. Kortademigheid na inspanning wordt aangeduid als ‘dyspnoe d'effort’. Een 'bemoeilijkte ademhaling' en 'benauwdheid' zijn andere gebruikte bewoordingen voor kortademigheid.

Aandoeningen en kortademig zijn

Kortademigheid en ademhalingsproblemen zijn gekoppeld aan vele verschillende aandoeningen.

Bloeddruk
Zowel bij een hoge bloeddruk (hypertensie) als bij een lage bloeddruk (hypotensie) verschijnt dyspnoe.

Bloed

Bij diverse bloedaandoeningen komt dyspnoe tot stand:

• acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• antifosfolipidensyndroom (bloedstolsels in (slag)aders)
• bloedarmoede (anemie)
• een bloeding waarbij ernstig bloedverlies optreedt.
• erfelijke sferocytose (bloedaandoening met geelzucht)
• leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen (leukocyten)
• Majeed-syndroom (ziekte met symptomen aan bloed, bot en huid)
• Mallory-Weiss-syndroom (scheur met bloeding in slokdarm)
• myelofibrose (beenmergaandoening met tekort van bloedcellen)
• neutropenie (laag aantal neutrofielen (soort witte bloedcellen)
• Osler-Weber-Rendu syndroom (bloedvataandoening)
• polyarteritis nodosa (bloedvatziekte met variabele symptomen)
• polycythemia vera (bloedziekte met toename alle bloedcellen)
• scheurbuik (vitamine C-tekort met bloedingen en zwakte)
• Takayasu arteritis (zeldzame ontsteking van de bloedvaten)
• thalassemie (tekort van hemoglobine leidt tot anemie)
• trombocytose (verhoogd aantal bloedplaatjes)

Hart

Meestal zorgen hartproblemen voor dyspnoe:

• Andersen-Tawil syndroom (afwijkingen aan hart en spieren)
• aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart)
• beriberi (vitamine B1: thiaminetekort) met hart- of zenuwschade)
• cardiogene shock (onvoldoende bloed door hartschade)
• cardiomegalie (vergroot hart (hartvergroting)
• cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• cor pulmonale (rechtszijdig hartfalen)
• een hartaanval
• een hartritmestoornis
• een hartstilstand (plotseling stoppen van de hartfunctie)
• Eisenmenger-syndroom (complicatie aangeboren hartafwijking)
• endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• hartfalen
• mitralisklepprolaps (bloed stroomt terug naar linkerboezem)
• myocarditis (ontsteking van de hartspier)
• myxoom (primaire, goedaardige harttumor in linkerboezem)
• pulmonalisatresie (hartziekte - niet gevormde pulmonalisklep)
• vloeistof rond het hart (pericardeffusie)
• ziekte van Danon (afwijkingen aan ogen, spieren en hart)
• ziekte van Ebstein (aangeboren hartafwijking)

Kanker

Diverse soorten kanker brengen kortademigheid met zich mee zoals

• borstkanker (mammacarcinoom) bij vrouwen (tumor in borst)
• Burkitt-lymfoom (snelgroeiende kanker in lymfocyten)
• Ewing-sarcoom (kwaadaardige tumor in arm of been (botkanker)
• Hodgkin-lymfoom (kanker van lymfesysteem)
• leukemie
• kaposisarcoom (tumor op de huid, in slijmvliezen en organen)
• keelkanker
• longmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de longen)
• mesothelioom (kanker in longen door blootstelling aan asbest)
• neuroblastoom (kanker uitgaande van zenuwcellen bij kinderen)
• non-Hodgkin lymfoom (kanker in lymfocyten van immuunsysteem)
• Pancoast-syndroom (vorm van longkanker met longtoptumor)
• strottenhoofdkanker (symptomen van keelpijn en oorpijn)
• teelbalkanker (kanker in teelballen (zaadballen, testikels)

Longen

Heel vaak leiden longaandoeningen tot dyspneu.

• actinomycose (bacteriële infectie met zwelling en ettering)
• Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS)
• alfa1-antitrypsine-deficiëntie
• alveolaire capillaire dysplasie (aandoening van longblaasjes)
• antrax (miltvuur) (infectie met symptomen aan huid en longen)
• asbestose (longaandoening door blootstelling aan asbest)
• aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen)
• aspiratiepneumonie (longontsteking door vreemde stoffen)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• atelectase (instorting long door ineenkrimping longblaasjes)
• atypische pneumonie (longontsteking)
• beroepsastma (stoffen in werkomgeving vernauwen luchtwegen)
• berylliose (metaalvergiftiging door blootstelling beryllium)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• bronchopulmonale dysplasie (longaandoening door beademing)
• byssinose (longaandoening na blootstelling katoenen stof)
• Caplan-syndroom (stoflong met reumatoïde artritis)
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• CMV pneumonie (cytomegalovirus) (longinfectie)
• cryptokokkose (schimmelinfectie met aantasting van longen en huid)
• een luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen)
• emfyseem (longaandoening met kortademigheid en hoesten)
• extrinsieke allergische alveolitis
• geneesmiddel geïnduceerde longaandoening
• Goodpasture-syndroom (symptomen aan nieren en longen)
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• idiopathische longfibrose (littekenweefsel in de longen zonder onbekende oorzaak)
• kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood)
• longembolie (afsluiting van slagader in longen)
• longinfarct (afsterven longweefsel door afsluiting slagader)
• longkanker (bronchuscarcinoom)
• longontsteking (pneumonie) (ontsteking onderste luchtwegen)
• mediastinitis (ontsteking van borstkasruimte tussen longen)
• mucormycose (schimmelziekte aan sinussen, hersenen en longen)
• nocardia-infectie (symptomen aan longen, hersenen en huid)
• overgevoeligheidspneumonitis (longontsteking)
• paragonimiasis (worminfectie met symptomen aan buik & longen)
• parainfluenza (virale infectie met symptomen aan luchtwegen)
• pleura-effusie (vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• pneumothorax (klaplong of ingeklapte long)
• pulmonale actinomycose (bacteriële infectie aan de longen)
• pulmonale arteriële hypertensie (aandoening aan de longen)
• pulmonale hypertensie (hoge bloeddruk in de longen)
• rokershoest (hardnekkige hoest met slijm (sputum) door roken)
• sarcoïdose (aandoening aan huid, longen, ogen, zenuwstelsel)
• siderose (longziekte door blootstelling aan ijzerstof)
• silicose (blootstelling (inademen) van silica)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• verstikking
• vogelgriep (griepachtige symptomen en longgerelateerde symptomen)

Psychisch

Angst, agorafobie (angst voor drukke situaties en plaatsen), hyperventilatie en paniekaanvallen verhogen de kans op dyspneu.

Andere aandoeningen

Heel veel andere aandoeningen gaan gepaard met kortademigheid. Deze lijst is net als voorgaande lijsten niet volledig.

• acetonvergiftiging (problemen met ademhaling en bewustzijn)
• de veteranenziekte (ernstige longaandoening door bacteriën in water)
• een anafylactische shock (ernstige allergische reactie) (ernstige allergische reactie)
• een maagbreuk (aandoening met symptomen van brandend maagzuur)
• een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie)
• epiglottitis (zwelling van het strotklepje)
• gebroken ribben
• het Guillain-Barre syndroom
• inademen van een vreemd object
• koolstofmonoxidevergiftiging (EHBO bij vergiftiging met koolmonoxide (co-intoxicatie))
• myasthenia gravis (neuromusculaire aandoening met spierzwakte aan gezicht = gezichtszwakte, ledematen en ogen)

Omgevingsfactoren & benauwdheid

Daarnaast is een patiënt mogelijk kortademig door een aantal omgevingsfactoren zoals:

• een bijwerking van bepaalde medicijnen zoals van bètablokkers (medicatie die hartslag en bloeddruk verlaagt)
• een slechte lichamelijke conditie
• een zwangerschap: Bij een zwangerschap is de ademhalingscapaciteit met maximaal twintig procent verminderd. De vrouw ademt echter even vaak en snel tijdens de zwangerschap.
• een zware inspanning
• extreme temperaturen
• milieuvervuiling zoals chemicaliën, dampen, stof en rook
• overgewicht
• te snel naar grote hoogte begeven (acute hoogteziekte)

Symptomen van benauwd zijn

Ademhalingsproblemen

Een patiënt is acuut (zeer plotseling) kortademig of chronisch kortademig (kortademigheid of ademhalingsproblemen die een paar weken of langer aanhouden). Een patiënt met dyspnoe vindt het heel moeilijk om te ademen of om adem te krijgen. Ademloosheid, luchthonger (hongerig voor lucht), een dichtgeknepen gevoel aan de keel, een gevoel van verdrinking of verstikking en pijn, stijfheid of ongemak in de borst zijn enkele klachten die hiermee mogelijk gepaard gaan.

Bijkomende symptomen

Buiten de ademhalingsproblemen treden soms nog andere klachten op zoals koorts, een huiduitslag, duizeligheid, een zwelling van de enkels of voeten en misselijkheid of braken. Soms verbetert of verslechtert kortademigheid bij bepaalde lichaamsposities. Een liggende positie is soms een uitlokkende factor voor ademhalingsproblemen bij patiënten met bepaalde hart- en longziekten.

Diagnose en onderzoeken

Contact met de arts

In een aantal omstandigheden is het niet nodig om een arts te raadplegen, bijvoorbeeld uitsluitend kortademig zijn na een zware lichamelijke inspanning, of bij kortademig zijn bij een zwangerschap. Het is echter abnormaal dat een patiënt bij elke vorm van inspanning of bij het uitvoeren van een lichte activiteit, reeds kortademig is. Ook wanneer de kortademigheid verergert of optreedt in combinatie met één of meer van volgende symptomen, is het nodig om een arts te raadplegen:

• een piepende ademhaling (stridor)
• gezwollen enkels of voeten
• het onvermogen om plat te gaan liggen
• tekenen van een infectie (koorts, koude rillingen of hoesten)

Alarmtekens
Bij volgende alarmtekens in combinatie met kortademigheid, is het verstandig om meteen noodhulp in te schakelen en ook de patiënt niet zelf te laten rijden met een auto omdat het risico bestaat op bewusteloosheid:

• duizeligheid
• flauwvallen
• kortademigheid die plotseling begint of ernstig is
• misselijkheid of overgeven
• pijn op de borst

Vraaggesprek

De diagnose van de oorzaak van dyspnea begint met een zeer grondige medische geschiedenis en lichamelijk examen. De arts zal veel vragen stellen over het ontstaan, de duur, de ernst en de progressie van de symptomen. Factoren die de symptomen verergeren en verlichten, zijn ook belangrijk. Naast het vragen over kortademigheid, zal de arts vragen over familie- en sociale geschiedenis en alle andere factoren die kunnen bijdragen aan de symptomen.

Lichamelijk onderzoek

Vervolgens voert de arts een lichamelijke onderzoek uit. Hij beluistert met zijn stethoscoop naar de geluiden van het hart en de longen (ademgeluiden). Dit onderzoek is in medische termen gekend als 'auscultatie'. Bovendien zoekt de arts naar tekenen van een zwelling van de armen en benen. Hij spoort tevens eventueel vergrote aderen in de nek op (lymfadenopathie: gezwollen lymfeklieren).

Diagnostisch onderzoek

Nadat de arts het lichamelijk onderzoek heeft afgerond, bepaalt hij mogelijk dat de patiënt nog verdere onderzoeken nodig heeft.

Bloedonderzoek
Een standaard bloedonderzoek identificeert tekenen van een infectie of bloedarmoede. Gespecialiseerde bloedonderzoeken wijzen op een obstructieve longziekte (lucht niet goed kunnen uitademen uit de longen), bloedstolsels of hartziekten.

Echocardiografie
Een echocardiografie is een echografisch onderzoek waarmee de arts in staat is om rechtstreeks in de hartkamers en ventielen te kijken. De test toont structurele problemen in het hart die kortademigheid veroorzaken.

Elektrocardiografie
Een elektrocardiografie (hartfilmpje) is inzetbaar voor het opsporen van hartaandoeningen en hartritmeproblemen.

Inspanningstest
Een inspanningstest (zoals een fietsergometrie) bekijkt de long- en hartfunctie tijdens een inspanning of lichaamsbeweging.

Longfunctieonderzoek
De arts test met behulp van een longfunctieonderzoek de werking van de longen en het longstelsel. De resultaten onthullen mogelijk een obstructieve longziekte en andere longaandoeningen.

Röntgenfoto van de borst
Met een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) spoort de arts een longontsteking, een klaplong of een andere longziekte en tekenen van hartfalen op.

Spirometrie
Met een spirometrie-onderzoek is de arts in staat om de longcapaciteit en longfunctietesten. Hiermee identificeert hij tevens een obstructieve longziekte, zoals COPD, astma of chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen).

Ventilatie- of perfusiescan
Een ventilatie- en perfusiescan is een gespecialiseerde scanonderzoek dat een bloedstolsel in de longen aangeeft.

Behandeling dyspneu

De behandeling varieert van persoon tot persoon, afhankelijk van de oorzaak van het symptoom.

Medicatie
Diverse medicijnen verhelpen het overmatige slijm uit de luchtwegen en verbeteren de ademhaling. De arts zet corticosteroïden of bronchodilatoren (luchtwegverwijders: (luchtwegverwijdende geneesmiddelen) in om de strakke luchtwegen te openen zodat de ademhaling eenvoudiger verloopt. Astma reageert normaal gezien goed op medicijnen. Bij een infectie (zoals een longontsteking) zet de arts antibiotica in waarop de patiënt vaak ook goed reageert. Af en toe schrijft de arts opioïden (krachtige pijnstillers), anti-inflammatoire medicijnen (ontstekingsremmers) en medicijnen tegen angst voor.

Zuurstof
Af en toe is zuurstofondersteuning nodig. Deze zuurstoftoediening gebeurt via een masker of een ademhalingstoestel. Hiervoor kijkt de arts naar de gezondheidstoestand en symptomen van de patiënt.

Longrevalidatie
In een aantal omstandigheden is longrevalidatie aanbevolen. Dit adviseert de arts vooral bij patiënten met een chronische longziekte. De patiënt krijgt hierbij individuele ademhalingsoefeningen om meer lucht te krijgen.

Levensstijl
Een andere levensstijl doorvoeren is bovendien belangrijk om de ernst van de kortademige symptomen te verminderen zoals:

• gewicht verliezen indien nodig
• stoppen met roken
• vermijden van blootstelling aan verontreinigende stoffen

Prognose dyspnoe

Bij een patiënt die kortademig is, zijn de vooruitzichten afhankelijk van de oorzaak, de medische geschiedenis en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Wel is kortademigheid vrijwel steeds een ernstig symptoom dat soms levensbedreigende complicaties heeft. Een snelle evaluatie en behandeling zijn vaak van levensbelang.

Lees verder

• Orthopneu: Kortademigheid bij liggen, vaak door hartfalen
• Ademhalingsproblemen: Oorzaken van moeite met ademen