Orthopneu: Kortademigheid bij liggen, vaak door hartfalen

Orthopneu is de medische term voor het hebben van kortademigheid in een liggende positie. In andere posities, zoals staan en liggen, komt dit symptoom niet voor. Orthopneu is vaak te wijten aan hartfalen of een longziekte, maar is soms ook het gevolg van andere aandoeningen. Deze ademhalingsproblemen verdwijnen wanneer de patiënt een andere houding aanneemt. Na het stellen van de diagnose van het onderliggend probleem, volgt ook een behandeling van deze onderliggende aandoening. De prognose is afhankelijk van de ernst van de onderliggende oorzaak.

• Oorzaken: Meestal hartfalen of longaandoening
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kortademigheid bij het liggen
• Prognose orthopneu: Afhankelijk van hartfalen of onderliggende aandoening

Oorzaken: Meestal hartfalen of longaandoening

Wanneer een patiënt plat ligt, veroorzaakt de zwaartekracht een herverdeling van vloeistof in het lichaam. Doorgaans zorgt het liggen ervoor dat een deel van het vocht in het onderste deel van het lichaam, met name de benen en de organen van de buik, naar de borstkas gaat. Deze herverdeling van vocht is normaal vrij klein en bij de meeste patiënten heeft dit helemaal geen effect op de ademhaling. In een aantal omstandigheden gebeurt een herverdeling van deze extra vloeistof en is het lichaam niet goed in staat om dit te verwerken als gevolg van een aandoening of ziekte, wat dan kortademigheid in een liggende positie tot gevolg heeft.

Angst en stress

Angst en stress leiden mogelijk tot kortademigheid bij het liggen.

Hartfalen

Patiënten met congestief hartfalen hebben een aanzienlijke hoeveelheid overtollig vocht in het lichaam. Bij een herverdeling van deze extra vloeistof, is het verzwakte hart mogelijk niet in staat om het extra werk verrichten dat nodig is om te voorkomen dat vocht het zich ophoopt in de longen (longoedeem). Door de vloeistof in de longblaasjes krijgt de patiënt uiteindelijk onvoldoende zuurstof in het lichaam met kortademigheid tot gevolg.

Longaandoeningen

Soms hebben patiënten met astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen), chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen), pleura-effusie (vochtophoping tussen borstvlies en longvlies) of een chronisch obstructieve longziekte (COPD) meer ademhalingsproblemen tijdens het liggen. De symptomen van een piepende ademhaling en kortademigheid die bij deze aandoeningen optreden, verdwijnen meestal niet snel na het zitten, maar nemen meer tijd in beslag.

Obesitas
Ernstige obesitas veroorzaakt eveneens orthopneu.

Slaapapneu

Slaapapneu en snurken veroorzaken ook symptomen die lijken op orthopneu.

Vergrote schildklier

Orthopneu komt ook voor bij patiënten met een struma (vergroting van de schildklier), waardoor de luchtstroom in de bovenste luchtwegen tijdens het liggen belemmerd zijn.

Verlamming van ademhalingsspieren

Orthopneu is ook gemeld als een symptoom bij patiënten met een verlamming van één of beide diafragmaspieren (ademhalingsspieren).

Symptomen

Kortademigheid bij het liggen

Orthopneu is een vorm van kortademigheid die alleen optreedt als een patiënt ligt. Patiënten beschrijven orthopneu vaak als een beklemmend gevoel op de borstkas waardoor het ademhalen moeilijk of ongemakkelijk is. Sommige patiënten ervaren ook pijn op de borst. Orthopneu is mild of ernstig van aard. Sommige patiënten hebben weinig klachten wanneer ze één of twee kussens gebruiken om hun bovenlichaam te ondersteunen. Voor andere patiënten veroorzaakt orthopneu aanzienlijke ademhalingsproblemen die alleen te verlichten zijn door rechtop te zitten of recht te gaan staan.

Andere symptomen

Soms verschijnen ook andere symptomen, die afhankelijk zijn van de onderliggende oorzaak. Een veelvoorkomende oorzaak van orthopneu is bijvoorbeeld hartfalen, dat ook de volgende symptomen met zich meebrengt:

• een aanhoudende hoest
• een piepende ademhaling
• een verhoogde hartslag
• misselijkheid
• veranderingen in de eetlust
• vermoeidheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Alle patiënten met tekenen van orthopneu moeten medisch advies inwinnen. Orthopneu is namelijk meestal een symptoom van een andere aandoening, zoals hartfalen, en daarom wil de arts de onderliggende oorzaak opsporen. De arts start met een lichamelijk onderzoek om de ernst en timing van de ademhalingsmoeilijkheden te controleren. Hij bevraagt de patiënt bovendien over de andere symptomen en bekijkt ook de medische geschiedenis van de patiënt.

Diagnostisch onderzoek

Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak bestelt de arts nog één of meer van volgende testen:

• een arteriële bloedgasmeting: Dit is een soort bloedtest waarbij de arts test of een patiënt genoeg zuurstof krijgt.
• een bloedonderzoek: De arts neemt een beetje bloed van een patiënt af en laat dit controleren op diverse aandoeningen.
• een echocardiografie: Dit is een type echoscopie waarbij de arts geluidsgolven gebruikt om een beeld van het hart te creëren. Artsen gebruiken deze test om eventuele problemen met dit orgaan te controleren.
• een elektrocardiografie (ECG): Bij deze test plaatst de arts sensoren op de huid van een patiënt om elektrische signalen van het hart te meten. Artsen gebruiken een ECG om de werking van het hart te controleren.
• een röntgenfoto (thoraxfoto) of CT-scan van de borstkas: Deze onderzoeken creëren een beeld van de binnenkant van de borstkas, waardoor de arts problemen met de longen of het hart kan visualiseren.
• longfunctietesten: De arts voert een spirometrie uit. De patiënt moet in een apparaatje ademen. De resultaten geven een indicatie over de werking van de longen.

Behandeling van kortademigheid bij het liggen

De arts wil de symptomen verminderen en de onderliggende oorzaak aanpakken. Sommige patiënten slapen in een hogere positie zodat orthopneu vermindert. De patiënt plaatst hiervoor extra kussens om het bovenlichaam te verhogen. Als de patiënt te dik of zwaarlijvig is, is het verliezen van gewicht nodig om orthopneu te verminderen. Een arts of diëtist geeft indien nodig adviezen over lichaamsbeweging en voeding zodat de patiënt op een goede manier gewicht verliest. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de orthopneu, schrijft de arts medicatie voor zoals:

• diuretica (plaspillen)
• geneesmiddelen die het slijm uit de longen verminderen
• inotrope medicijnen (medicijnen die de kracht van de spiersamentrekkingen van het hart veranderen)
• ontstekingsremmende medicijnen
• steroïden
• vasodilatoren (vaatverwijdende middelen)

Prognose orthopneu: Afhankelijk van hartfalen of onderliggende aandoening

Orthopneu is vaak een symptoom van een onderliggende hartaandoening. Voor de behandeling van deze aandoening zijn mogelijk voortdurende zorgen en levensstijlveranderingen nodig. Afhankelijk van de ernst van de hartaandoening is soms een operatie nodig. De vooruitzichten zijn variabel en hangen af van de ernst van het onderliggend probleem.

Lees verder

• Kortademigheid: Oorzaken, symptomen en behandelingen
• Hartfalen: Slecht rondpompen van bloed door het hart
• Pijn bij ademen: Oorzaken en symptomen van ademhalingspijn
• Ademhalingsproblemen: Oorzaken van moeite met ademen