Hartfalen: Slecht rondpompen van bloed door het hart

Hartfalen (congestief hartfalen) is een aandoening waarbij het hart niet meer voldoende bloed rondpompt om aan de behoeften van het lichaam te voldoen. Dit kan het gevolg zijn van een verzwakte hartspier of een ander defect. Naarmate de aandoening vordert, krijgen de organen steeds minder bloed, wat kan leiden tot symptomen zoals vochtophoping in het lichaam, hoesten, vermoeidheid en kortademigheid. Hoewel de symptomen van hartfalen progressief zijn, kunnen ze vaak onder controle worden gehouden door middel van leefstijlaanpassingen en medicatie. In sommige gevallen kunnen medische procedures of operaties noodzakelijk zijn. De prognose varieert afhankelijk van de algehele gezondheid, de oorzaak van het hartfalen en de ernst van de aandoening.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van hartfalen
• Risicofactoren van hartfalen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Soorten hartfalen
• Linkszijdig hartfalen
• Rechtszijdig hartfalen
• Linkszijdig en rechtszijdig hartfalen
• Acute en chronische hartfalen
• Symptomen van hartfalen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hartfalen
• Medicatie
• Medische procedures
• Chirurgische ingrepen
• Prognose
• Complicaties van hartfalen
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met hartfalen
• Neem medicatie zoals voorgeschreven
• Controleer je gewicht dagelijks
• Volg een gezond, evenwichtig voedingspatroon
• Beperk je vochtinname indien nodig
• Blijf actief, maar met mate
• Vermijd overbelasting en stress
• Regelmatige controleafspraken bij de arts
• Wees alert op symptomen van verslechtering
• Verbeter je slaapkwaliteit
• Zorg voor emotionele steun

Epidemiologie

Hartfalen is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Het komt vaak voor bij ouderen, maar kan op elke leeftijd voorkomen. De prevalentie van hartfalen neemt toe naarmate de vergrijzing van de bevolking toeneemt. Het aantal nieuwe gevallen van hartfalen (incidentie) is moeilijk vast te stellen, maar studies suggereren dat jaarlijks miljoenen mensen wereldwijd gediagnosticeerd worden. In ontwikkelde landen zoals de Verenigde Staten en Europa wordt hartfalen vaak geassocieerd met aandoeningen zoals coronaire hartziekte, hypertensie en diabetes mellitus. In minder ontwikkelde landen is het ook vaak gerelateerd aan infecties zoals de ziekte van Chagas en ongeregelde toegang tot zorg.

Prevalentie van hartfalen
De prevalentie van hartfalen varieert afhankelijk van de gebruikte definities en onderzoeksmethoden. Schattingen geven aan dat ongeveer 2% van de volwassen bevolking wereldwijd lijdt aan hartfalen. De prevalentie is hoger bij ouderen, met ongeveer 10% van de mensen ouder dan 70 jaar die getroffen worden. Verder is de prevalentie in sommige Afrikaanse en Aziatische landen lager vanwege genetische en omgevingsfactoren.

Geslachtsverschillen
Vrouwen hebben doorgaans een lagere prevalentie van hartfalen, maar vrouwen die hartfalen ontwikkelen, vertonen vaak ernstigere symptomen en hebben een slechtere prognose dan mannen. Het mechanisme van dit verschil wordt nog steeds onderzocht, maar hormonale invloeden en de manier waarop hartfalen zich manifesteert, spelen een belangrijke rol.

Socio-economische factoren
Socio-economische status heeft invloed op de prevalentie van hartfalen. Mensen uit lagere sociaaleconomische klassen hebben doorgaans een hoger risico op hartfalen, waarschijnlijk vanwege hogere prevalentie van risicofactoren zoals hypertensie, diabetes, roken en beperkte toegang tot zorg. Bovendien hebben mensen uit armere gebieden vaak beperkte middelen voor het beheer van hartfalen, wat leidt tot meer ziekenhuisopnames en een slechtere prognose.

Regionale variaties
Er zijn aanzienlijke regionale variaties in de prevalentie van hartfalen. In Noord-Amerika en Europa is de prevalentie van hartfalen relatief hoog, terwijl in Azië en Afrika het aantal gevallen lager is. Dit kan deels te wijten zijn aan verschillen in levensstijl, dieet, genetica en toegang tot medische zorg.

Mechanisme

Hartfalen is een complex klinisch syndroom dat ontstaat wanneer het hart zijn functie niet goed kan uitoefenen om te voldoen aan de metabolische eisen van het lichaam. Dit kan het gevolg zijn van een verminderde pompfunctie of een verminderde vulfunctie van het hart.

Verminderde pompfunctie
Het mechanisme van verminderde pompfunctie kan het gevolg zijn van een verminderde contractiliteit van het hart, vaak als gevolg van schade aan de hartspier zoals bij een myocardinfarct. Dit leidt tot een verminderde ejectiefractie, wat kenmerkend is voor hartfalen met verminderde ejectiefractie (HFrEF). De afname van de pompfunctie kan resulteren in verminderde doorbloeding van vitale organen, wat leidt tot symptomen zoals vermoeidheid, kortademigheid en perifere oedemen.

Verminderde vulfunctie
Een andere vorm van hartfalen is hartfalen met behoud van de ejectiefractie (HFpEF). Dit gebeurt wanneer de hartkamers onvoldoende kunnen ontspannen tijdens de diastole, wat leidt tot een verhoogde druk in de kamer en symptomen van congestie, zoals longoedeem. Dit wordt vaak gezien bij ouderen en bij mensen met hypertensie en diabetes.

Neurohormonale activatie
In hartfalen worden verschillende neurohormonale mechanismen geactiveerd, waaronder het renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS), het sympathische zenuwstelsel en de natriuretische peptiden. Deze systemen proberen de circulatie te verbeteren door vasoconstrictie en het vasthouden van natrium en water, maar op lange termijn verergeren deze systemen vaak de hartfalen door verhoogde bloeddruk en belasting van het hart.

Hypertrofie en remodellering
Bij chronisch hartfalen ontstaat er een proces van hartremodellering, waarbij het hart groter en dikker wordt (hypertrofie). Dit kan leiden tot verder verslechteren van de hartfunctie en het ontstaan van hartfalen. Dit proces wordt bevorderd door een verhoogde belasting van het hart en de activatie van neurohormonale systemen.

Oorzaken van hartfalen

Het hart bestaat uit vier kamers: twee boezems (bovenste helft) en twee ventrikels (onderste helft). De ventrikels pompen bloed naar de organen en weefsels, terwijl de boezems bloed ontvangen uit het lichaam. Bij congestief hartfalen zijn de kamers niet in staat om bloed efficiënt door het lichaam te pompen. Hierdoor kunnen bloed en andere vloeistoffen zich ophopen in organen zoals de longen, de lever, de buik of de onderbenen. Dit kan leiden tot een tekort aan zuurstof in het lichaam.

Risicofactoren van hartfalen

Aandoeningen

Hartfalen komt vaker voor bij mensen met andere medische aandoeningen, zoals:

• aangeboren hartafwijkingen
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• allergische reacties
• bloedstolsels in de longen
• chronische obstructieve longziekte (COPD)
• coronaire hartziekte (aandoening van de kransslagaders)
• vitamine K-tekort
• hartaanvallen (hartinfarcten)
• hoge bloeddruk (hypertensie)
• schildklieraandoeningen
• feochromocytoom (tumor in de bijnieren)
• slaapapneu en andere ademhalingsproblemen tijdens de slaap
• verminderde nierfunctie
• virale infecties die het hart aantasten

Omgevingsfactoren

Leefstijlfactoren spelen ook een belangrijke rol bij het risico op congestief hartfalen:

• overmatig alcoholgebruik
• drugsmisbruik
• chemotherapie en radiotherapie op de borst
• veroudering
• geslacht: mannen hebben vaak een hoger risico dan vrouwen
• roken
• obesitas

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben een verhoogd risico om hartfalen te ontwikkelen. Dit kan het gevolg zijn van genetische aanleg, omgevingsfactoren of reeds bestaande aandoeningen.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op hartfalen, zowel door de veroudering van het hart zelf als door de hoge prevalentie van risicofactoren zoals hypertensie, diabetes en coronair lijden.

Mensen met een familiegeschiedenis van hartziekte
Genetische factoren spelen een rol in de ontwikkeling van hartfalen. Mensen met een familiegeschiedenis van hartziekte of hartfalen hebben een verhoogd risico, vooral als er erfelijke aandoeningen zoals dilaterende cardiomyopathie in de familie voorkomen.

Mensen met chronische nierziekte
Chronische nierziekte is een belangrijke risicofactor voor hartfalen. De nierfunctie is nauw verbonden met de hartfunctie, en nierinsufficiëntie kan leiden tot vochtretentie en verhoogde bloeddruk, wat de kans op hartfalen vergroot.

Mensen met slaapapneu
Slaapapneu, vooral de obstructieve vorm, verhoogt het risico op hartfalen. De herhaalde episodes van zuurstoftekort tijdens de slaap kunnen de hartfunctie schaden, wat leidt tot verminderde pompkracht van het hart en congestie.

Soorten hartfalen

Linkszijdig hartfalen

Het meest voorkomende type is linkszijdig hartfalen, waarbij de linkerhartkamer niet effectief bloed naar de rest van het lichaam kan pompen. Dit leidt tot vochtophoping in de longen en ademhalingsproblemen. Er zijn twee vormen van linkszijdig hartfalen:

• Systolisch hartfalen: Hierbij trekt de linkerhartkamer niet voldoende samen, waardoor het hart niet in staat is om bloed effectief te pompen.
• Diastolisch hartfalen: Bij deze vorm is de spier van de linkerhartkamer stijf, waardoor het hartventrikel zich niet volledig kan vullen met bloed tussen de hartslagen.

Rechtszijdig hartfalen

Bij rechtszijdig hartfalen kan het rechterventrikel niet effectief bloed naar de longen pompen. Dit leidt tot bloedretentie in de bloedvaten, wat kan resulteren in vochtophoping in de onderbenen, armen, buik en andere organen.

Linkszijdig en rechtszijdig hartfalen

Sommige patiënten ervaren zowel linker- als rechterhartfalen. Vaak beginnen de symptomen echter aan de linkerkant en kan onbehandeld rechtszijdig hartfalen ontstaan.

Acute en chronische hartfalen

Chronisch hartfalen ontwikkelt zich geleidelijk, terwijl acuut hartfalen plotseling optreedt.

Symptomen van hartfalen

Chronische hoest
Een aanhoudende, onverklaarbare hoest kan optreden, vaak gepaard gaand met piepende ademhaling (stridor) en het ophoesten van roze of bloedkleurig slijm (bloed ophoesten).

Versnelde hartslag
Een snelle hartslag kan ontstaan doordat het hart niet in staat is om bloed regelmatig te pompen.

Kortademigheid
Patiënten ervaren vaak ademhalingsproblemen, vooral wanneer ze liggen, door vochtophoping in de longen.

Duizeligheid
Duizeligheid kan gepaard gaan met tintelingen of gevoelloosheid in de armen en benen als gevolg van onvoldoende bloedtoevoer.

Misselijkheid
Misselijkheid gaat vaak samen met een verminderde eetlust.

Cognitieve veranderingen
Hartfalen kan leiden tot elektrolytenstoornissen, wat kan resulteren in problemen met helder denken en geheugen.

Vermoeidheid
Vermoeidheid kan optreden zelfs na voldoende rust.

Vertraagde lichamelijke ontwikkeling bij kinderen
Kinderen met hartfalen kunnen vertraagde lichamelijke ontwikkeling vertonen. Baby’s kunnen moeite hebben om gewicht aan te komen.

Zwelling
Vochtophoping kan leiden tot pijnlijke zwelling (waterzucht of oedeem), zichtbaar in de enkels, benen, handen en buik. De zwelling kan verergeren gedurende de dag of na inspanning en kan het bewegen bemoeilijken. Vochtretentie kan ook leiden tot gewichtstoename (gewichtstoename).

Alarmsymptomen

Hartfalen kan zich geleidelijk ontwikkelen, maar er zijn verschillende alarmsymptomen die wijzen op verslechtering van de aandoening.

Kortademigheid
Een van de eerste symptomen van hartfalen is kortademigheid, vooral bij inspanning of liggend. Dit ontstaat door pulmonale congestie, waarbij vloeistof zich ophoopt in de longen.

Oedeem
Oedeem, of zwelling, is een veelvoorkomend symptoom van hartfalen. Dit komt vaak voor in de enkels, benen en buik door vochtretentie. Het kan leiden tot aanzienlijke ongemakken en een gevoel van opgeblazenheid.

Vermoeidheid en uitputting
Patiënten met hartfalen ervaren vaak vermoeidheid, wat het gevolg is van verminderde bloedcirculatie en zuurstofvoorziening naar vitale organen. Dit kan ook invloed hebben op de algehele activiteit en levenskwaliteit.

Flauwvallen en duizeligheid
Flauwvallen of duizeligheid kan optreden door verminderde bloedtoevoer naar de hersenen. Dit kan een teken zijn van ernstige verslechtering van de hartfunctie.

Diagnose en onderzoeken

Een arts of cardioloog zal een lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij abnormale hartritmes kunnen worden opgespoord. Diagnostische tests kunnen onder andere omvatten:

• Angiografie: biedt een radiografisch beeld van de bloedvaten.
• Bloedonderzoek: detecteert infecties en geeft informatie over het BNP (een hormoon dat toeneemt bij hartfalen).
• Echocardiografie: toont eventuele slechte bloedstroom of disfunctionele hartspier.
• Elektrocardiografie: meet de elektrische activiteit van het hart.
• Hartkatheterisatie: detecteert blokkades in de bloedvaten en controleert de bloedstroom en druk in de hartkamers.
• Inspanningsproef: evalueert de werking van het hart onder fysieke stress.
• MRI-scan: levert gedetailleerde beelden van het hart.
• Thoraxfoto: biedt röntgenbeelden van de borstkas.

Behandeling van hartfalen

De behandeling van hartfalen omvat vaak een combinatie van medicatie, medische procedures en soms operaties, naast veranderingen in levensstijl en dieet.

Medicatie

Verschillende medicijnen worden gebruikt om de symptomen van hartfalen te verlichten:

• Angiotensineconverterende enzymremmers (ACE-remmers): verwijden bloedvaten, waardoor het hart makkelijker bloed kan rondpompen en verlagen de bloeddruk.
• Anti-bloedplaatjesmedicijnen: voorkomen dat bloedplaatjes samenklonteren en bloedstolsels vormen.
• Bètablokkers: verlagen de hartslag en verminderen de kracht van de hartcontracties; ook effectief in het verlagen van de bloeddruk.
• Bloedverdunners: verminderen het risico op bloedstolsels die naar het hart, de longen of de hersenen kunnen reizen en verbeteren de bloeddoorstroming.
• Calciumantagonisten: verminderen de kracht van de hartcontracties en helpen bij het reguleren van onregelmatige hartritmes.
• Diuretica: bevorderen de uitscheiding van overtollig vocht via de urine, verminderen zwelling en kortademigheid.
• Statines: verlagen het 'slechte' cholesterol en verhogen het 'goede' cholesterol.
• Vasodilatoren: verminderen de zuurstofbehoefte van het hart en verlichten pijn op de borst.

Medische procedures

Bij sommige patiënten kunnen medische procedures noodzakelijk zijn:

• Een geïmplanteerde defibrillator kan hartritmestoornissen voorkomen.
• Een linkerventrikelhulpmiddel (LVAD) ondersteunt het pompvermogen van het hart als dit niet efficiënt is.
• Een pacemaker corrigeert elektrische problemen in het hart, waardoor de ventrikels beter kunnen samentrekken.

Chirurgische ingrepen

Bij ernstige gevallen van hartfalen kunnen de volgende ingrepen overwogen worden:

• Angioplastiek: opent geblokkeerde aders en plaatst soms een stent om de ader open te houden.
• Coronaire bypassoperatie: creëert een nieuwe route voor het bloed om blokkades in de bloedvaten te omzeilen.
• Harttransplantatie: wordt soms overwogen bij patiënten met ernstig hartfalen die niet goed reageren op andere behandelingen. De wachttijd voor een transplantatie is vaak lang en patiënten moeten in goede gezondheid verkeren om in aanmerking te komen.
• Klepvervangende operatie: vervangt een beschadigde of slecht functionerende hartklep door een mechanische klep of een klep van biologisch weefsel.

Prognose

De prognose van hartfalen hangt af van verschillende factoren, waaronder de onderliggende oorzaak, de ernst van de symptomen, de algehele gezondheid van de patiënt en de effectiviteit van de behandeling.

Overlevingskansen
De overleving van patiënten met hartfalen varieert, maar het wordt vaak gekarakteriseerd door een verhoogd risico op vroegtijdige sterfte. Patiënten met hartfalen met een verminderde ejectiefractie (HFrEF) hebben doorgaans een slechtere prognose dan die met hartfalen met behoud van de ejectiefractie (HFpEF).

Invloed van behandeling
De prognose van hartfalen is aanzienlijk verbeterd door medische vooruitgangen in de behandeling. Vroege diagnose en therapie kunnen de symptomen verlichten en de levenskwaliteit verbeteren, maar hartfalen blijft een progressieve aandoening.

Complicaties van hartfalen

Onbehandeld kan hartfalen leiden tot ernstige complicaties en uiteindelijk tot de dood. Zelfs met adequate behandeling kan hartfalen verergeren en problemen in andere delen van het lichaam veroorzaken.

Preventie

Om de progressie van hartfalen te voorkomen of te vertragen, zijn de volgende maatregelen nuttig. Overleg deze adviezen met een arts:

• Regelmatig de bloeddruk controleren
• Cafeïne vermijden
• Dagelijks gewicht controleren (gewichtstoename kan duiden op vochtretentie)
• Een gezond gewicht behouden
• Een hartgezonde voeding volgen, rijk aan volle granen en arm aan transvetten, natrium en cholesterol
• Vermijden van extreme temperaturen
• Gewicht verliezen bij obesitas
• Loszittende kleding dragen
• Stoppen met roken
• Stress verminderen door middel van meditatie, ontspanningsoefeningen, ademhalingstherapie, etc.
• Veranderingen in symptomen volgen en onmiddellijk aan de arts melden
• Voldoende bewegen (bij voorkeur volgens een schema dat met de arts is overlegd)
• Voldoende rust nemen
• Vaccinaties tegen griep en pneumokokkenlongontsteking

Praktische tips voor het omgaan met hartfalen

Hartfalen is een aandoening waarbij het hart niet in staat is om voldoende bloed door het lichaam te pompen. Dit kan leiden tot verschillende symptomen, zoals vermoeidheid, kortademigheid en vochtophoping. Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen als je hartfalen hebt, en er zijn verschillende manieren waarop je je conditie kunt verbeteren en je symptomen kunt beheersen.

Neem medicatie zoals voorgeschreven

Hartfalen wordt vaak behandeld met medicijnen die de werking van het hart verbeteren. Dit kunnen medicijnen zijn zoals medicijnen die de hartfunctie versterken, zoals ACE-remmers, bètablokkers of diuretica. Het is belangrijk om je medicatie altijd volgens de voorschriften van je arts in te nemen en niet zelf te stoppen, zelfs als je je beter voelt. Als je bijwerkingen ervaart, bespreek deze dan met je arts.

Controleer je gewicht dagelijks

Door hartfalen kan er vochtophoping optreden, wat leidt tot gewichtstoename. Het dagelijks controleren van je gewicht kan je helpen om veranderingen in vochtophoping vroegtijdig te herkennen. Als je merkt dat je snel in gewicht toeneemt, neem dan contact op met je arts, omdat dit kan wijzen op een verslechtering van je hartfalen.

Volg een gezond, evenwichtig voedingspatroon

Een gezond evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het beheren van hartfalen. Het beperken van zoutinname is cruciaal om vochtretentie te voorkomen. Kies voor een dieet dat rijk is aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten. Dit helpt niet alleen je hartgezondheid, maar bevordert ook je algehele welzijn.

Beperk je vochtinname indien nodig

Bij hartfalen is het soms nodig om je vochtinname te beperken om vochtophoping te voorkomen. Dit betekent dat je minder drankjes moet consumeren, vooral als je medicijnen neemt die de nieren stimuleren om vocht uit het lichaam te verwijderen. Volg de richtlijnen van je arts over hoeveel je moet drinken.

Blijf actief, maar met mate

Lichamelijke activiteit is belangrijk voor het behouden van een gezonde hartfunctie. Licht tot matig bewegen, zoals wandelen, kan je helpen je algehele conditie te verbeteren. Bespreek echter altijd met je arts welke activiteiten geschikt voor je zijn, vooral als je last hebt van ernstige symptomen van hartfalen.

Vermijd overbelasting en stress

Stress kan de symptomen van hartfalen verergeren. Probeer je stress te verminderen door ontspanningstechnieken toe te passen, zoals ademhalingsoefeningen of meditatie. Zorg ervoor dat je voldoende rust neemt en luister naar je lichaam.

Regelmatige controleafspraken bij de arts

Als je hartfalen hebt, is het belangrijk om regelmatig naar je arts te gaan voor controleafspraken. Je arts kan je helpen de voortgang van je aandoening te monitoren, je medicatie aan te passen indien nodig en ervoor te zorgen dat je hart in de beste conditie blijft.

Wees alert op symptomen van verslechtering

Let goed op tekenen van verslechtering van je hartfalen, zoals toegenomen kortademigheid, zwelling in je benen of een snelle gewichtstoename. Als je een of meer van deze symptomen ervaart, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Dit kunnen tekenen zijn dat je hartfalen verergert en dat je behandeling moet worden aangepast.

Verbeter je slaapkwaliteit

Een goede nachtrust is essentieel voor je herstel en algehele gezondheid. Probeer een comfortabele slaaphouding te vinden die je helpt beter te slapen, vooral als je last hebt van kortademigheid. Sommige mensen met hartfalen vinden het nuttig om in een halfzittende positie te slapen om ademhalingsproblemen te verminderen.

Zorg voor emotionele steun

Hartfalen kan een emotionele belasting zijn, dus het is belangrijk om steun te zoeken van familie, vrienden of een therapeut. Een goed sociaal netwerk kan helpen om je mentaal welzijn te ondersteunen en je te helpen omgaan met de uitdagingen die hartfalen met zich meebrengt.

Lees verder

• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte
• Hartaanval (hartinfarct): Beperkte bloedstroom naar hart
• Hartgezondheid: Tips voor gezond hart & preventie hartziekte
• Hartkloppingen: Vaak onschuldig, soms symptoom van ziekte
• Angina pectoris: Pijn op de borst, teken van hartaanval