Hartfalen: Slecht rondpompen van bloed door het hart

Hartfalen (congestief hartfalen) is een aandoening waarbij het hart niet meer zo goed bloed rondpompt om aan de behoeften van het lichaam te voldoen. Dit is het gevolg van een zwakke hartspier of een ander defect. De organen krijgen hierdoor na verloop van tijd te weinig bloed. De ophoping van vocht in het lichaam, hoesten, vermoeidheid en kortademigheid zijn enkele symptomen van hartfalen. De klachten zijn progressief, maar dankzij leefstijladviezen en medicatie is het wel mogelijk om de symptomen onder controle te houden. Af en toe zijn medische procedures of een operatie wel nodig voor patiënten met hartfalen. De vooruitzichten zijn tot slot variabel en hangen af van de algehele gezondheid, de oorzaak van het hartfalen en de ernst van de aandoening.

• Oorzaken van slecht rondpompen van bloed door het hart
• Risicofactoren van congestief hartfalen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten
• Linkszijdig hartfalen
• Rechtszijdig hartfalen
• Links- en rechtszijdig hartfalen
• Acuut of chronisch
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Medische procedures
• Andere procedures
• Prognose
• Preventie
• Complicaties van hartfalen

Oorzaken van slecht rondpompen van bloed door het hart

Het hart heeft vier kamers. De onderste helft van het hart heeft twee ventrikels en de bovenste helft van het hart heeft twee boezems. De ventrikels pompen bloed naar de organen en weefsels van het lichaam. De boezems ontvangen bloed van het lichaam terwijl het terug circuleert. Bij congestief hartfalen kunnen de kamers het bloed niet voldoende naar het lichaam pompen. Na verloop van tijd stromen het bloed en andere vloeistoffen naar andere organen, waaronder de longen, de lever, het onderlichaam of de onderbuik. Het lichaam krijgt door de slechte pompfunctie onvoldoende zuurstof om goed te kunnen functioneren.

Risicofactoren van congestief hartfalen

Aandoeningen

Hartfalen komt vaker voor bij patiënten met andere aandoeningen zoals:

• aangeboren hartafwijkingen
• andere cardiovasculaire aandoeningen (hart- en vaatziekten)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een allergische reactie
• een bloedstolsel in een long
• een chronische obstructieve longziekte (COPD)
• een complicatie van een hartlong-bypassoperatie
• een coronaire hartziekte (aandoening aan kransslagaders)
• een ernstig onregelmatige hartslag
• een familiale hartaandoening
• een feochromocytoom (tumor in bijnieren met afgifte van hormonen)
• een hartaanval of hartinfarct
• een hartinfectie
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een hoog cholesterolgehalte
• een schildklieraandoening
• een verminderde nierfunctie
• een virus dat het hart beschadigt
• slaapapneu en andere ademhalingsproblemen tijdens de slaap

Omgevingsfactoren

Het risico op congestief hartfalen is ook verhoogd door verschillende leefstijlfactoren die slecht zijn voor het hart:

• alcoholmisbruik
• diabetesmedicijnen en sommige andere medicijnen
• drugsmisbruik
• een geschiedenis van chemotherapie / radiotherapie op de borst
• een oudere leeftijd
• geslacht: mannen zijn vaker dan vrouwen aangetast
• roken
• zwaarlijvigheid

Soorten

Linkszijdig hartfalen

Het meest voorkomende type hartfalen is linkszijdig hartfalen, dat optreedt wanneer de linkerhartkamer het bloed niet effectief naar de rest van het lichaam kan pompen. Hierdoor hoopt vocht zich op in de longen, waardoor ademhalingsproblemen ontstaan.

Er zijn twee soorten linkszijdig hartfalen:

• Systolisch hartfalen: Wanneer het linkerventrikel niet normaal samentrekt, is het hart niet in staat om bloed naar de rest van het lichaam te pompen te pompen
• Diastolisch hartfalen: Wanneer de spier in de linkerhartkamer verstijft, is het hartventrikel niet in staat om zich volledig te vullen met bloed tussen de hartslagen.

Rechtszijdig hartfalen

Minder vaak komt rechtszijdig hartfalen tot stand. Dit is het gevolg van het rechterventrikel dat niet zo effectief bloed naar de longen kan pompen. Hierdoor trekt bloed zich in de bloedvaten terug, wat vochtretentie in de onderbenen en armen, buik en andere organen veroorzaakt.

Links- en rechtszijdig hartfalen

Een patiënt heeft mogelijk tegelijkertijd een linker- en een rechterhartfalen. Meestal starten de symptomen echter aan de linkerkant. Onbehandeld ontstaat ook rechtszijdig hartfalen.

Acuut of chronisch

Chronisch hartfalen ontwikkelt zich langzaam, terwijl acuut hartfalen plotseling optreedt.

Symptomen

Chronische hoest
Een aanhoudende, onverklaarbare hoest ontstaat bij sommige patiënten. Deze patiënten hebben eveneens een piepende ademhaling (stridor) en hoesten roze of bloedkleurig slijm op (bloed ophoesten).

Een snelle hartslag
Doordat het hart niet in staat is om bloed te pompen met een regelmatig ritme, ontstaat een snelle hartslag (tachycardie).

Kortademigheid of moeite met ademhalen
Patiënten met hartfalen hebben ademhalingsproblemen als ze liggen door de vochtophoping in de longen.

Licht gevoel in het hoofd of duizeligheid
Duizeligheid gaat vergezeld met tintelingen of gevoelloosheid in de armen en gevoelloosheid in de benen door de onvoldoende bloedtoevoer.

Misselijkheid
Misselijkheid gaat vaak gepaard met een verminderde eetlust.

Veranderingen in denken en geheugen
Door hartfalen ontstaan elektrolytenstoornissen, waardoor patiënten minder helder kunnen denken.

Vermoeidheid
Vermoeidheid ontstaat zelfs wanneer een patiënt goed uitgerust is.

Vertraagde lichamelijke ontwikkeling
Vooral bij kinderen met hartfalen ontstaat een vertraagde lichamelijke ontwikkeling. Baby’s met hartfalen hebben ook moeite om in gewicht bij te komen.

Zwelling in de benen, de enkels, de buik of de handen
Door een opbouw van vocht ontstaat een pijnlijke zwelling (waterzucht, oedeem), wat resulteert in gezwollen enkels, gezwollen benen, gezwollen handen en een gezwollen buik. De zwelling verergert naarmate de dag vordert of na het sporten. Hierdoor is het lastig om zich te bewegen en ontstaan gemakkelijk bloedstolsels in de benen. Ook ontstaat schade aan de organen door vochtretentie, waardoor het lastiger is om te ademen of zich in te spannen. Door de vochtretentie komt de patiënt ook bij in gewicht (gewichtstoename).

Diagnose en onderzoeken

Een arts of cardioloog voert een lichamelijk onderzoek uit. Hij luistert naar het hart, want zo is hij in staat om abnormale hartritmes op te sporen. Verder zijn diagnostische onderzoeken vereist:

• een angiografie: geeft een radiografisch beeld van de bloedvaten weer
• een bloedonderzoek: onthult infecties en geeft een indicatie van het BNP van de patiënt (BNP is een hormoon dat toeneemt bij hartfalen)
• een echocardiografie: onthult een slechte bloedstroom of een niet goed werkende hartspier
• een elektrocardiografie: meting van de elektrische activiteit van het hart
• een hartkatheterisatie: toont blokkades in de bloedvaten; dit onderzoek gebeurt op hetzelfde moment als het controleren van de bloedstroom en de druk in de kamers.
• een inspanningsproef: werking van het hart onder diverse vormen van inspanning
• een MRI-scan: maakt beelden van het hart
• een thoraxfoto: geeft röntgenbeelden weer van de borstkas

Behandeling

Naast een andere levensstijl en voedingsaanpassingen (zie: preventie) zijn medicijnen, medische procedures en soms ook operatieve ingrepen inzetbaar voor het behandelen van congestief hartfalen.

Medicatie

Verschillende medicijnen verlichten de symptomen van hartfalen. Deze omvatten:

• angiotensineconverterende enzymremmers (ACE-remmers): verwijden bloedvaten, waardoor het hart gemakkelijker bloed rond het lichaam kan pompen. ACE-remmers verlagen bovendien de bloeddruk.
• anti-bloedplaatjes medicijnen: voorkomen bloedstolsels want bloedplaatjes kunnen door de medicijnen niet meer aan elkaar plakken
• bètablokkers: verlagen de hartslag en verminderen de kracht waarmee het hart moet pompen; ze verlagen bovendien de bloeddruk.
• bloedverdunners: verminderen het risico op bloedstolsels, die mogelijk loskomen en naar het hart, de longen of de hersenen reizen. Bloedverdunners zorgen ook voor een betere bloeddoorstroming.
• calciumantagonisten: om het hart minder krachtig te doen pompen en de onregelmatige hartritmes te corrigeren
• diuretica (plaspillen): uitscheiding van meer vocht in de urine en voorkoming van overbelasting van de longen. De medicijnen verminderen ook de zwelling en voorkomen kortademigheid.
• statines: verlagen de ‘slechte’ cholesterol en verhogen de ‘goede’ cholesterol
• vasodilatoren: verminderen de hoeveelheid zuurstof die het hart moet verwijden. Vasodilatoren verlichten ook pijn op de borst.

Bij oudere patiënten is een combinatie van medicatie en levensstijlveranderingen mogelijk niet voldoende. De arts zet dan één of meer medische procedures in:

Medische procedures

Volgende medische procedures zijn mogelijk bij congestief hartfalen:

• een geïmplanteerde defibrillator voorkomt hartritmestoornissen.
• een linkerventrikelhulpmiddel (LVAD) ondersteunt het pompvermogen van het hart wanneer dit niet efficiënt gebeurt.
• een pacemaker pakt elektrische problemen in het hart aan; de ventrikels gaan hierdoor vaker samentrekken.
• implanteerbare apparaten plaatsen

Andere procedures

Een aantal andere procedures behandelen congestief hartfalen.

• angioplastiek: opent een geblokkeerde ader; soms plaatst de arts een stent (soort buisje) om het vat open te houden.
• coronaire bypassoperatie: nieuwe aanleg van een deel van de bloedvaten zodat het bloed de zieke of geblokkeerde bloedvaten kan vermijden
• harttransplantatie: Soms is een harttransplantatie de enige optie bij patiënten met ernstig hartfalen die niet goed reageren op andere therapieën. Niet elke patiënt is kandidaat voor een transplantatie en de wachttijd is gewoonlijk lang. Een ontvanger moet gezond genoeg zijn voor de operatie. Chirurgie in het hart is zeer delicaat, dus dokters sporen patiënten meestal aan om levensstijlveranderingen te proberen en medicijnen te nemen voordat ze een hartoperatie of implanteerbare apparaten proberen.
• ventielvervangende operatie: een inefficiënte of zieke klep vervangen door een mechanische klep of een klep die is gegroeid uit levend weefsel.

Prognose

De vooruitzichten voor patiënten met hartfalen hangen af van de algehele gezondheid, de oorzaak van het hartfalen en de ernst van de aandoening. De symptomen van hartfalen variëren doorgaans in ernst, maar ze zijn wel progressief. Leefstijlstrategieën verminderen het risico op hartfalen en vertragen de voortgang. Dankzij een gezonde levensstijl is het mogelijk om de symptomen van mild of matig hartfalen onder controle te houden. Patiënten met bijkomende aandoeningen, en dan vooral nierproblemen, hebben doorgaans een slechtere prognose dan patiënten zonder bijkomende problemen.

Preventie

Om de progressie van hartfalen te voorkomen of te vertragen, is het nuttig om een aantal maatregelen op te volgen. De patiënt overlegt deze adviezen wel steeds met de arts.

• bloeddruk regelmatig (laten) controleren
• cafeïne vermijden
• dagelijks gewicht controleren (een toename van het gewicht wijst mogelijk op vochtretentie)
• een gezond gewicht behouden
• een hartgezonde voeding eten met weinig transvetten, rijk aan volle granen en arm aan natrium en cholesterol
• erg koude of hoge temperaturen vermijden
• gewicht verliezen bij overgewicht
• loszittende kleding dragen
• stoppen met roken
• stress verlichten door meditatie, ontspanningsoefeningen, ademhalingstherapie, …
• veranderingen in de symptomen opvolgen en meteen melden aan de arts
• voldoende beweging krijgen (evt. via een aangepast schema in overleg met de arts)
• voldoende rust nemen
• zichzelf laten vaccineren voor de griep en pneumokokkenlongontsteking

Complicaties van hartfalen

Onbehandeld is hartfalen dodelijk. Zelfs met een adequate behandeling verergert hartfalen na verloop van tijd, waardoor problemen in het hele lichaam tot stand komen.

Lees verder

• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte
• Hartaanval (hartinfarct): Beperkte bloedstroom naar hart
• Hartgezondheid: Tips voor gezond hart & preventie hartziekte
• Hartkloppingen: Vaak onschuldig, soms symptoom van ziekte
• Angina pectoris: Pijn op de borst, teken van hartaanval