Polyneuropathie: Schade aan meerdere perifere zenuwen

Polyneuropathie is een aandoening waarbij meerdere perifere zenuwen beschadigd zijn. Dit zijn de zenuwen die zich buiten de hersenen en het centrale zenuwstelsel bevinden. Polyneuropathie kan ontstaan door verschillende factoren, zoals auto-immuunziekten, leverziekten of nierfalen. Ook omgevingsfactoren, zoals alcoholmisbruik en blootstelling aan chemicaliën en zware metalen, kunnen bijdragen aan zenuwschade. De symptomen van polyneuropathie zijn veelzijdig en variëren van doofheid en spierzwakte tot tintelingen, duizeligheid en slikproblemen. De arts zal eerst het onderliggende probleem diagnosticeren en vervolgens de passende behandeling inzetten. De behandeling kan bestaan uit medicatie, hulpmiddelen en andere medische procedures. Complicaties kunnen optreden als de aandoening niet tijdig wordt behandeld, waardoor het essentieel is om bij alarmsignalen snel medische hulp te zoeken.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van zenuwschade
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten polyneuropathieën
• Soorten zenuwen
• Indeling
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Sensorische of motorische zenuwschade
• Autonome zenuwschade
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zenuwbeschadiging
• Onderliggende aandoening of omgevingsfactor
• Medicijnen
• Hulp bij het dagelijks leven
• Medische procedures
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van Schade aan Meerdere Perifere Zenuwen

Epidemiologie

Polyneuropathie is een aandoening die de perifere zenuwen aantast en leidt tot diverse symptomen zoals pijn, gevoelloosheid, zwakte en verlies van functie. Het is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd miljoenen mensen treft, met een breed scala aan oorzaken. De prevalentie van polyneuropathie varieert afhankelijk van de onderliggende aandoening en de leeftijdsgroep.

Prevalentie van polyneuropathie
Polyneuropathie komt veel voor, vooral bij ouderen. Schattingen wijzen uit dat tot 8% van de ouderen te maken heeft met symptomen van polyneuropathie. De prevalentie is ook hoger bij patiënten met diabetes mellitus, aangezien diabetes de meest voorkomende oorzaak van polyneuropathie is. De aandoening is niet beperkt tot een specifieke regio, maar komt wereldwijd voor, vooral in geïndustrialiseerde landen waar chronische aandoeningen zoals diabetes en overgewicht wijdverspreid zijn.

Regionale variaties in prevalentie
Er zijn enkele regionale verschillen in de prevalentie van polyneuropathie, vooral gerelateerd aan de aanwezigheid van risicofactoren zoals diabetes, alcoholmisbruik en infecties. In ontwikkelde landen is polyneuropathie vaak het gevolg van chronische aandoeningen zoals diabetes en vitaminegebreken. In ontwikkelingslanden kunnen infecties, zoals hiv of lepra, ook bijdragen aan een hogere incidentie van polyneuropathie.

Leeftijd en geslacht
De prevalentie van polyneuropathie neemt toe met de leeftijd, vooral bij ouderen. De aandoening komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel dit per regio kan verschillen. Bij jonge volwassenen is polyneuropathie vaak het gevolg van genetische aandoeningen of toxische blootstelling.

Mechanisme

Polyneuropathie wordt gekarakteriseerd door schade aan de perifere zenuwen, die verantwoordelijk zijn voor de overdracht van signalen van de hersenen naar de rest van het lichaam. Deze schade kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan factoren, waaronder infecties, metabolische aandoeningen, toxines, genetische aanleg en andere ziektes. De mate van schade aan de zenuwen en de aard van de symptomen hangen sterk af van de oorzaak van de polyneuropathie.

Schade aan de zenuwvezels
De schade aan de zenuwen bij polyneuropathie kan zich manifesteren als demyelinisatie (afbraak van de myelineschede, die de zenuwvezels beschermt) of axonale degeneratie (verlies van het zenuwvezel zelf). In sommige gevallen is zowel demyelinisatie als axonale schade aanwezig, wat leidt tot een progressief verlies van zenuwfunctie. De symptomen die gepaard gaan met polyneuropathie zijn het gevolg van deze schade, zoals verstoorde geleiding van zenuwsignalen, wat leidt tot motorische, sensorische of autonome disfunctie.

Oorzaken van zenuwschade
De schade aan de zenuwen kan worden veroorzaakt door verschillende mechanismen. In het geval van diabetes leidt een langdurig verhoogde bloedsuikerspiegel tot schade aan de bloedvaten die de zenuwen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Dit veroorzaakt zenuwdegeneratie. Toxines, zoals alcohol of bepaalde medicijnen, kunnen ook direct de zenuwen aantasten. Infecties zoals hiv of herpes kunnen leiden tot ontstekingen van de zenuwen, terwijl genetische aandoeningen zoals de ziekte van Charcot-Marie-Tooth leiden tot aangeboren afwijkingen in de zenuwen.

Immunologische en ontstekingsmechanismen
In sommige gevallen kan polyneuropathie het gevolg zijn van een auto-immuunrespons, waarbij het immuunsysteem per ongeluk zenuwcellen aanvalt. Ziekten zoals Guillain-Barré syndroom zijn voorbeelden van aandoeningen die polyneuropathie veroorzaken door een ontstekingsproces in de zenuwen. In andere gevallen, zoals bij vasculitis, kunnen ontstekingen van de bloedvaten die de zenuwen van voedingsstoffen voorzien, leiden tot zenuwschade.

Oorzaken van zenuwschade

Bij sommige patiënten met polyneuropathie kan de oorzaak niet worden achterhaald; in zulke gevallen spreekt men van ‘idiopathische neuropathie’.

Aandoeningen

Verschillende medische aandoeningen verhogen het risico op polyneuropathie:

Auto-immuunaandoeningen
Bij auto-immuunaandoeningen valt het immuunsysteem het lichaam aan en veroorzaakt het schade aan zenuwen en andere weefsels. Voorbeelden zijn:

• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• Het syndroom van Guillain-Barré (zwakte en pijn door zenuwschade)
• Het syndroom van Sjögren (droge ogen, droge keel en droge mond)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Systemische lupus erythematosus (chronische auto-immuunziekte)

Bacteriële of virale infecties
Bepaalde infecties kunnen polyneuropathie versnellen, waaronder:

• Gordelroos (huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• Hepatitis B
• Hepatitis C
• Hiv
• Ziekte van Lyme (bacteriële infectie door een tekenbeet)

Beenmergaandoeningen
Abnormale eiwitten in het bloed, sommige vormen van botkanker, en lymfomen kunnen het risico op polyneuropathie verhogen.

Diabetes mellitus (suikerziekte)
Slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegels bij suikerziekte kunnen leiden tot diabetische neuropathie, waarbij meerdere perifere zenuwen beschadigd raken.

Erfelijke aandoeningen
Erfelijke aandoeningen zoals de ziekte van Charcot-Marie-Tooth kunnen leiden tot erfelijke neuropathie.

Hypothyreoïdie
Een trage werking van de schildklier (hypothyreoïdie) kan in sommige gevallen polyneuropathie veroorzaken.

Kanker
Sommige vormen van kanker, zoals de ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn), kunnen het zenuwstelsel aantasten en leiden tot zenuwschade.

Leverziekte
Bij patiënten met levercirrose komt vaak polyneuropathie voor door aantasting van de perifere zenuwen.

Lichamelijk trauma of letsel
Herhaalde bewegingen, zoals typen, of andere vormen van letsel kunnen de perifere zenuwen beschadigen.

Nierziekte
Uremische neuropathie is een vorm van polyneuropathie die twintig tot vijftig procent van de patiënten met nierfalen treft.

Omgevingsfactoren

Polyneuropathie kan ook ontstaan door verschillende omgevingsfactoren.

Alcoholmisbruik
Alcohol tast het zenuwweefsel aan. Alcoholmisbruik leidt tot alcoholische neuropathie, vaak in combinatie met voedings- en vitaminetekorten die bijdragen aan neuropathie.

Blootstelling aan toxines
Toxische neuropathie kan ontstaan door blootstelling aan industriële chemicaliën en zware metalen zoals arseen, lood, kwik en thallium. Ook het misbruik van drugs kan hieraan bijdragen.

Medicijnen
Sommige chemotherapie en medicijnen voor hiv/aids kunnen neuropathie veroorzaken.

Slechte voeding
Tekorten aan belangrijke vitaminen zoals vitamine B1, vitamine B6, vitamine B12, en vitamine E kunnen bijdragen aan polyneuropathie, omdat deze vitaminen essentieel zijn voor de gezondheid van de zenuwen.

Soorten polyneuropathieën

Soorten zenuwen

Polyneuropathie kan de volgende zenuwen aantasten:

• Sensorische zenuwen (verantwoordelijk voor gevoel)
• Motorische zenuwen (verantwoordelijk voor beweging)
• Autonome zenuwen (verantwoordelijk voor functies zoals spijsvertering en bloeddruk)

Indeling

Polyneuropathieën kunnen worden ingedeeld in:

• Acute polyneuropathie: Deze zeldzame vorm komt vaak voor bij het Guillain-Barré-syndroom.
• Chronische polyneuropathie: Ontwikkelt zich gedurende meerdere maanden en komt vaak voor bij aandoeningen zoals nierfalen en diabetes mellitus.
• Meervoudige mononeuropathie: Schadek aan ten minste twee afzonderlijke zenuwgebieden.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van polyneuropathie vergroten. Deze factoren variëren van chronische ziekten en genetische aanleg tot levensstijlfactoren zoals alcoholgebruik en dieet.

Diabetes mellitus
Diabetes is de meest voorkomende oorzaak van polyneuropathie. Chronisch hoge bloedsuikerspiegels kunnen de bloedvaten beschadigen die de zenuwen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Dit leidt tot zenuwdegeneratie, wat zich manifesteert als de symptomen van polyneuropathie. Ongeveer 30% van de diabetespatiënten ontwikkelt polyneuropathie, vooral bij slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegels.

Alcoholmisbruik
Chronisch alcoholmisbruik is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van polyneuropathie. Alcohol heeft toxische effecten op de zenuwen, en langdurig overmatig gebruik kan leiden tot schade aan de perifere zenuwen. De schade is vaak het gevolg van zowel directe toxiciteit als voedingstekorten, zoals een tekort aan vitamine B12.

Vitaminegebreken
Een tekort aan vitamines, met name vitamine B1 (thiamine), B6 en B12, kan leiden tot polyneuropathie. Deze vitamines spelen een cruciale rol in het zenuwmetabolisme en hun tekort kan leiden tot schade aan de zenuwen. Dit komt vooral voor bij mensen met een slecht voedingspatroon, alcoholmisbruik, of malabsorptieproblemen.

Genetische factoren
Genetische aandoeningen, zoals de ziekte van Charcot-Marie-Tooth, kunnen ook leiden tot polyneuropathie. Deze erfelijke aandoeningen beïnvloeden de structuur en functie van de perifere zenuwen, wat resulteert in progressieve zwakte en gevoelloosheid. Genetisch advies kan nuttig zijn voor patiënten met een familiegeschiedenis van dergelijke aandoeningen.

Blootstelling aan toxines
Blootstelling aan bepaalde chemische stoffen, zoals zware metalen (bijv. lood of kwik) of medicijnen (bijv. chemotherapie), kan ook polyneuropathie veroorzaken. De toxines beschadigen de zenuwen direct of verstoren de normale werking van zenuwcellen, wat leidt tot de symptomen van polyneuropathie.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die meer kans hebben op het ontwikkelen van polyneuropathie. Deze groepen zijn vaak verbonden aan specifieke aandoeningen of levensstijlfactoren die de perifere zenuwen kunnen beschadigen.

Ouderen
Polyneuropathie komt vaker voor bij ouderen, vooral door de veroudering van de zenuwen en de verhoogde prevalentie van chronische aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk en hartziekten. Bij ouderen is de aandoening vaak multifactorieel, wat betekent dat meerdere risicofactoren een rol spelen in het ontstaan ervan.

Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met chronische ziekten, zoals diabetes, nierziekten of auto-immuunziekten, lopen een verhoogd risico op polyneuropathie. Deze ziekten kunnen direct of indirect leiden tot zenuwschade. In het geval van diabetes, bijvoorbeeld, veroorzaakt een langdurig verhoogde bloedsuikerspiegel schade aan de zenuwen, terwijl bij nierziekten afvalstoffen zich kunnen ophopen in het lichaam en de zenuwen aantasten.

Patiënten met een familiegeschiedenis van polyneuropathie
Genetische factoren spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van polyneuropathie. Patiënten met een familiegeschiedenis van erfelijke zenuwaandoeningen, zoals de ziekte van Charcot-Marie-Tooth, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van polyneuropathie.

Patiënten met een slecht voedingspatroon
Mensen met een slecht voedingspatroon, vooral diegenen die onvoldoende belangrijke vitamines zoals B12 of thiamine krijgen, lopen een verhoogd risico op polyneuropathie. Het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon is essentieel om het risico te verminderen, vooral bij mensen die al risicofactoren hebben zoals alcoholmisbruik.

Symptomen

De symptomen van polyneuropathie kunnen variëren van enkele uren of dagen tot vele jaren. De ernst en aard van de symptomen hangen af van de zenuwen die zijn aangetast. Vaak voorkomende symptomen zijn:

Sensorische of motorische zenuwschade

Symptomen die geassocieerd worden met sensorische of motorische zenuwbeschadiging zijn:

• Coördinatieproblemen
• Een doof gevoel
• Extreme gevoeligheid bij aanraking
• Frequente valpartijen
• Onvermogen om pijn te voelen
• Onvermogen om temperatuurveranderingen te voelen
• Huidinfecties
• Variërende pijn: brandende pijn, stekende pijn, bevriezende pijn en schietende pijn
• Moeite met het gebruik van armen, benen, handen of voeten
• Nagelinfecties
• Slaapproblemen door nachtelijke pijn
• Spelden- en naaldenprikjes
• Spiertrekkingen
• Spierzwakte
• Tintelingen
• Veranderingen in de huid, het haar of de nagels
• Voet- en beenzweren

Autonome zenuwschade

Symptomen die geassocieerd worden met schade aan autonome zenuwen zijn onder andere:

• Abnormaal zweten
• Ademhalingsproblemen
• Afwijkingen in bloeddruk of hartslag
• Blaasproblemen of urine-incontinentie
• Duizeligheid
• Gebrek aan coördinatie
• Onvermogen om temperatuurveranderingen te voelen
• Spijsverteringsproblemen
• Problemen met eten
• Slikproblemen
• Warmte-intolerantie

Alarmsignalen

Bij symptomen zoals zwakte, pijn, of tintelingen in de handen en/of voeten is het belangrijk om zo snel mogelijk een arts te raadplegen. Tijdige medische hulp is cruciaal om verdere zenuwschade te voorkomen en de symptomen onder controle te krijgen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van polyneuropathie wordt gesteld op basis van de medische geschiedenis, een lichamelijk onderzoek en een uitgebreid neurologisch onderzoek. Afhankelijk van de symptomen kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn, zoals:

• Bloedonderzoek
• CT-scan
• Elektromyografie (meting van de elektrische activiteit van spieren)
• MRI-scan
• Zenuwbiopsie (verwijdering van een klein stukje zenuwweefsel)

Behandeling van zenuwbeschadiging

Onderliggende aandoening of omgevingsfactor

De behandeling van polyneuropathie richt zich op het aanpakken van de onderliggende oorzaak, bijvoorbeeld met medicatie of andere therapieën. Waar mogelijk moeten omgevingsfactoren worden beperkt of vermeden. Als medicatie de oorzaak is, kan de arts alternatieve medicijnen overwegen.

Medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen die de symptomen van polyneuropathie kunnen verlichten:

• Op doktersvoorschrift voorgeschreven medicatie, zoals sommige antidepressiva
• Corticosteroïde-injecties (vooral bij auto-immuunziekten)
• Vrij verkrijgbare pijnstillers (voor milde tot matige pijn, enkel op korte termijn); bekend als niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s)

Hulp bij het dagelijks leven

Patiënten met spierzwakte of coördinatieproblemen kunnen baat hebben bij fysiotherapie. Orthesen en andere hulpmiddelen zoals braces, stokken, gipsen, spalken, looprekken en rolstoelen bieden steun en pijnverlichting. Ergotherapie kan helpen bij het aanpassen van de leefomgeving om valpartijen te voorkomen.

Medische procedures

Chirurgie
Als polyneuropathie veroorzaakt wordt door druk op een zenuw, kan een operatie noodzakelijk zijn.

Immuunglobuline-therapie
Bij ontstekings- of auto-immuunziekten kan immuunglobuline-therapie helpen. Hoge concentraties eiwitten worden toegediend als ‘antilichamen’ om de immuunfunctie te versterken.

Plasmaferese
Plasmaferese kan nuttig zijn voor patiënten met ontstekingsziekten of auto-immuunziekten. Hierbij wordt bloed uit het lichaam verwijderd, worden antilichamen en andere eiwitten gescheiden, en het ‘schone’ bloed wordt weer teruggebracht in het lichaam.

Transcutane elektrische zenuwstimulatie
Met transcutane elektrische zenuwstimulatie worden elektroden geplaatst op de huid om een zachte elektrische stroom door te geven, wat kan helpen de pijn en ongemak te verminderen.

Alternatieve behandelingen
Sommige alternatieve en aanvullende behandelingen kunnen verlichting bieden voor patiënten met polyneuropathie, zoals:

• Acupunctuur
• Chiropractische zorg
• Massage
• Meditatie

Prognose

De prognose van polyneuropathie hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de zenuwschade. Sommige patiënten ervaren verbetering van de symptomen wanneer de oorzaak wordt behandeld, terwijl anderen last kunnen houden van permanente restschade of progressieve symptomen.

Complicaties

Veelvoorkomende complicaties van polyneuropathie zijn:

• Brandwonden en huidbeschadiging door gevoelloosheid
• Verlies van onafhankelijkheid
• Gewrichtsproblemen, zoals het Charcot-gewricht door herhaald letsel
• Infecties door onopgemerkte letsels, brandwonden of snijwonden
• Invaliditeit
• Sociaal isolement
• Valpartijen en blessures door spierzwakte en slechte balans

Preventie van Schade aan Meerdere Perifere Zenuwen

Het minimaliseren van risicofactoren kan helpen bij het voorkomen van polyneuropathie. Hoewel niet alle risicofactoren volledig te vermijden zijn, kunnen de volgende levensstijlveranderingen het risico verminderen:

• Alcohol vermijden
• Blootstelling aan toxines beperken
• Een gezonde en evenwichtige voeding volgen, rijk aan vitaminen en mineralen
• Herhaalde bewegingen beperken of vermijden
• Niet roken en sigarettenrook vermijden
• Onderliggende aandoeningen behandelen en onder controle houden (zoals diabetes mellitus)
• Slechte houdingen vermijden
• Vitamine B12-supplementen nemen indien nodig, vooral voor veganisten of vegetariërs
• Voldoende slaap en fysieke activiteit om het immuunsysteem te versterken

Lees verder

• Perifere neuropathie: Schade aan zenuwen met pijn en zwakte
• Zenuwbiopsie: Procedure voor verwijdering van stukje zenuw
• Zenuwpijn (neuralgie): Pijn door zenuwschade
• Neuropathische pijn: Pijn door schade aan zenuwstelsel
• Mononeuropathie: Aandoening met zenuwschade aan één zenuw