Perifere neuropathie: Schade aan zenuwen met pijn en zwakte

Perifere neuropathie is een zenuwaandoening waarbij alle zenuwen buiten deze van de hersenen en het ruggenmerg mogelijk aangetast zijn. Patiënten met deze aandoening ervaren diverse gevoelsveranderingen, zoals tintelingen, gevoelloosheid, zwakte of brandende pijn in het getroffen gebied, meestal de handen en/of de voeten. Heel wat aandoeningen zoals diabetes mellitus en vitaminetekorten leiden tot de ziekte. Daarnaast zijn ook omgevingsfactoren betrokken bij de totstandkoming van perifere neuropathie, zoals bijvoorbeeld overmatig alcoholgebruik. De arts behandelt het onderliggend probleem, en indien nodig zet hij nog bijkomende medicatie in. Een aantal leefstijladviezen verminderen enkele risicofactoren voor schade aan de zenuwen.

• Oorzaken van schade aan zenuwen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten van zenuwaandoening die perifere zenuwen treft
• Eén of meer zenuwen
• Zenuwtypen
• Symptomen: Pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van perifere neuropathie
• Aandoeningen
• Medicatie
• Andere behandelingen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van zenuwschade

Oorzaken van schade aan zenuwen

Bij perifere neuropathie ontstaat schade aan de perifere zenuwen, veroorzaakt door een aandoening of een omgevingsfactor. Niet altijd is een arts in staat om de oorzaak te achterhalen van de perifere neuropathie; in medische termen is dan sprake van ‘idiopathische perifere neuropathie’.

Aandoeningen

Neuropathie is een veel voorkomende complicatie van een aantal verschillende medische aandoeningen zoals:

• auto-immuunziekten zoals systemische lupus erythematosus, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen) of het Guillain-Barre-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• diabetes mellitus (suikerziekte) (diabetische neuropathie)
• druk op een zenuw, bijvoorbeeld door het carpaal tunnel syndroom
• een chronische leverziekte
• een herhaald letsel
• een trauma, zoals een gebroken bot, een te strak gips, …
• erfelijke aandoeningen, zoals amyloïde polyneuropathie of de ziekte van Charcot-Marie-Tooth (aantasting van perifere zenuwen)
• erfelijke amyloïdose (zelden) (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• erfelijke sensorische autonome neuropathie (zelden)
• infecties zoals hiv / aids, gordelroos (na postherpetische neuralgie), syfilis (bacteriële infectie veroorzaakt door seksueel contact), ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• neurofibromatose (zelden) (afwijkingen aan huid en ogen)
• nierfalen
• sommige soorten kanker, waaronder lymfoomen een multipel myeloom (ziekte van Kahler)
• vitaminetekorten, vooral een vitamine B12-tekort en foliumzuurdeficiëntie
• ziekte van Fabry (zelden) (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• ziekte van Tanger (zelden)

Omgevingsfactoren

Schade aan de perifere zenuwen resulteert mogelijk uit omgevingsfactoren

• blootstelling aan toxines (gifstoffen), zoals zware metalen, goudverbindingen, lood, arseen, kwik en organofosfaatpesticiden
• medicatie
• antibiotica zoals metronidazol (Flagyl) en isoniazide
• chemotherapie (bepaalde geneesmiddelen tegen kanker
• statines: Statinegeneesmiddelen zijn gekoppeld aan perifere neuropathie, hoewel neuropathie veroorzaakt door statines slechts zelden symptomen veroorzaakt.
• overmatig alcoholgebruik (alcoholische neuropathie)

Soorten van zenuwaandoening die perifere zenuwen treft

Perifere neuropathie in te delen via de grootte van de betrokken zenuwvezels (groot of klein).

Eén of meer zenuwen

Soms zijn meerdere zenuwen getroffen. Perifere neuropathie tast ook soms één specifieke zenuw aan, waardoor enkel symptomen optreden die beperkt zijn tot de verdeling van die zenuw. Dit is in medische termen gekend als ‘mononeuropathie’. Voorbeelden hiervan omvatten:

• Bell’s palsy: een neuropathie van het zenuwstelsel die het gezicht aantast (plotselinge aangezichtsverlamming)
• carpaal tunnel syndroom: schade aan nervus medianus bij de pols met tintelingen en/of zwakte in de hand
• meralgia paraesthetica: beknelling van de laterale heupzenuw in de taille met gevoelloosheid en pijn aan de dij
• peroneale zenuwverlamming (nervus peroneus syndroom): inklemming van de kuitbeenzenuw
• postherpetische neuralgie: complicatie van gordelroos; de sensorische neuropathie houdt soms nog maanden aan nadat de huiduitslag verdwenen is
• pudendale neuralgie: schade aan nervus pudendalis met pijn aan geslachtsorganen en perineum
• ulnaire zenuwverlamming: inklemming van de elleboogzenuw

Zenuwtypen

Perifere neuropathie tast diverse mogelijk zenuwtypen aan, zoals motorische, sensorische en autonome zenuwen.

Autonome zenuwen
Deze zenuwen controleren de lichaamssystemen zoals het spijsverterings- of cardiovasculaire systeem. Door autonome neuropathie ontstaan problemen aan onder andere de hartslag en de bloeddruk.

Motorische zenuwen
Deze zenuwen staan kracht en beweging toe. Door schade ontstaat zwakte in de voeten en handen.

Sensorische zenuwen
Deze zenuwen regelen het gevoel. Door zenuwschade ervaart de patiënt tintelingen, pijn, gevoelloosheid of zwakte in de voeten en handen.

Symptomen: Pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen

De oorzaak van de perifere neuropathie bepaalt het soort klachten die constant zijn of met tussenpozen optreden, en zeer mild of zeer ernstig van aard zijn. Meestal ontstaan symmetrische symptomen aan zowel de handen als de voeten. De patiënt heeft pijn die vaak ’s nachts erger is (handpijn, voetpijn). Ook gevoelloosheid, zwakte, tintelingen, prikkelingen en een brandend gevoel (brandende handen, brandende voeten) zijn vaak voorkomende symptomen. Soms is de patiënt niet meer in staat om veranderingen in warmte en koude te detecteren. Door de klachten ervaart de patiënt soms ook een verlies van evenwicht en coördinatie (ataxie). Tot slot heeft de patiënt langzame reflexen.

Diagnose en onderzoeken

De arts doorloopt de medische geschiedenis met de patiënt en voert een lichamelijk onderzoek uit, hetgeen zeer belangrijk is omdat perifere neuropathie erg veel oorzaken en presentatievormen heeft. De arts voert een vibratie- en monofilamenttest uit, hetgeen inzetbaar is om perifere neuropathie van grote vezels te diagnosticeren, zoals bij diabetes mellitus. Verder is een bloedonderzoek vereist, om bijvoorbeeld toxines op te kunnen sporen. Elektrodiagnostische onderzoeken, zoals een zenuwgeleidingsonderzoek en een elektromyelografie (EMG: meting van de elektrische spieractiviteit) zijn ook erg nuttig, hoewel deze testen niet inzetbaar zijn bij de diagnose van kleine vezelneuropathie. Voor het opsporen van een hernia, tumor of andere afwijkingen, zet de arts soms beeldvormende onderzoeken in zoals een CT-scan of MRI-scan. Soms is een huidbiopsie vereist (stukje weefsel van de huid wegnemen en microscopisch laten onderzoeken) bij perifere neuropathie van kleine vezels.

Behandeling van perifere neuropathie

De behandeling van perifere neuropathie is afhankelijk van de oorzaak.

Aandoeningen

Auto-immuunziekte
Neuropathieën die geassocieerd zijn met auto-immuunziekten verbeteren doorgaans door de auto-immuunziekte te behandelen.

Diabetes mellitus
De patiënt moet diabetes mellitus goed beheren zodat een verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglykemie) niet tot stand komt. Hyperglykemie leidt namelijk tot verdere zenuwschade. Het is belangrijk om goed zelf de aandoening onder controle houden alsook zich medisch te laten opvolgen. Op die manier is het mogelijk om tijdig diabetische neuropathie te voorkomen of eventueel op te sporen, zodat snel een behandeling opgestart kan worden. Op deze manier voorkomt de patiënt permanente schade aan de zenuwen want niet altijd zijn de symptomen van diabetische neuropathie om te keren.

Gordelroos
Een snelle behandeling met sympathische injecties vermindert de kans op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie, een complicatie van gordelroos. Neuralgie is de medische term voor zenuwpijn.

Ingeklemde zenuw
Neuropathie veroorzaakt door een beknelde zenuw of druk op de zenuw zijn te behandelen met fysiotherapie, injecties of een operatie.

Vitaminetekorten
De patiënt neemt voldoende gezonde en evenwichtige voeding in, en anders zijn vitaminesupplementen verkrijgbaar.

Medicatie

Vrij verkrijgbare medicatie
Soms is er geen specifieke behandeling beschikbaar voor de zenuwaandoening. De arts bestrijdt dan de pijn met medicijnen. Eerst start de arts een behandeling op met vrij verkrijgbare medicijnen zoals ibuprofen of aspirine. Deze vrij verkrijgbare pijnstillers zijn gekend als niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s). Capsaïcine, de chemische stof die verantwoordelijk is voor hete chilipepers, is vrij verkrijgbaar als topische (op de huid aangebrachte) crème om de pijn van een perifere neuropathie te verlichten. Zowel vitamine B6 als alfa-liponzuur zijn beschikbaar voor het verlichten van de perifere neuropathie die geassocieerd is bij het gebruik van chemotherapie.

Door de arts voorgeschreven medicatie
Tricyclische antidepressiva en anti-epileptica schrijft de arts eventueel voor om de pijn van neuropathie te verlichten. Bij een aantal patiënten zijn opioïden (krachtige pijnstillende geneesmiddelen) nodig om de pijn te beheersen. Artsen schrijven soms medicinale huidpleisters voor om een tijdelijke, lokale pijnverlichting te bewerkstelligen. Deze pleisters bevatten lokale verdovende medicijnen (lidocaïne). De pleisters zijn ook beschikbaar als verbanden en zijn op maat te snijden.

Andere behandelingen

De arts zet mogelijk nog andere behandelingen in voor het verlichten van de klachten van perifere neuropathie zoals onder andere:

• acupunctuur
• chiropractische aanpassingen
• chirurgie (vooral nodig bij druk op de zenuwen)
• fysiotherapie
• hydrotherapie
• koudlasertherapie
• plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in bloed) en intraveneus (via een ader toegediend) immunoglobuline
• transcutane elektrische zenuwstimulatie
• triggerpoint-injecties (TPI)

Prognose

Veel ziekten en andere medische problemen die perifere neuropathie veroorzaken, zijn met succes te behandelen of voorkomen. De perifere neuropathie is tijdelijk en omkeerbaar, maar in sommige gevallen is deze permanent of is deze progressief. Dit is ook afhankelijk van de onderliggende oorzaak, de beschadigde zenuw(en) en de effectiviteit van de behandeling(en).

Complicaties

Perifere neuropathie leidt mogelijk tot voetzweren, beenzweren, een infectie en gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid).

Preventie van zenuwschade

Bepaalde vormen van perifere neuropathie zijn te voorkomen. Zo mag een patiënt niet te veel alcohol drinken. Ook moet hij zich laten vaccineren tegen gordelroos. De patiënt beperkt tevens de blootstelling aan zware metalen. Een goede controle van suikerziekte is tot slot essentieel om diabetische neuropathie te voorkomen.

Lees verder

• Autonome neuropathie: Schade aan autonome zenuwen
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn