Gangreen: Afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid

Gangreen (gangraena) is een ernstige aandoening waarbij lichaamsweefsel afsterft. Dit gebeurt meestal in de extremiteiten zoals handen of voeten en wordt veroorzaakt door een tekort aan zuurstofrijk bloed als gevolg van een onderliggende ziekte, verwonding of infectie. Symptomen zijn onder meer veranderingen in de huidskleur en een koele huid, waarbij pijn soms aanwezig is. Zonder behandeling kan gangreen leiden tot de dood, waardoor spoedbehandeling noodzakelijk is. Dit omvat vaak het verwijderen van dood weefsel en soms het amputeren van een ledemaat om verdere verspreiding van weefselsterfte te voorkomen. Door enkele preventieve maatregelen te nemen, kan het risico op het ontwikkelen van gangreen aanzienlijk worden verminderd.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Soorten en oorzaken van gangreen
• Droog gangreen
• Nat gangreen
• Inwendig gangreen
• Gangreen van Fournier
• Risicofactoren voor gangreen
• Risicogroepen
• Symptomen: Wijzigingen aan de huid
• Droog en nat gangreen
• Gasgangreen
• Inwendig gangreen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Hyperbare zuurstoftherapie
• Madentherapie
• Onderliggende oorzaken
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van weefselversterf

Epidemiologie

Gangreen is een ernstige aandoening waarbij lichaamsweefsel afsterft door een gebrek aan bloedtoevoer of door een infectie. De epidemiologie van gangreen hangt af van verschillende factoren, zoals de onderliggende oorzaken, geografische locatie, en de gezondheidsstatus van de bevolking. Gangreen komt voor in verschillende vormen, waaronder droge gangreen, natte gangreen en gasgangreen, en de prevalentie varieert afhankelijk van het type en de risicofactoren die aanwezig zijn.

Incidentie en prevalentie
De incidentie van gangreen is wereldwijd verschillend, met hogere cijfers in landen met beperkte toegang tot medische zorg. In ontwikkelde landen, waar medische ingrepen zoals chirurgische ingrepen, antibiotica en vasculaire chirurgie gemakkelijk beschikbaar zijn, komt gangreen minder vaak voor. Echter, in landen met minder ontwikkelde gezondheidszorg, vooral in gebieden waar infecties moeilijker te behandelen zijn, komt gangreen vaker voor. Dit geldt vooral voor gangreen als gevolg van bacteriële infecties, zoals gasgangreen, dat vaak geassocieerd wordt met verwaarloosde wonden en traumas.

In ontwikkelingslanden worden gangreen en de daaruit voortvloeiende amputaties vaak geassocieerd met infecties als gevolg van slechte hygiëne en beperkte toegang tot medische hulp. Het komt ook voor in verband met gangreneuze infecties die ontstaan door ontstekingen van onderliggende aandoeningen zoals diabete, vaatziekten of perifere arteriële aandoeningen. De toename van gangreen gerelateerd aan diabetes is een groeiend probleem, gezien de stijging van het aantal gevallen van diabetes wereldwijd. Oudere patiënten, vooral diegenen die lijden aan diabetes type 2, hebben een verhoogd risico door verminderde bloedsomloop in de ledematen, wat leidt tot een grotere kans op infecties en weefselbeschadiging.

Leeftijd en geslacht
Gangreen komt vaker voor bij ouderen, vooral bij patiënten boven de 60 jaar. De risicofactoren voor gangreen zijn sterk verbonden met ouderdom, aangezien ouderen vaker last hebben van chronische ziekten zoals diabetes mellitus, arteriële aandoeningen en een verzwakt immuunsysteem. Het aantal ouderen dat gangreen ontwikkelt, neemt toe naarmate de populatie veroudert. Dit is deels te wijten aan het hogere aantal mensen met vasculaire problemen en diabetes. Ouderen met een slechte circulatie in de extremiteiten hebben een grotere kans op gangreen, vooral wanneer ze traumas of infecties oplopen.

Daarnaast komt gangreen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral in de gevallen van traumatisch of infectie-geassocieerd gangreen. Het risico bij mannen kan samenhangen met een hoger percentage van risicofactoren zoals roken, alcoholgebruik, en beroepsmatige blootstelling aan verwondingen of infecties. Mannen zijn vaak ook meer geneigd om medische zorg uit te stellen, wat de kans op ernstige complicaties zoals gangreen verhoogt.

Mechanisme

Gangreen ontstaat wanneer weefsel in het lichaam niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen krijgt door een verminderde bloedtoevoer of wanneer het wordt aangetast door een infectie. Het mechanisme achter gangreen is complex en kan door verschillende processen worden veroorzaakt, zoals vasculaire insufficiëntie, infectie door bacteriën, of trauma aan weefsels.

Verminderde bloedtoevoer
Een belangrijke oorzaak van gangreen is een verminderde bloedtoevoer naar een bepaald deel van het lichaam. Dit kan worden veroorzaakt door perifere arteriële ziekte, waarbij de bloedvaten verstopt raken door vetafzettingen, wat de bloedcirculatie naar de ledematen vermindert. Als de bloedtoevoer onvoldoende is, krijgen de weefsels niet de nodige zuurstof en voedingsstoffen, wat resulteert in necrose (afsterven van weefsel). Dit is vooral gevaarlijk in de handen, voeten of ledematen, waar de bloedsomloop van nature al zwakker is en vatbaar is voor beschadiging.

Infectie door bacteriën
Bacteriële infecties spelen ook een cruciale rol in het ontstaan van gangreen. Gasgangreen, bijvoorbeeld, wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium perfringens, die zich snel vermenigvuldigt in zuurstofarme omstandigheden. Deze bacteriën produceren toxines die weefsel beschadigen, waardoor gangreen ontstaat. Natte gangreen wordt vaak geassocieerd met bacteriële infecties, die weefselnecrose kunnen veroorzaken door het vrijkomen van schadelijke bacteriële toxines en enzymen die de weefsels verder vernietigen.

Soorten en oorzaken van gangreen

Gangreen ontstaat altijd door een verlies van bloedtoevoer naar een specifiek gebied, wat resulteert in onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen voor het weefsel, en uiteindelijk weefselsterfte.

Droog gangreen

Droog gangreen, ook wel mummificatie genoemd, ontstaat door een geleidelijk verlies van bloedtoevoer naar de weefsels. Dit type gangreen wordt vaak geassocieerd met aandoeningen zoals auto-immuunaandoeningen, atherosclerose (slagaderverkalking), diabetes mellitus (suikerziekte), vaataandoeningen, en de ziekte van Raynaud (die leidt tot veranderingen in huidskleur bij kou en pijn). Droog gangreen ontwikkelt zich langzamer dan nat gangreen en treft meestal de handen en voeten. De huid wordt droog, verschrompeld, donker van kleur (variërend van bruin tot paarsachtig blauw) en voelt koel of koud aan. Er treedt geen daadwerkelijke rotting op. Infecties zijn meestal afwezig bij droog gangreen, hoewel deze vorm kan overgaan in nat gangreen bij ontwikkeling van een bacteriële infectie.

Nat gangreen

Nat gangreen, of vochtige gangreen, wordt gekenmerkt door zwelling van de huid en de vorming van blaren die kunnen barsten en pus kunnen lekken. Dit type gangreen ontstaat vaak door een infectie van dood weefsel als gevolg van een ernstige verwonding (zoals brandwonden, bevriezing of trauma). De bloedtoevoer naar het getroffen gebied wordt snel onderbroken, wat weefselsterfte en een verhoogd risico op infectie door bacteriën met zich meebrengt. Nat gangreen verspreidt zich snel en is levensbedreigend zonder onmiddellijke behandeling. Gasgangreen (clostridiale myonecrose) is een bijzonder virulente vorm van nat gangreen die meestal ontstaat uit slecht gereinigde wonden en kan ook het gevolg zijn van een operatie waarbij de bloedtoevoer is beschadigd.

Inwendig gangreen

Inwendig gangreen verwijst naar een blokkade van de bloedtoevoer naar een intern orgaan, vaak gerelateerd aan een geïnfecteerd orgaan zoals de appendix (appendicitis) of de dikke darm (colitis). Deze blokkade kan leiden tot ernstige schade aan spieren en organen.

Gangreen van Fournier

Gangreen van Fournier is een zeldzame aandoening veroorzaakt door een infectie in het genitale gebied, waarbij mannen vaker getroffen worden dan vrouwen. Indien de infectie in de bloedbaan terechtkomt, kan sepsis (bloedvergiftiging) optreden, wat levensbedreigend kan zijn.

Risicofactoren voor gangreen

Risicofactoren voor gangreen omvatten:

• diabetes mellitus (suikerziekte), die kan leiden tot zenuwschade (diabetische neuropathie)
• ernstige verwondingen of trauma
• hoge bloeddruk
• overmatig alcoholgebruik, wat kan bijdragen aan zenuwschade (alcoholische neuropathie)
• verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door een hiv-infectie, chemotherapie, of radiotherapie
• het gebruik van anticoagulantia (antistollingsmiddelen), zoals warfarine (zelden)
• intraveneus (via een ader) drugsgebruik
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken

Risicogroepen

De risicogroepen voor gangreen omvatten patiënten met chronische aandoeningen, verminderde immuniteit, of mensen die traumatische verwondingen hebben opgelopen die de bloedtoevoer naar weefsels beperken.

Diabetes mellitus
Patiënten met diabetes mellitus lopen een verhoogd risico op gangreen vanwege een aantal factoren. Diabetes heeft invloed op de bloedcirculatie, vooral in de voeten en benen, wat leidt tot perifere arteriële ziekte en verminderde weefseldoorbloeding. Bovendien hebben mensen met diabetes vaak een verzwakt immuunsysteem, wat hen vatbaarder maakt voor infecties. Gewonden of zweren in de voeten van diabetici genezen vaak trager, waardoor ze een groter risico lopen op infectie en gangreen.

Perifere arteriële aandoeningen
Patiënten met perifere arteriële aandoeningen hebben verstopte of vernauwde bloedvaten, wat leidt tot verminderde bloedstroom naar de ledematen. Dit maakt het voor het lichaam moeilijk om weefsels te herstellen, wat het risico op gangreen vergroot. Patiënten met een geschiedenis van hart- en vaatziekten, roken of hoge bloeddruk hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van perifere arteriële aandoeningen en dus gangreen.

Symptomen: Wijzigingen aan de huid

Droog en nat gangreen

Bij droog gangreen verandert de kleur van het aangetaste gebied van rood naar zwart, terwijl bij nat gangreen de huid opzwelt en gaat stinken. Er kan een glanzend uiterlijk ontstaan en de huid kan afschilferen, met een duidelijke scheiding tussen de zieke en gezonde huid. In de beginfase kan pijn aanwezig zijn, maar later kan er een verlies van gevoel en verminderde mobiliteit van het aangetaste lichaamsdeel optreden. Het getroffen gebied voelt koud aan en de polsslag in de slagaders kan ontbreken.

Gasgangreen

Gasgangreen vertoont alle symptomen van gangreen, maar met een bijzonder snelle verspreiding van de infectie. De huid wordt pijnlijk gezwollen, begint bleek en verkleurt naar rood, brons en uiteindelijk zwartachtig groen. Er kunnen blaren ontstaan gevuld met bruinrode vloeistof. Bij drainage of lekkage van pus verschijnt een stinkende bruinrode of bloederige vloeistof (sero-angineuze afscheiding). Bij lichamelijk onderzoek kan een knetterend geluid (crepitus) worden gehoord, veroorzaakt door gas onder de huid (subcutaan emfyseem). De bacteriën produceren toxisch gas dat de necrose snel verspreidt, waardoor gasgangreen uiterst ernstig en levensbedreigend is.

Inwendig gangreen

Inwendig gangreen van organen gaat niet altijd gepaard met externe tekenen, maar kan leiden tot symptomen zoals septische shock en andere complicaties, waaronder:

• braken
• diarree
• lage bloeddruk (hypotensie), wat kan leiden tot duizeligheid en flauwvallen
• verhoogde hartslag (tachycardie)
• koorts en koude rillingen
• kortademigheid
• misselijkheid
• verwardheid

Alarmsymptomen

Het is essentieel voor medische professionals en patiënten om zich bewust te zijn van de alarmsymptomen van gangreen, omdat een snelle behandeling cruciaal is om de verspreiding van de aandoening te voorkomen en de overleving te verbeteren.

Kleurverandering en kou in het aangetaste gebied
Een van de eerste tekenen van gangreen is een verandering in de kleur van de huid. Het weefsel kan eerst bleek worden, gevolgd door een blauwachtige of groene tint. Het aangetaste gebied voelt vaak koud aan vanwege de verminderde bloedtoevoer. De huid kan later zwart worden, wat duidt op necrose (afsterven van het weefsel). Dit is een duidelijk teken van gangreen en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Pijn, zwelling en blaren
Patiënten met gangreen kunnen hevige pijn ervaren in het aangetaste gebied, die vaak gepaard gaat met zwelling. Blaren gevuld met vloeistof kunnen zich ook vormen op de huid. Deze blaren kunnen etterig of bloedig zijn, vooral bij infectie-geassocieerd gangreen. Wanneer deze symptomen optreden, is het belangrijk om snel medische hulp in te schakelen om verdere schade aan het weefsel te voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

De arts begint met een lichamelijk onderzoek en neemt een medische geschiedenis af om symptomen en mogelijke blootstellingen aan infecties of trauma te identificeren. Het onderzoek richt zich ook op tekenen van shock. Diagnostische tests zijn nodig om het type en de omvang van de necrose te bepalen en om gasgangreen te detecteren of uit te sluiten:

• een bloedonderzoek, een weefselonderzoek en een analyse van eventuele afscheidingen om bacteriële infecties te identificeren
• een MRI-scan en CT-scan om de mate van spierbetrokkenheid te bepalen
• een röntgenfoto om gasbellen in spierweefsel te onthullen

Chirurgie kan nodig zijn om de omvang van de necrose te onderzoeken en weefselmonsters te verkrijgen. Soms is een chirurgische verwijdering van dood weefsel (chirurgisch debridement) ook een onderdeel van de behandeling.

Behandeling

De behandeling van gangreen hangt af van het type, de locatie en de omvang van het zieke weefsel. Onmiddellijke medische hulp is essentieel. Gasgangreen is dodelijk zonder behandeling, maar andere vormen van gangreen kunnen ook ernstige complicaties veroorzaken zonder tijdige behandeling.

De behandeling omvat doorgaans:

• chirurgische verwijdering van dood weefsel, inclusief amputatie van een ledemaat om de verspreiding te stoppen
• intraveneuze (via een ader) antibioticatoediening
• reconstructieve chirurgie, zoals huidtransplantatie en andere technieken.

Hyperbare zuurstoftherapie

Hyperbare zuurstoftherapie ondersteunt chirurgische ingrepen en antibiotica. Een hyperbare kamer met hoge zuurstofdruk verbetert de zuurstoftoevoer naar de wonden. Het hoge zuurstofniveau verzadigt het bloed en bevordert de genezing van stervend weefsel. Tevens vermindert zuurstoftherapie de groei van bacteriën die slecht gedijen in een zuurstofrijke omgeving. De behandeling vindt plaats in een drukkamer waar de patiënt zuivere zuurstof inademt bij 2,5 maal de normale luchtdruk gedurende 30 tot 120 minuten. Vaak zijn twintig of meer sessies nodig. Mogelijke bijwerkingen zijn drukgerelateerd trauma aan de oren of neus en tijdelijke bijziendheid.

Madentherapie

Madentherapie speelt nog steeds een rol in de moderne geneeskunde door op een niet-chirurgische manier dood weefsel te verwijderen. Steriele maden worden op de wond geplaatst en consumeren het dode en geïnfecteerde weefsel zonder het gezonde weefsel te beschadigen. Ze helpen ook bij het bestrijden van infecties en versnellen de genezing door stoffen vrij te maken die bacteriën doden.

Onderliggende oorzaken

Om herhaling van gangreen te voorkomen, moet de arts de oorzaak van de blokkade in de bloedtoevoer vaststellen en de onderliggende aandoening behandelen. Vaak is vasculaire chirurgie, zoals bypasschirurgie of angioplastiek, nodig om de bloedstroom te herstellen. In sommige gevallen kan medicatie ingezet worden om bloedstolsels te voorkomen.

Prognose

De prognose van gangreen hangt af van de ernst van de aandoening, het type gangreen, de snelheid van behandeling, en de algehele gezondheid van de patiënt.

Herstel na behandeling
Wanneer gangreen in een vroeg stadium wordt opgemerkt en behandeld, kunnen patiënten vaak herstellen, hoewel het vaak noodzakelijk is om het aangetaste weefsel te verwijderen door chirurgie om verdere infectie te voorkomen. Het herstel hangt af van het getroffen gebied en de omvang van de necrose. In sommige gevallen kan een amputatie noodzakelijk zijn als het gangreen zich heeft verspreid naar grote delen van het lichaam, zoals een ledemaat.

Langdurige effecten
In gevallen van ernstige gangreen kan het herstel gepaard gaan met langdurige effecten, zoals verminderde functie van het aangetaste lichaamsdeel of een verzwakt immuunsysteem dat vatbaarder is voor toekomstige infecties. Patiënten die gangreen hebben gehad, kunnen langdurige follow-upzorg nodig hebben om hun gezondheid en herstel te monitoren.

Complicaties

Wanneer de infectie van gangreen in de bloedbaan terechtkomt, kan sepsis (bloedvergiftiging) optreden, wat kan leiden tot een septische shock en onbehandeld fataal kan zijn. Symptomen van sepsis omvatten:

• een hoge hartslag
• een huiduitslag
• een koude huid, klamme huid en bleke huid
• een lage bloeddruk
• een licht gevoel in het hoofd
• kortademigheid
• lichaamspijn
• verandering in de lichaamstemperatuur
• verwardheid

Preventie van weefselversterf

Enkele maatregelen om het risico op gangreen te verminderen zijn:

• blootstelling aan langdurige kou vermijden en letten op tekenen van bevriezing
• chemische preparaten voor thuisgebruik vermijden voor likdoorns, eelt en ingroeiende teennagels
• dagelijks controleren op tekenen van snijwonden, huidzweren, roodheid, zwelling, huidbreuken of afscheiding op de voeten
• wonden schoonhouden door ze te wassen met milde zeep en warm water, tussen de tenen te reinigen en ze droog te houden
• jaarlijks een gezondheidstest ondergaan
• goed passend schoeisel dragen
• lichaamsgewicht onder controle houden om suikerziekte, vaataandoeningen en langzame wondgenezing te voorkomen
• niet op blote voeten buiten lopen of geen schoenen zonder sokken dragen
• op zoek gaan naar dringende medische hulp als de huid bleek, hard, koud en gevoelloos is of als er kleurveranderingen optreden
• stoppen met roken
• bij diabetische neuropathie regelmatig controleren op wondjes, vooral aan de voeten

Risicopatiënten worden aangeraden regelmatig een podoloog te bezoeken voor voetverzorging om het risico op gangreen te verlagen.

Lees verder

• Gangreen van Fournier: Weefselversterf van & rond genitaliën
• Necrotiserende fasciitis: Necrose door vleesetende bacterie
• Noma: Gangreen met misvormingen aan gezicht door infectie
• Gasgangreen: Bacteriële infectie met ophoping van gas
• Amputatie: Oorzaken, operatie en revalidatie