Gangreen: Afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid

Gangreen (gangraena) is een ernstige aandoening waarbij lichaamsweefsel afsterft. Dit gebeurt meestal in de extremiteiten zoals handen of voeten en wordt veroorzaakt door een tekort aan zuurstofrijk bloed als gevolg van een onderliggende ziekte, verwonding of infectie. Symptomen zijn onder meer veranderingen in de huidskleur en een koele huid, waarbij pijn soms aanwezig is. Zonder behandeling kan gangreen leiden tot de dood, waardoor spoedbehandeling noodzakelijk is. Dit omvat vaak het verwijderen van dood weefsel en soms het amputeren van een ledemaat om verdere verspreiding van weefselsterfte te voorkomen. Door enkele preventieve maatregelen te nemen, kan het risico op het ontwikkelen van gangreen aanzienlijk worden verminderd.

• Soorten en oorzaken van gangreen
• Droog gangreen
• Nat gangreen
• Inwendig gangreen
• Gangreen van Fournier
• Risicofactoren voor gangreen
• Symptomen: Wijzigingen aan de huid
• Droog en nat gangreen
• Gasgangreen
• Inwendig gangreen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Hyperbare zuurstoftherapie
• Madentherapie
• Onderliggende oorzaken
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van weefselversterf

Soorten en oorzaken van gangreen

Gangreen ontstaat altijd door een verlies van bloedtoevoer naar een specifiek gebied, wat resulteert in onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen voor het weefsel, en uiteindelijk weefselsterfte.

Droog gangreen

Droog gangreen, ook wel mummificatie genoemd, ontstaat door een geleidelijk verlies van bloedtoevoer naar de weefsels. Dit type gangreen wordt vaak geassocieerd met aandoeningen zoals auto-immuunaandoeningen, atherosclerose (slagaderverkalking), diabetes mellitus (suikerziekte), vaataandoeningen, en de ziekte van Raynaud (die leidt tot veranderingen in huidskleur bij kou en pijn). Droog gangreen ontwikkelt zich langzamer dan nat gangreen en treft meestal de handen en voeten. De huid wordt droog, verschrompeld, donker van kleur (variërend van bruin tot paarsachtig blauw) en voelt koel of koud aan. Er treedt geen daadwerkelijke rotting op. Infecties zijn meestal afwezig bij droog gangreen, hoewel deze vorm kan overgaan in nat gangreen bij ontwikkeling van een bacteriële infectie.

Nat gangreen

Nat gangreen, of vochtige gangreen, wordt gekenmerkt door zwelling van de huid en de vorming van blaren die kunnen barsten en pus kunnen lekken. Dit type gangreen ontstaat vaak door een infectie van dood weefsel als gevolg van een ernstige verwonding (zoals brandwonden, bevriezing of trauma). De bloedtoevoer naar het getroffen gebied wordt snel onderbroken, wat weefselsterfte en een verhoogd risico op infectie door bacteriën met zich meebrengt. Nat gangreen verspreidt zich snel en is levensbedreigend zonder onmiddellijke behandeling. Gasgangreen (clostridiale myonecrose) is een bijzonder virulente vorm van nat gangreen die meestal ontstaat uit slecht gereinigde wonden en kan ook het gevolg zijn van een operatie waarbij de bloedtoevoer is beschadigd.

Inwendig gangreen

Inwendig gangreen verwijst naar een blokkade van de bloedtoevoer naar een intern orgaan, vaak gerelateerd aan een geïnfecteerd orgaan zoals de appendix (appendicitis) of de dikke darm (colitis). Deze blokkade kan leiden tot ernstige schade aan spieren en organen.

Gangreen van Fournier

Gangreen van Fournier is een zeldzame aandoening veroorzaakt door een infectie in het genitale gebied, waarbij mannen vaker getroffen worden dan vrouwen. Indien de infectie in de bloedbaan terechtkomt, kan sepsis (bloedvergiftiging) optreden, wat levensbedreigend kan zijn.

Risicofactoren voor gangreen

Risicofactoren voor gangreen omvatten:

• diabetes mellitus (suikerziekte), die kan leiden tot zenuwschade (diabetische neuropathie)
• ernstige verwondingen of trauma
• hoge bloeddruk
• overmatig alcoholgebruik, wat kan bijdragen aan zenuwschade (alcoholische neuropathie)
• verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door een hiv-infectie, chemotherapie, of radiotherapie
• het gebruik van anticoagulantia (antistollingsmiddelen), zoals warfarine (zelden)
• intraveneus (via een ader) drugsgebruik
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken

Symptomen: Wijzigingen aan de huid

Droog en nat gangreen

Bij droog gangreen verandert de kleur van het aangetaste gebied van rood naar zwart, terwijl bij nat gangreen de huid opzwelt en gaat stinken. Er kan een glanzend uiterlijk ontstaan en de huid kan afschilferen, met een duidelijke scheiding tussen de zieke en gezonde huid. In de beginfase kan pijn aanwezig zijn, maar later kan er een verlies van gevoel en verminderde mobiliteit van het aangetaste lichaamsdeel optreden. Het getroffen gebied voelt koud aan en de polsslag in de slagaders kan ontbreken.

Gasgangreen

Gasgangreen vertoont alle symptomen van gangreen, maar met een bijzonder snelle verspreiding van de infectie. De huid wordt pijnlijk gezwollen, begint bleek en verkleurt naar rood, brons en uiteindelijk zwartachtig groen. Er kunnen blaren ontstaan gevuld met bruinrode vloeistof. Bij drainage of lekkage van pus verschijnt een stinkende bruinrode of bloederige vloeistof (sero-angineuze afscheiding). Bij lichamelijk onderzoek kan een knetterend geluid (crepitus) worden gehoord, veroorzaakt door gas onder de huid (subcutaan emfyseem). De bacteriën produceren toxisch gas dat de necrose snel verspreidt, waardoor gasgangreen uiterst ernstig en levensbedreigend is.

Inwendig gangreen

Inwendig gangreen van organen gaat niet altijd gepaard met externe tekenen, maar kan leiden tot symptomen zoals septische shock en andere complicaties, waaronder:

• braken
• diarree
• lage bloeddruk (hypotensie), wat kan leiden tot duizeligheid en flauwvallen
• verhoogde hartslag (tachycardie)
• koorts en koude rillingen
• kortademigheid
• misselijkheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

De arts begint met een lichamelijk onderzoek en neemt een medische geschiedenis af om symptomen en mogelijke blootstellingen aan infecties of trauma te identificeren. Het onderzoek richt zich ook op tekenen van shock. Diagnostische tests zijn nodig om het type en de omvang van de necrose te bepalen en om gasgangreen te detecteren of uit te sluiten:

• een bloedonderzoek, een weefselonderzoek en een analyse van eventuele afscheidingen om bacteriële infecties te identificeren
• een MRI-scan en CT-scan om de mate van spierbetrokkenheid te bepalen
• een röntgenfoto om gasbellen in spierweefsel te onthullen

Chirurgie kan nodig zijn om de omvang van de necrose te onderzoeken en weefselmonsters te verkrijgen. Soms is een chirurgische verwijdering van dood weefsel (chirurgisch debridement) ook een onderdeel van de behandeling.

Behandeling

De behandeling van gangreen hangt af van het type, de locatie en de omvang van het zieke weefsel. Onmiddellijke medische hulp is essentieel. Gasgangreen is dodelijk zonder behandeling, maar andere vormen van gangreen kunnen ook ernstige complicaties veroorzaken zonder tijdige behandeling.

De behandeling omvat doorgaans:

• chirurgische verwijdering van dood weefsel, inclusief amputatie van een ledemaat om de verspreiding te stoppen
• intraveneuze (via een ader) antibioticatoediening
• reconstructieve chirurgie, zoals huidtransplantatie en andere technieken.

Hyperbare zuurstoftherapie

Hyperbare zuurstoftherapie ondersteunt chirurgische ingrepen en antibiotica. Een hyperbare kamer met hoge zuurstofdruk verbetert de zuurstoftoevoer naar de wonden. Het hoge zuurstofniveau verzadigt het bloed en bevordert de genezing van stervend weefsel. Tevens vermindert zuurstoftherapie de groei van bacteriën die slecht gedijen in een zuurstofrijke omgeving. De behandeling vindt plaats in een drukkamer waar de patiënt zuivere zuurstof inademt bij 2,5 maal de normale luchtdruk gedurende 30 tot 120 minuten. Vaak zijn twintig of meer sessies nodig. Mogelijke bijwerkingen zijn drukgerelateerd trauma aan de oren of neus en tijdelijke bijziendheid.

Madentherapie

Madentherapie speelt nog steeds een rol in de moderne geneeskunde door op een niet-chirurgische manier dood weefsel te verwijderen. Steriele maden worden op de wond geplaatst en consumeren het dode en geïnfecteerde weefsel zonder het gezonde weefsel te beschadigen. Ze helpen ook bij het bestrijden van infecties en versnellen de genezing door stoffen vrij te maken die bacteriën doden.

Onderliggende oorzaken

Om herhaling van gangreen te voorkomen, moet de arts de oorzaak van de blokkade in de bloedtoevoer vaststellen en de onderliggende aandoening behandelen. Vaak is vasculaire chirurgie, zoals bypasschirurgie of angioplastiek, nodig om de bloedstroom te herstellen. In sommige gevallen kan medicatie ingezet worden om bloedstolsels te voorkomen.

Prognose

Gangreen is een ernstige aandoening die onmiddellijke medische behandeling vereist. Patiënten met droge gangreen hebben meestal een goede kans op volledig herstel dankzij tijdige behandeling, maar gangreen met infectie kan levensbedreigend zijn. Hoe sneller de behandeling wordt gestart, hoe groter de kans op herstel.

Complicaties

Wanneer de infectie van gangreen in de bloedbaan terechtkomt, kan sepsis (bloedvergiftiging) optreden, wat kan leiden tot een septische shock en onbehandeld fataal kan zijn. Symptomen van sepsis omvatten:

• een hoge hartslag
• een huiduitslag
• een koude huid, klamme huid en bleke huid
• een lage bloeddruk
• een licht gevoel in het hoofd
• kortademigheid
• lichaamspijn
• verandering in de lichaamstemperatuur
• verwardheid

Preventie van weefselversterf

Enkele maatregelen om het risico op gangreen te verminderen zijn:

• blootstelling aan langdurige kou vermijden en letten op tekenen van bevriezing
• chemische preparaten voor thuisgebruik vermijden voor likdoorns, eelt en ingroeiende teennagels
• dagelijks controleren op tekenen van snijwonden, huidzweren, roodheid, zwelling, huidbreuken of afscheiding op de voeten
• wonden schoonhouden door ze te wassen met milde zeep en warm water, tussen de tenen te reinigen en ze droog te houden
• jaarlijks een gezondheidstest ondergaan
• goed passend schoeisel dragen
• lichaamsgewicht onder controle houden om suikerziekte, vaataandoeningen en langzame wondgenezing te voorkomen
• niet op blote voeten buiten lopen of geen schoenen zonder sokken dragen
• op zoek gaan naar dringende medische hulp als de huid bleek, hard, koud en gevoelloos is of als er kleurveranderingen optreden
• stoppen met roken
• bij diabetische neuropathie regelmatig controleren op wondjes, vooral aan de voeten

Risicopatiënten worden aangeraden regelmatig een podoloog te bezoeken voor voetverzorging om het risico op gangreen te verlagen.

Lees verder

• Gangreen van Fournier: Weefselversterf van & rond genitaliën
• Necrotiserende fasciitis: Necrose door vleesetende bacterie
• Noma: Gangreen met misvormingen aan gezicht door infectie
• Gasgangreen: Bacteriële infectie met ophoping van gas
• Amputatie: Oorzaken, operatie en revalidatie