Gangreen: Afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid

Gangreen (gangraena) is een ernstige aandoening waarbij lichaamsweefsel (van meestal de handen of voeten) afsterft. Dit is het gevolg van een tekort aan zuurstofrijk bloed dat resulteert uit een onderliggende ziekte, een verwonding en/of een infectie. Aan de huid treden symptomen op zoals een andere huidskleur en een koele huid. Pijn is al dan niet aanwezig. Onbehandeld leidt gangreen mogelijk tot de dood. Een spoedbehandeling is bijgevolg nodig om de verspreiding van weefselsterfte zo snel mogelijk te stoppen. De arts moet hiervoor dood weefsel verwijderen en soms een ledemaat amputeren. Dankzij enkele tips is het mogelijk om het risico op het afsterven van weefsel te minimaliseren.

• Soorten en oorzaken van gangreen
• Droog gangreen
• Nat gangreen
• Inwendig gangreen
• Gangreen van Fournier
• Risicofactoren van afsterven van weefsel
• Symptomen: Wijzigingen aan de huid
• Droog en nat gangreen
• Gasgangreen
• Inwendig gangreen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Hyperbare zuurstoftherapie
• Madentherapie
• Onderliggend probleem
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van weefselversterf

Soorten en oorzaken van gangreen

Alle vormen van gangreen treden op door een verlies van bloedtoevoer naar een bepaald gebied. Hierdoor heeft het weefsel onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen, waardoor het weefsel afsterft.

Droog gangreen

Droge vormen zijn het gevolg van een progressief verlies van bloedtoevoer naar weefsels. Droog gangreen (mummificatie) is meestal geassocieerd met een auto-immuunaandoening, atherosclerose (slagaderverkalking), diabetes mellitus (suikerziekte), vaataandoeningen, en de ziekte van Raynaud (wijzigingen in huidskleur met koude en pijn). Deze vorm van gangreen begint langzamer dan nat gangreen en treft meestal de handen en voeten. De huid is hierbij droog, verschrompeld, meestal donker van kleur (bruin tot paarsachtig blauw) en voelt koel of koud aan. Echte rotting van het weefsel treedt hierbij niet op. In tegenstelling tot andere soorten gangreen is een infectie meestal niet aanwezig bij droge gangreen. Droge vormen veranderen soms wel in natte vormen als de patiënt een bacteriële infectie ontwikkelt.

Nat gangreen

Bij natte (vochtige) gangreen zwelt de huid op en vormen zich blaren die mogelijk gaan scheuren waaruit dan pus lekt. Meestal ontstaat nat gangreen door een infectie van het dode weefsel door een verpletterende, diepe verwonding (ernstige brandwonden, bevriezing, trauma). De bloedtoevoer naar het getroffen gebied is hierdoor snel onderbroken waardoor weefselsterfte ontstaat en bacteriën sneller een infectie veroorzaken. Nat gangreen vereist een onmiddellijke behandeling omdat deze vorm van gangreen zich snel verspreidt en dodelijk is. Gasgangreen (clostridiale myonecrose) is een bijzonder virulente vorm van nat gangreen die meestal het gevolg is van slecht gereinigde wonden. Het is soms het gevolg van een operatie waarbij de bloedtoevoer is beschadigd.

Inwendig gangreen

Bij inwendig gangreen is er een geblokkeerde bloedtoevoer naar een inwendig orgaan. Dit is meestal gerelateerd aan een geïnfecteerd orgaan zoals de appendix (appendicitis) of de dikke darm (colitis). Hierdoor treedt uiteindelijk schade aan de spieren en organen op.

Gangreen van Fournier

Gangreen van Fournier is een zeldzame aandoening die resulteert uit een infectie in het genitale gebied. Mannen zijn vaker getroffen dan vrouwen. Als de infectie in de bloedbaan terechtkomt, treedt sepsis (bloedvergiftiging) op die potentieel levensbedreigend is.

Risicofactoren van afsterven van weefsel

Risicofactoren voor gangreen zijn:

• diabetes mellitus (suikerziekte) die leidt tot zenuwschade (diabetische neuropathie)
• een ernstig letsel of trauma
• een hoge bloeddruk
• een overmatige alcoholinname, die tot zenuwschade leidt (alcoholische neuropathie)
• een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door een hiv-infectie, chemotherapie en radiotherapie
• het anticoagulans (antistollingsmiddel) Warfarine (zelden)
• intraveneus (via een ader) drugsgebruik
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken

Symptomen: Wijzigingen aan de huid

Droog en nat gangreen

Het aangetaste gebied verdonkert van rood naar zwart bij droog gangreen, of gaat zwellen en stinken bij nat gangreen. Verder ontstaat een glanzend uiterlijk op de huid en wordt de huid afgeworpen, met een duidelijke lijn tussen de aangetaste en gezonde huid. In het begin heeft de patiënt pijn die later wordt gevolgd door een verlies van gevoel en een onvermogen om het aangetaste lichaamsdeel te verplaatsen. Het aangetaste gebied voelt koud aan en in de slagaders is er geen polsslag meer.

Gasgangreen

Gasgangreen veroorzaakt alle symptomen van gangreen. De verspreiding van het geïnfecteerde gebied gebeurt waarbij reeds huidveranderingen binnen enkele minuten zichtbaar zijn. De huid is heel pijnlijk gezwollen. In het begin is de huid bleek, maar deze wordt rood of brons en uiteindelijk zwartachtig groen. Verder verschijnen blaren die gevuld zijn met een bruinrode vloeistof. Wanneer het pus lekt of wordt gedraineerd (afgevoerd), is sprake van een stinkende bruinrode of bloederige vloeistof (sero-angineuze afscheiding). Verder hoort de arts een knetterend geluid (crepitus) bij een lichamelijk onderzoek als gevolg van de beweging van gas onder de huid (subcutaan emfyseem). De infectieuze bacteriën produceren het zeer toxisch (giftig) gas, waardoor de necrose zich snel verspreidt. Gasgangreen is zeer ernstig en onmiddellijk levensbedreigend.

Inwendig gangreen

Gangreen van de inwendige organen gaat niet altijd gepaard met externe tekenen van inwendig gangreen, maar volgende symptomen treden op als gevolg van een septische shock en andere complicaties:

• braken
• diarree
• een lage bloeddruk (hypotensie) wat leidt tot duizeligheid en flauwvallen
• een verhoogde hartslag (tachycardie)
• koorts en koude rillingen
• kortademigheid
• misselijkheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Een arts voert een lichamelijk onderzoek uit en neemt een medische geschiedenis af om de symptomen en mogelijke blootstelling aan infecties of een trauma te achterhalen. De arts zoekt naar tekenen van een shock. Diagnostische testen zijn nodig om het type en de omvang van de necrose te bepalen en om gasgangreen te detecteren of uit te sluiten:

• een bloedonderzoek, een weefselonderzoek en een onderzoek van elke afscheiding: identificeren een bacteriële infectie
• een MRI-scan en CT-scan: bepaalt de mate van spierbetrokkenheid
• een röntgenfoto: onthult gasbellen in spierweefsel

Chirurgie is nodig om de omvang van de necrose te onderzoeken en weefselmonsters te verkrijgen. Een chirurgische verwijdering van dood weefsel (chirurgisch debridement) maakt soms ook deel uit van de behandeling.

Behandeling

De behandeling van gangreen hangt af van het type, de locatie en de omvang van het zieke weefsel, maar onmiddellijke medische hulp is nodig. Gasgangreen is dodelijk zonder behandeling maar ook bij andere vormen van gangreen treden zonder behandeling ernstige complicaties op.

De behandeling bestaat uit volgende noodmaatregelen:

• chirurgische verwijdering van dood weefsel, inclusief amputatie van een ledemaat o om de verspreiding te stoppen
• intraveneuze (via een ader) antibioticatoediening
• reconstructieve chirurgie is zoals een huidtransplantatie en andere technieken.

Hyperbare zuurstoftherapie

Hyperbare zuurstoftherapie ondersteunt chirurgie en antibiotica. Een hyperbare kamer met hoge druk zuurstof verbetert de zuurstoftoevoer naar de wonden. Dit hoge zuurstofniveau verzadigt het bloed en stimuleert de genezing van het stervende weefsel. Zuurstoftherapie vermindert ook de groei van bacteriën die niet kunnen gedijen in een zuurstofrijke omgeving. De behandeling vindt plaats in een drukkamer waarbij de patiënt zuivere zuurstof bij 2,5 maal de normale luchtdruk gedurende tussen 30 en 120 minuten moet inademen. Mogelijk zijn twintig of meer sessies nodig. Bijwerkingen omvatten een drukgerelateerd trauma aan de oren of neus en tijdelijke bijziendheid.

Madentherapie

Maden spelen nog steeds een rol in de moderne geneeskunde. Ze verwijderen op een niet-chirurgische manier dood weefsel. De arts plaatst speciaal in een laboratorium gekweekte (dus steriele) maden van vliegenlarven en op de wonde. De larven consumeren het dode en geïnfecteerde weefsel zonder gezond weefsel te beschadigen. Ze helpen ook tegen infecties en versnellen de genezing door stoffen vrij te maken die bacteriën doden.

Onderliggend probleem

Om te voorkomen dat gangreen opnieuw optreedt, moet de arts de oorzaak van de blokkering van de bloedtoevoer bepalen en de onderliggende aandoening behandelen. Vaak is vasculaire chirurgie, zoals bypasschirurgie of angioplastiek nodig om de bloedstroom te herstellen. In sommige gevallen is medicatie inzetbaar om bloedstolselste voorkomen.

Prognose

Gangreen is een ernstige medische aandoening die een onmiddellijke medische behandeling vereist. De meeste patiënten met droge gangreen herstellen volledig dankzij de behandeling, maar gangreen met een infectie is potentieel levensbedreigend. Hoe sneller de patiënt een behandeling krijgt, hoe groter de kansen op herstel.

Complicaties

Als de infectie van gangreen in het bloed terechtkomt, ontstaat sepsis (bloedvergiftiging) en krijgt de patiënt te maken met een septische shock. Dit leidt onbehandeld tot de dood. Symptomen van sepsis kunnen zijn:

• een hoge hartslag
• een huiduitslag
• een koude huid, een klamme huid en een bleke huid
• een lage bloeddruk
• een licht gevoel in het hoofd
• kortademigheid
• lichaamspijn
• verandering in de lichaamstemperatuur
• verwardheid

Preventie van weefselversterf

Enkele maatregelen verminderen het risico van gangreen:

• blootstelling aan langdurige koude vermijden, en eventueel letten op tekenen van bevriezing
• chemische preparaten vermijden voor thuisgebruik voor likdoorns, eelt en groeiende teennagels
• dagelijks zoeken naar tekenen van snijwonden, huidzweren, roodheid, zwelling, huidbreuken of afscheiding op de voeten
• een infectie voorkomen door wonden te wassen met milde zeep en warm water, tussen de tenen te reinigen en ze schoon en droog te houden
• één keer per jaar gezondheidstest ondergaan
• goed passend schoeisel dragen
• het lichaamsgewicht onder controle houden om suikerziekte, een vaataandoening en een langzame wondgenezing te voorkomen
• niet op blote voeten naar buiten lopen of geen schoenen zonder sokken dragen
• op zoek gaan naar dringende medische hulp als de huid bleek, hard, koud en gevoelloos is of als er kleurveranderingen optreden
• stoppen met roken
• zoeken naar wondjes wanneer sprake is van diabetische neuropathie (vooral de voeten controleren)

Risicopatiënten plannen best een regelmatig bezoek aan een podoloog voor voetverzorging om het risico op gangreen te verminderen.

Lees verder

• Gangreen van Fournier: Weefselversterf van & rond genitaliën
• Necrotiserende fasciitis: Necrose door vleesetende bacterie
• Noma: Gangreen met misvormingen aan gezicht door infectie
• Gasgangreen: Bacteriële infectie met ophoping van gas
• Amputatie: Oorzaken, operatie en revalidatie