Raynaudfenomeen: Wijzigingen in huidskleur met koude en pijn
Het fenomeen van Raynaud is een aandoening die de bloedvaten in de vingers en tenen aantast. Tijdens episodische aanvallen vernauwen de bloedvaten in deze extremiteiten, meestal door lage temperaturen en/of emotionele stress. Deze vernauwing vermindert de bloedtoevoer, wat leidt tot huidskleurwijzigingen, koude, gevoelloosheid en pijn. Medicatie kan nuttig zijn, hoewel niet elke vorm van de ziekte hierop reageert. Diverse zelfzorgmaatregelen kunnen helpen bij het verminderen of voorkomen van symptomen. Onbehandeld kan het fenomeen van Raynaud in sommige gevallen leiden tot ernstige complicaties. Het syndroom kent zonder onderliggende aandoeningen meestal een goede prognose. Het fenomeen werd voor het eerst beschreven door de Franse arts Maurice Raynaud (1834–1881).
Synoniemen van het fenomeen van Raynaud
Het fenomeen van Raynaud staat ook bekend onder verschillende benamingen, zoals:
- de ziekte van Raynaud
- het syndroom van Raynaud / Raynaud-syndroom
- Raynaudfenomeen
Epidemiologie van de aandoening
Ongeveer 5% van de bevolking lijdt aan het fenomeen van Raynaud. Hoewel het fenomeen op elke leeftijd kan optreden, begint de primaire vorm meestal vóór de leeftijd van dertig jaar en komt vaak voor in families. Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen. Personen die in koudere klimaten leven, hebben ook een verhoogd risico.
Vormen van de ziekte
Het fenomeen van Raynaud kan zich in twee vormen presenteren:
- Primair fenomeen van Raynaud: Ook wel bekend als de idiopathische vorm. Deze vorm treedt op zonder een onderliggende ziekte en is meestal minder ernstig.
- Secundair fenomeen van Raynaud: Dit treedt op in combinatie met andere aandoeningen, zoals sclerodermie of lupus, en wordt ook wel het symptomatische fenomeen van Raynaud genoemd. De secundaire vorm ontwikkelt zich vaak later in het leven en kan ernstiger zijn.
Oorzaken en risicofactoren
Het fenomeen van Raynaud kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, afhankelijk van de vorm van de aandoening.
Aandoeningen
Bij de secundaire vorm van het fenomeen van Raynaud zijn vaak onderliggende aandoeningen betrokken, waaronder:
Roken verhoogt het risico op het fenomeen van Raynaud /
Bron: Geralt, Pixabay Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van het fenomeen van Raynaud:
Symptomen: Wijzigingen in huidskleur, koude, gevoelloosheid en pijn
De symptomen van het fenomeen van Raynaud kunnen variëren in duur, van enkele minuten tot enkele uren, en richten zich vooral op de vingers en tenen. Ook de oren en neus kunnen getroffen zijn. De symptomen zijn meestal bilateraal, wat betekent dat beide zijden van het lichaam vaak worden aangedaan, met de vingers als de meest getroffen regio.
Huidskleurwijzigingen
Tijdens een aanval kunnen patiënten drie fasen van huidskleurwijziging ervaren, bekend als het "tricolorfenomeen". Niet alle patiënten doorlopen deze fasen. De huidskleur verandert vaak eerst naar wit, dan naar blauw (
blauwe vingers), en vervolgens naar rood. De witheid (
pallor) ontstaat door
spasmen (krampen) van de arteriolen en de daaropvolgende vernauwing van de slagaders die naar de vingers en tenen leiden. De blauwheid (
cyanose) verschijnt doordat de vingers of tenen onvoldoende zuurstofrijk bloed ontvangen. Roodheid (rubor) treedt op wanneer de slagaders ontspannen en het bloed weer terugstroomt. Soms kunnen
splinterbloedingen in de nagels optreden.
Koud en gevoelloos
Tijdens een aanval kunnen de
vingers of
tenen koud en
gevoelloos aanvoelen door de verminderde bloedtoevoer. Na de aanval, wanneer de doorbloeding herstelt, kunnen de vingers of tenen kloppen, tintelen en soms een
branderig gevoel ervaren. De huid kan nog een tijdje na de aanval een verminderde doorbloeding vertonen, en het kan ongeveer vijftien minuten duren voordat de normale bloedstroom is hersteld.
Pijn en zweren
Bij patiënten met het primaire Raynaudfenomeen zijn de symptomen vaak gelijk aan beide zijden van het lichaam en is de pijn meestal mild. Bij de secundaire vorm kunnen de symptomen ernstiger zijn, met meer kans op pijn of
tintelingen in de vingers (
pijn aan de vingers). Ernstige aanvallen kunnen leiden tot pijnlijke zweren op de vingers.
Diagnose en onderzoeken door de arts
Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose van het fenomeen van Raynaud is meestal eenvoudig, maar het identificeren van de vorm kan uitdagend zijn. Artsen beginnen vaak met een grondige anamnese (vraaggesprek) en lichamelijk onderzoek. Soms is aanvullend
bloedonderzoek nodig. Als blijkt dat er geen andere afwijkingen aanwezig zijn, wordt de primaire vorm gediagnosticeerd. De arts kan ook een capillairmicroscopie uitvoeren om de bloedvaten in de vingertoppen te onderzoeken met een speciale lens. In sommige gevallen kan een vasculaire
echografie nodig zijn om de bloedvaten met behulp van geluidsgolven te onderzoeken.
Differentiële diagnose
Het klinische beeld van het Raynaudfenomeen kan ook lijken op andere aandoeningen, waaronder:
Medicatie is niet altijd nodig, en sommige medicijnen kunnen de symptomen verergeren /
Bron: Stevepb, PixabayBehandeling
Professionele medische zorg
De behandeling van het primaire fenomeen van Raynaud is vaak conservatief. Medicatie wordt meestal niet meteen voorgeschreven, behalve in gevallen waarbij de secundaire vorm wordt vastgesteld. Deze vorm kan leiden tot ernstige aanvallen, zweren of weefselbeschadiging. Indien medicatie niet effectief is, kan een chirurgische ingreep overwogen worden waarbij de arts weefsel en zenuwen rondom de getroffen bloedvaten verwijdert. Deze ingreep heeft doorgaans een tijdelijke werking en wordt alleen uitgevoerd bij complexe gevallen.
Zelfzorg
Patiënten kunnen verschillende zelfhulpmaatregelen treffen om de ernst van Raynaud-aanvallen te verminderen en hun algemeen welzijn te bevorderen:
- Airconditioning vermijden bij warm weer (thermostaat instellen op een hogere temperatuur of een trui dragen binnenshuis)
- bepaalde medicijnen vermijden die symptomen kunnen verergeren, zoals vasoconstrictors (vaatvernauwende middelen), bètablokkers, veel geneesmiddelen tegen verkoudheid, cafeïne, verdovende middelen (narcotica), sommige migrainemedicijnen, sommige chemotherapiemedicijnen, en medicijnen tegen hoge bloeddruk. Ook oestrogenen kunnen soms een risicofactor zijn
- regelmatig fysieke inspanning
- koude vermijden door het lichaam en de handen of voeten goed te verwarmen: handschoenen dragen buiten en bij het hanteren van bevroren voedsel, afkoeling voorkomen bij het sporten
- ruime schoenen en wollen sokken dragen; altijd schoenen dragen buiten
- stoppen met roken (nicotine verlaagt de huidtemperatuur, wat aanvallen kan uitlokken)
- stress herkennen, verminderen of voorkomen
- stressvolle situaties vermijden indien deze een uitlokkende factor zijn
Prognose van het Raynaudfenomeen
De prognose voor patiënten met het primaire Raynaudfenomeen is over het algemeen goed. Deze patiënten hebben meestal geen andere ernstige afwijkingen en overlijden zelden aan deze aandoening. In zeldzame gevallen kan
ischemie (tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in de bloedvaten) optreden, wat kan leiden tot weefselafsterving. De prognose voor de secundaire vorm varieert en hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening.
Complicaties van vingers en tenen
Complicaties van het fenomeen van Raynaud kunnen onder andere zijn:
- dunnere vingers met een gladde, glanzende huid en langzame nagelgroei door verminderde bloedtoevoer
- gangreen (afsterven van weefsel met huidveranderingen) of huidzweren als gevolg van volledige blokkering van een bloedvat; dit komt vaker voor bij patiënten met artritis of auto-immuunziekten
Preventie van het Fenomeen van Raynaud
Preventie van het fenomeen van Raynaud richt zich op het verminderen van de frequentie en ernst van aanvallen door het vermijden van triggers en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:
Voorkom blootstelling aan koude
Airconditioning vermijden bij warm weer en thermostaat instellen op een hogere temperatuur. Draag handschoenen[/S] en
wollen sokken om de handen en voeten warm te houden bij koude omstandigheden of het hanteren van bevroren voedsel.
Beperk stress
Stress herkennen en verminderen door
ontspanningstechnieken en
relaxatieoefeningen toe te passen.
Vermijd risicovolle medicijnen
Vasoconstrictors (vaatvernauwende middelen),
chemotherapiemedicijnen, en
migraine-medicijnen kunnen symptomen verergeren; raadpleeg je arts over alternatieven.
Stop met roken
Roken vermijden, aangezien nicotine de huidtemperatuur verlaagt en aanvallen kan uitlokken.
Vermijd cafeïne en andere stimulantia
Cafeïne en andere stimulantia kunnen aanvallen triggeren, dus probeer ze te beperken of te vermijden.
Houd een actieve levensstijl aan
Regelmatige lichaamsbeweging bevordert de algemene bloedcirculatie en kan helpen bij het verminderen van de frequentie van aanvallen.
Lees verder