Raynaudfenomeen: Wijzigingen in huidskleur met koude en pijn

Het fenomeen van Raynaud is een aandoening die de bloedvaten in de vingers en tenen aantast. De patiënt krijgt hierbij episodische aanvallen, waarbij de bloedvaten in de vingers en tenen vernauwen, meestal als gevolg van lage temperaturen en/of emotionele stress. Door de bloedvatvernauwing krijgen de vingers en tenen minder bloedtoevoer hetgeen resulteert in huidskleurwijzigingen, koude, gevoelloosheid en pijn. Medicatie is wel beschikbaar, al is dit niet voor elke vorm van de ziekte aanbevolen. Vele tips en zelfzorgmaatregelen verminderen of voorkomen de symptomen van de ziekte. Onbehandeld leidt de ziekte in sommige gevallen tot ernstige complicaties. Zonder onderliggende aandoening kent het syndroom van Raynaud een goede prognose. De ziekte werd voor het eerst in de medische literatuur beschreven door M. Raynaud, een Frans arts (1834–1881).

• Synoniemen fenomeen van Raynaud
• Epidemiologie aandoening
• Vormen ziekte
• Oorzaken en risicofactoren
• Symptomen: Wijzigingen in huidskleur, koude, gevoelloosheid en pijn
• Huidskleurwijzigingen
• Koud en gevoelloos
• Pijn en zweren
• Diagnose en onderzoeken door de arts
• Behandeling
• Prognose Raynaudfenomeen is variabel
• Complicaties aan vingers en tenen

Synoniemen fenomeen van Raynaud

Het fenomeen van Raynaud is ook gekend in andere benamingen zoals:

• de ziekte van Raynaud
• het syndroom van Raynaud / Raynaud-syndroom
• Raynaudfenomeen

Epidemiologie aandoening

Ongeveer 5% van de bevolking lijdt aan de ziekte van Raynaud. Hoewel mensen van alle leeftijden mogelijk lijden aan het fenomeen van Raynaud, begint de primaire vorm meestal vóór de leeftijd van dertig jaar en meestal zit dit dan in de familie. Vrouwen zijn vaker dan mannen getroffen door de ziekte. Mensen die leven in koudere klimaten zijn ook vaker getroffen.

Vormen ziekte

Als het Raynaudfenomeen spontaan optreedt, is dit gekend als “het primaire fenomeen van Raynaud” of “de idiopathische vorm”. Wanneer het fenomeen van Raynaud gebeurt in combinatie met een andere aandoening, zoals sclerodermie of lupus, heet dit “secundair fenomeen van Raynaud” of “symptomatisch fenomeen van Raynaud”. De secundaire vorm treedt meestal later in het leven pas op.

Oorzaken en risicofactoren

De meeste patiënten met het Raynaudfenomeen lijden aan de primaire vorm die niet geassocieerd is met een onderliggende ziekte. Hierbij reageert het lichaam van de patiënt overdreven op een koude temperatuur en/of stress/emotie. Bij de secundaire vorm is vaak sprake van een onderliggende aandoening, maar ook enkele omgevingsfactoren leiden tot de secundaire vorm.

Aandoeningen
Volgende aandoeningen vormen een risicofactor voor de secundaire vorm van het Raynaud-syndroom:

• bevriezing
• bloedvataandoeningen zoals atherosclerose (slagaderverkalking) en de ziekte van Buerger (pijn aan en huidzweren op voeten en handen)
• cryoglobulinemie (symptomen aan huid, nieren en zenuwen)
• door druk op een armslagader (scalenussyndroom, halsrib)
• een feochromocytoom (tumor in bijnieren met afgifte van hormonen)
• herhaalde letsels of herhaald gebruik van de vingers of tenen (zoals typen, pianospelen of zwaar gebruik van handgereedschappen)
• het syndroom van Sjögren (aandoening met symptomen aan ogen, mond en keel)
• het thoraxapertuursyndroom
• polycytemie
• polymyositis (auto-immuunaandoening die gepaard gaat met spierzwakte)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen) (het Raynaudfenomeen is bij meer dan 90% van de patiënten met sclerodermie aanwezig)
• systemische lupus erythematosus
• verwondingen aan de handen en polsen

Omgevingsfactoren
Ook enkele omgevingsfactoren spelen een rol in de totstandkoming in het fenomeen van Raynaud:

• bepaalde chemicaliën zoals vinylchloride
• bepaalde geneesmiddelen die de slagaders vernauwen (zoals amfetamines, bepaalde bètablokkers, sommige chemotherapiemedicijnen, bepaalde geneesmiddelen gebruikt voor migraine, …)
• overmatig gebruik van de handen en polsen
• roken

Symptomen: Wijzigingen in huidskleur, koude, gevoelloosheid en pijn

De patiënt met het Raynaudfenomeen krijgt te maken met aanvallen die minuten tot uren duren. De symptomen spitsen zich vooral toe op de vingers en tenen, maar ook de oren en neus zijn mogelijk getroffen. De symptomen van de aandoening presenteren zich aan beide zijden van het lichaam (bilateraal) en meestal zijn de vingers vaker dan de tenen getroffen.

Huidskleurwijzigingen

Zodra een aanval begint, ervaart de patiënt mogelijk drie fasen van een huidskleurwijziging, gekend als het “tricolorfenomeen”. Niet alle patiënten doorlopen echter deze drie fasen. De huidskleur in de vingers of tenen wijzigt meestal eerst naar het wit, dan naar het blauw (blauwe vingers) en vervolgens naar het rood. Deze witheid (pallor) treedt op als gevolg van spasmen (krampen) van de arteriolen (kleine takken van een slagader) en de resulterende vernauwing van de slagaders die naar de vingers en tenen gaan. De blauwheid (cyanose) verschijnt omdat de vingers of tenen niet genoeg zuurstofrijk bloed krijgen (trage bloedstroom). Wanneer de kleine slagaders verwijden (ontspannen) en het bloed terug naar de vingers of tenen gaat, treedt weer roodheid (rubor) op. Splinterbloedingen in de nagels komen mogelijk ook tot stand.

Koud en gevoelloos

Tijdens de aanval zijn de vingers of tenen koud en gevoelloos als de bloedtoevoer hiernaar onderbroken is. Als de aanval eindigt en de doorbloeding terugkeert, kloppen en tintelen de vingers of tenen en soms ontstaat ook een branderig gevoel (brandende handen) in combinatie met ernstige pijn. Meestal blijft de doorbloeding naar de huid nog laag totdat de huid weer opgewarmd is. Nadat deze opgewarmd is, duurt het ongeveer vijftien minuten totdat de normale bloedstroom van de huid zich hersteld heeft.

Pijn en zweren

Patiënten met het primaire Raynaudfenomeen ervaren problemen met dezelfde vingers aan beide zijden. De meeste patiënten hebben niet veel pijn. Patiënten met een secundaire vorm van het fenomeen van Raynaud hebben meer kans op pijn of tintelingen in de vingers (pijn aan de vingers). Deze pijn is echter zelden ernstig. Pijnlijke zweren op de getroffen vingers vormen zich echter wel indien de aanvallen zeer ernstig zijn.

Diagnose en onderzoeken door de arts

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De meeste artsen vinden het vrij gemakkelijk om het fenomeen van Raynaud te diagnosticeren, maar wel moeilijk om de vorm van de aandoening te identificeren. Een complete anamnese (vraaggesprek) en een volledig lichamelijk onderzoek zijn bijgevolg nodig, soms in combinatie met een bloedonderzoek. Indien uit deze resultaten blijkt dat de patiënt niet lijdt aan een andere afwijking, dan heeft de patiënt de primaire vorm van het Raynaudfenomeen. Voorts voert de arts een capillairmicroscopie uit. Bij dit onderzoek test hij de bloedvaten in de vingertoppen met behulp van een speciale lens. Af en toe is een vasculaire echografie nodig waarbij de arts de bloedvaten met behulp van geluidsgolven onderzoekt.

Differentiële diagnose
Bij volgende aandoeningen lijkt het klinisch beeld van het Raynaudfenomeen (huidkleurwijzigingen, gevoelloosheid en koude) sterk op dit van volgende ziekten:

• arseentoxiciteit (arsenicum)
• bevriezing
• cryoglobulinemie
• de ziekte van Buerger
• extreem vasculair trauma
• het antifosfolipidensyndroom (bloedstolsels in slagaders) en een zwangerschap
• perifere arteriosclerose
• sclerodermie

Behandeling

Professionele medische zorg
De meeste artsen behandelen de primaire vorm van de ziekte conservatief. Medicatie is hierbij niet meteen aanbevolen, in tegenstelling tot voor patiënten met de secundaire vorm van het fenomeen van Raynaud. Deze vorm leidt namelijk vaak tot ernstige aanvallen met zweren of weefselbeschadiging. Wanneer de patiënt niet reageert op de medicatie, is een chirurgische ingreep nodig waarbij de arts het weefsel en de zenuwen verwijdert rond de betrokken bloed toevoerende bloedvaten. Deze ingreep werkt echter maar tijdelijk en voert de arts bijgevolg enkel uit bij patiënten met een complexe problematiek.

Zelfzorg
Volgende zelfhulpmaatregelen verminderen de ernst van de Raynaud-aanvallen en het bevorderen het algemeen welzijn.
airconditioning uitzetten bij warm weer (thermostaat instellen bij een hogere temperatuur of het dragen van een trui binnenshuis)

• bepaalde medicijnen vermijden die de symptomen verergeren zoals vasconstrictors (vaatvernauwende geneesmiddelen), bètablokkers, veel geneesmiddelen tegen een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel), cafeïne, verdovende geneesmiddelen (narcotica), sommige migrainemedicijnen, sommige chemotherapeutische geneesmiddelen, en sommige medicijnen tegen een hoge bloeddruk. Ook oestrogenen zijn soms een risicofactor voor de ziekte
• fysieke inspanning leveren
• koude voorkomen en het lichaam en de handen of voeten verwarmen en warm houden: handschoenen dragen buiten en bij het hanteren van bevroren voedsel, afkoeling voorkomen bij het sporten
• ruime schoenen en wollen sokken dragen; buiten altijd schoenen dragen
• stoppen met roken (nicotine in sigaretten veroorzaakt een daling in de huidtemperatuur, wat leidt tot een aanval)
• stress herkennen, verminderen of voorkomen
• stressvolle situaties vermijden als deze een uitlokkende factor zijn

Prognose Raynaudfenomeen is variabel

De prognose voor patiënten met het primaire Raynaudfenomeen zijn veelal zeer goed, waarbij een patiënt vrijwel nooit andere afwijkingen heeft en ook komt hij hierdoor niet te overlijden. In zeer zeldzame gevallen echter treedt ischemie (tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat) van het getroffen lichaamsdeel op hetgeen resulteert in het afsterven van het weefsel. Het resultaat bij de secundaire vorm varieert. Dit hangt namelijk ook af van de eventuele oorzaak van de ziekte en de ernst hiervan.

Complicaties aan vingers en tenen

Complicaties van het Raynaudfenomeen omvatten:

• dunnere vingers en waarbij de huid en nagels glad en glimmend zijn; deze groeien bovendien langzaam door de slechte bloedtoevoer naar het gebied
• gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid) of huidzweren als een bloedvat volledig geblokkeerd is; dit probleem komt vaker voor bij patiënten met artritis (gewrichtsontsteking) of een auto-immuunziekte

Lees verder

• Koude handen en voeten: Oorzaken, symptomen en behandelingen
• Koude-intolerantie: Oorzaken van sneller koud hebben
• Koude vingers: Oorzaken, symptomen en behandeling