Migraine: Aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn

Migraine (hemicranie) is een vaak voorkomende neurologische aandoening. Deze vorm van hoofdpijn heeft een onbekende etiologie. Diverse risicofactoren zijn echter wel bekend voor het uitlokken van een migraineaanval. De meeste patiënten krijgen te maken met verschillende stadia bij een aanval. Eerst volgen voortekenen, dan een aura en vervolgens eenzijdige, ernstige hoofdpijn, al zijn erg veel variaties mogelijk en treden ook niet altijd alle fasen op. De diagnose van de ziekte is gebaseerd op het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken van de symptomenreeks. Nadat migraine gediagnosticeerd is, zorgen diverse tips en aanpassingen in combinatie met een gezonde levensstijl meestal voor een vermindering van de klachten. Een medische behandeling die bestaat uit medicijnen is ook mogelijk. De vooruitzichten zijn wisselend, maar meestal is migraine een chronische ziekte die de kwaliteit van leven van veel patiënten vermindert.

• Epidemiologie neurologische aandoening
• Oorzaken migraine
• Risicofactoren migraineaanval
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Voortekenen, aura en/of eenzijdige hoofdpijn
• Voortekenen en beginfase
• Tweede fase met aura
• Soort hoofdpijn
• Andere klachten
• Na de migraineaanval
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Aanpassingen op het werk
• Professionele medische zorgen
• Prognose van aanvallen van hoofdpijn
• Complicaties: Verhoogd risico op aandoeningen

Epidemiologie neurologische aandoening

Ongeveer 13 procent van de Nederlandse en Belgische bevolking lijdt aan migraine. De prevalentie van de neurologische ziekte is het hoogst in Noord-Amerika, gevolgd door Zuid- en Midden-Amerika, Europa, Azië en Afrika. Dagelijks vinden wereldwijd 3.000 per miljoen migraineaanvallen plaats. Vrouwen zijn voorts drie keer meer dan mannen getroffen. De meeste patiënten zijn tussen de 10 en 45 jaar, al is het leeftijdbereik variabel.

Oorzaken migraine

Migraine is een primaire vorm van hoofdpijn, die zonder bekende oorzaak optreedt. In de hersenen ontstaan een soort “ontladingen”. Bij de gewijzigde hersenactiviteit is de bloedstroom in de hersenen en deze van de omliggende weefsels aangetast. Deze ontladingen in de hersenen zijn vaak het gevolg van één van de vele mogelijke risicofactoren van migraine.

Risicofactoren migraineaanval

Diverse uitlokkende factoren zijn bekend voor een migraineaanval. Deze bestaan uit zowel aandoeningen als omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen resulteren sneller in migraine:

• een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis)
• een cerebrale visuele inperking (CVI: hersenaandoening)
• een hoofdtrauma
• een verlamming van de zesde hersenzenuw (oogbewegingsstoornis)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• het Alpers Huttenlocher-syndroom (neurodegeneratieve aandoening)
• het antifosfolipidensyndroom (bloedstolsels in (slag)aders)
• het NARP-syndroom (symptomen aan zenuwstelsel, ontwikkeling en ogen)
• hyperaldosteronisme (verhoogde vrijgave van aldosteron door de bijnier(en) met een verhoogde bloeddruk)
• pseudotumor cerebri (verhoogde druk in de schedel) (oorzaak van migraine)
• vitaminetekorten

Omgevingsfactoren

Bovendien staan enkele omgevingsfactoren er voor bekend dat ze sneller migraine veroorzaken:

• bepaalde geuren (meestal sterke geuren) zoals parfums, colognes, petroleumdestillaten
• bepaalde voedingsmiddelen zoals chocolade, pinda's en andere noten en zaden, uien, verwerkte, gefermenteerde, gepekelde of gemarineerde voedingsmiddelen, vlees met nitraten (spek, hotdogs, salami, gehaktvlees), vruchten (avocado, banaan, citrusvruchten) en zuivelproducten (vooral bepaalde kazen)
• bepaalde voedselbestanddelen zoals aspartaam, monosodiumglutamaat (MSG) en tyramine (zit in rode wijn, oude kaas, gerookte vis, kippenlever, vijgen en bepaalde bonen)
• bepaalde weersveranderingen
• de onttrekking van koffie voor sommige patiënten
• een gemiste maaltijd
• een slaaptekort, overmatig veel slapen of veranderingen in het slaappatroon
• familie: migraine komt soms in bepaalde families voor
• flikkerende lichten of lichtflitsen
• geslacht: vrouwen lijden vaker aan de ziekte als gevolg van hormonale veranderingen geassocieerd met de menstruatieperiode. Niettemin komen tijdens de zwangerschap vaak (maar niet altijd) minder migraineaanvallen tot stand.
• het gebruik van anticonceptiva
• luide geluiden
• overmatig alcoholgebruik
• roken of de blootstelling aan rook
• stress of angst
• weinig fysieke activiteiten

Symptomen: Voortekenen, aura en/of eenzijdige hoofdpijn

Migraine kent diverse uitingsvormen. De ernst, frequentie en duur van migraineaanvallen zijn verschillend. Daarnaast komen niet altijd alle klachten tot stand bij een migraineaanval. Acute migraine treedt op wanneer op minder dan vijftien dagen per maand aanvallen optreden. Af en toe is sprake van chronische migraine, waarbij meer dan vijftien dagen per maand migrainehoofdpijn verschijnt. Bij het grootste deel van de patiënten treden terugkerende aanvallen op.

Voortekenen en beginfase

Voordat een echte migraineaanval optreedt, voelt de patiënt zich patiënt zich minder scherp en moet hij overmatig geeuwen. Soms verschijnen deze voortekens van een aanval al enkele dagen tot uren voordat de echte tekenen van een migraineaanval verschijnen. Daarna treden enkele andere niet-specifieke klachten op zoals vermoeidheid, slaapzucht, pijn in de nek en een toegenomen eetlust (vooral voor zoetigheden). Chocolade is bijgevolg bij het merendeel van de patiënten geen oorzaak van migraine, maar trek in chocolade is juist een teken van een migraineaanval. Mentale klachten omvatten prikkelbaarheid en concentratieproblemen.

Tweede fase met aura

Een tweede fase van de migraineaanval bestaat uit auraverschijnselen die bij één op de vier patiënten verschijnt en dit gewoonlijk tien tot vijftien minuten voordat de hoofdpijn optreedt. Het bereik is echter groot van deze aanval, want een aura presenteert zich bij sommige patiënten 24 uur tot enkele minuten voor de hoofdpijnaanval. Tijdens een aura, die tot maximaal één uur aanhoudt, komen voornamelijk visuele veranderingen voor.

Visuele hallucinaties
Visuele problemen en visuele hallucinaties (zien van onechte beelden) treden op bij migraine. Een groot aantal oogproblemen komen mogelijk tot stand:

• amaurosis fugax (tijdelijke blindheid door beroerte in het oog)
• anisocorie (oogafwijking met ongelijke pupilgroottes)
• dubbelzien (diplopie)
• een wazig gezichtsvermogen.
• gezichtsvelddefecten
• het zien van vervormde beelden (metamorfopsie), knipperlichten, lichtflitsen, kleurrijke zigzaggende lijnen, sterretjes, (tijdelijk) blinde of gekleurde vlekken
• micropsie (verkleind zien van voorwerpen en mensen)
• oogpijn, oogpijn bij het knipperen van de ogen en stekende, scherpe, schietende oogpijn
• oogspierverlamming (oftalmoplegie)
• scotomen (zien van blinde vlekken in het gezichtsveld)
• trillende oogleden (oogspiertrekkingen)
• tunnelvisie (kokerzicht)

Verder treedt soms een tijdelijk verlies van het gezichtsvermogen op.

Andere symptomen bij aura
Ook oorsuizen (tinnitus aurium), smaakveranderingen, schemertoestanden en dergelijke komen tot stand. Af en toe verschijnen andere neurologische tekenen bij een aura, zoals duizeligheid, gevoelloosheid, tintelingen, spraakproblemen, evenwichts- en coördinatieproblemen door schade in de hersenen (ataxie) en zwakte.

Soort hoofdpijn

Het typerende symptoom van migraine is hoofdpijn, hetgeen meteen na een aura of de beginfase verschijnt. Meestal start eerst “doof aanvoelende” hoofdpijn die binnen enkele minuten tot uren verslechtert. De hoofdpijn voelt heel verschillend aan, maar is meestal stekend, brandend, kloppend of drukkend (druk in het hoofd voelen). Zo ervaart een patiënt soms een permanent kloppende hamer, stampende olifanten of voortdurend bombardement in het hoofd. Veelal is bij deze neurologische ziekte sprake van een allesoverheersende pijn achter het oog, pijn achter of rond de wenkbrauw of aan de achterkant van het hoofd en de nek. Deze pijn neemt toe met beweging of een lichamelijk activiteit. Veelal bevindt de pijn aan één kant van het hoofd. Frontale hoofdpijn (pijn aan het voorhoofdsgebied) behoort tot de mogelijkheden. Een hoofdpijnfase duurt gewoonlijk tot maximaal 72 uur.

Andere klachten

Ook andere symptomen gaan mogelijk gepaard met de hoofdpijn, al komen ook deze klachten niet steeds en ook niet allemaal tot uiting. Misselijkheid, braken, fotofobie (overgevoeligheid voor licht), fonofobie (een overgevoeligheid voor geluid), hyperacusis (verhoogde gevoeligheid voor het horen van geluiden), een overgevoeligheid voor bepaalde geuren, vaker plassen (pollakisurie), rillingen, een verlies van eetlust en (overmatig) zweten (hyperhidrose) en koud zweten behoren tot de eventuele bijhorende klachten. Een ander zeldzaam symptoom van de neurologische aandoening is het verschijnen van één of meer extra tepels. Verder is soms sprake van allodynie (pijn bij niet-pijnlijke pijnprikkel).

Na de migraineaanval

Normaal gesproken houden de symptomen van een hoofdpijnaanval bij migraine 4 tot maximaal 72 uur aan, maar tot twee dagen daarna volgt bij vele patiënten nog een herstelfase, gekend als een “migrainekater”. Hierdoor voelen ze zich nog vermoeid en lusteloos, hebben ze nekpijn en is een gebrek aan eetlust aanwezig.

Diagnose en onderzoeken

Vooreerst bevraagt de arts de patiënt over de aanwezige tekenen en de eventuele familiegeschiedenis van migraine. Een volledig lichamelijk onderzoek is nodig, zodat de arts andere oorzaken van hoofdpijn uitsluit, zoals een spierspanning, sinusproblemen of een hersenprobleem (zoals een hersentumor of epilepsie). Een specifieke test voor het opsporen van migraine is niet mogelijk, maar om andere ziektebeelden met gelijkaardige symptomen uit te sluiten, voert hij een CT-scan of MRI-scan uit. Deze beeldvormende onderzoeken voert de arts normaal gesproken ook zeker uit wanneer sprake is van geheugenproblemen, een verlies van alertheid en zwakte. Om epileptische aanvallen uit te sluiten, is een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) nog inzetbaar. Twijfelt de arts nog over de diagnose, dan is een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersenvocht) soms nodig.

Behandeling

Zelfzorg

De patiënt voorkomt indien mogelijk de risicofactoren. Dit houdt in dat hij bepaalde voedingsproducten en geuren vermijdt die klachten doen opwekken. Een koolhydraatarme voeding helpt bij veel patiënten om de frequentie van de aanvallen te verlagen. Een eliminatiedieet (voedsel schrappen en dan weer introduceren) onder leiding van een arts is soms een optie om de aanvallen te verminderen. De patiënt zorgt bovendien voor een gezonde levensstijl met voldoende slaap zonder te roken en maar met mate alcohol te drinken. Verder zijn bepaalde vormen van accupunctuur effectief in het verminderen van aura bij migrainepatiënten zonder een aura. Dit bleek uit de resultaten van een studie die verschenen in het wetenschappelijk tijdschrift NeuroImage Clinical in mei 2017. Sommige patiënten zijn geholpen met het nemen van extra mineralen, vitaminen, kruiden of andere (voedings)supplementen. Tot slot zweren sommige patiënten bij bachbloesems. Bij het gebruik van alternatieve therapieën en natuurlijke pijnstillers is het echter steeds aanbevolen om professioneel medisch advies in te winnen.

Aanpassingen op het werk

Aanpassingen op de werkvloer en/of in de thuisomgeving zijn soms ook nuttig. Zo houdt de patiënt niet van “storende” omgevingsfactoren tijdens een aanval, zoals felle lampen, direct zonlicht, veel omgevingsgeluiden. Een duidelijk gesprek met de leidinggevende zorgt mogelijk voor een rustigere werkomgeving, eventueel in combinatie met flexibele werkuren en/of de mogelijkheid tot het uitvoeren van thuiswerk. Niet altijd durft een werknemer hierover praten met een leidinggevende. Vaak vormt een arbeidsgeneesheer een brug tussen werknemer en leidinggevende om dit thema bespreekbaar te maken en een zo goed mogelijke en haalbare oplossing uit te werken.

Professionele medische zorgen

Tijdens een aanval neemt de patiënt niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals Dafalgan, paracetamol, ibuprofen of aspirine of pijnstillers die specifiek werkzaam zijn voor de migraineaanval. Deze mag hij echter niet te vaak inzetten omdat dit anders juist leidt tot een verergering van de symptomen of schade ontstaat aan de lever, maag en/of nieren. Een preventieve behandeling met andere medicijnen is nodig wanneer de patiënt meer dan acht dagen per maand NSAID’s neemt. Hiervoor is door de arts voorgeschreven medicatie nodig zoals bijvoorbeeld bètablokkers (medicijnen tegen een verhoogde bloeddruk), calciumantagonisten, serotonine-agonisten (een vorm van antidepressiva) en anti-epileptica. Injecties met botulinum toxine type A (botoxinjecties) verlichten bij een aantal patiënten de migraineaanvallen wanneer deze meer dan vijftien dagen per week aanwezig zijn. Andere medicijnen en behandelingen zijn ondersteunend zoals geneesmiddelen tegen het braken en de misselijkheid.

Prognose van aanvallen van hoofdpijn

Medicijnen tijdens de aanval verlagen gemiddeld het aantal migraineaanvallen met één tot drie per maand. In de meeste gevallen blijven de aanvallen echter terugkeren al gebeurt dit dan soms wel op een mindere basis. Sporadisch verdwijnen de klachten of keren ze niet meer terug. Bij patiënten die preventief medicijnen nemen, treden gemiddeld de helft minder klachten op. Migraine staat voorts volgens de Wereldgezondheidsorganisatie in 2017 op de zesde plaats van de ziektes die de kwaliteit van leven van patiënten aantast. Pas na migraine staan diabetes mellitus (suikerziekte) en angststoornissen. In mei 2017 beweert de osteopaat Thomas D'havé tot slot in het VRT-programma "Van Gils & Gasten" dat migrainepatiënten gemiddeld 7 jaar langer leven. Hij wijt dit onder andere aan de meer gevoelige zintuigen waardoor ze alerter zijn en minder snel ongevallen krijgen.

Complicaties: Verhoogd risico op aandoeningen

Migraine mondt in zeldzame gevallen uit in 'status migrainosus'. Hierbij houden de migraineaanvallen langer dan 72 uur aan en zijn de symptomen bovendien zeer intens. Een ziekenhuisopname is vereist doordat de patiënt vaak ook uitgedroogd (door het vele braken) en kampt met slaapstoornissen.

Naast de mogelijke problemen in het dagelijks leven, is migraine geassocieerd met een verhoogd risico op een aantal aandoeningen:

• de ziekte van Ménière (duizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis)
• het Horner-syndroom (vernauwde pupil, afhangend bovenste ooglid, een teruggetrokken oogbol en aan één zijde van het gezicht niet kunnen zweten)
• het ovarieel hyperstimulatiesyndroom (overstimulatie van de eierstokken)
• het Raynaudfenomeen (wijzigingen in huidskleur met koude en pijn)
• hoger risico op glaucoom (oogaandoening met een verhoogde oogdruk waardoor mogelijk schade aan de oogzenuw ontstaat)
• hyperemesis gravidarum (aanhoudend misselijk en braken bij de zwangerschap)
• pre-eclampsie (ernstige zwangerschapscomplicatie)

Lees verder

• Migraine: Uitlokkende voedingsmiddelen en dranken
• Hemiplegische migraine: Hoofdpijn en neurologische symptomen
• Abdominale migraine (buikmigraine): Plotse buikpijn bij kind
• Menstruele migraine: Hoofdpijn in/rond de menstruatieperiode
• Oogmigraine: Aanvallen van tijdelijke blindheid en hoofdpijn