Roken: Effecten en gevaren van tabaksrook

Roken van sigaretten brengt aanzienlijke gezondheidsrisico's met zich mee voor zowel de roker als voor de mensen in hun omgeving. Naast de directe schade veroorzaakt door de inhalatie van tabaksrook, zijn ook omstanders, waaronder passieve rokers en zelfs ongeboren kinderen, kwetsbaar voor de negatieve gevolgen van roken. Het stoppen met roken is cruciaal om deze gezondheidsrisico's te verminderen en een gezondere levensstijl te bevorderen.

• Epidemiologie van rookgedrag
• Giftige effecten van tabaksrook
• De gevaren van het roken van sigaretten
• Algemeen
• Moederlijk roken
• Passief roken
• Stoppen met roken
• Nieuwe ontwikkelingen en trends in de strijd tegen roken

Epidemiologie van rookgedrag

Het roken van sigaretten blijft wereldwijd een groot probleem voor de volksgezondheid. In België en Nederland rookt nog steeds ongeveer één op de vier à vijf mensen, met een duidelijke prevalentie onder de leeftijdsgroep van 25-64 jaar. Dit werd bevestigd door een de jaarlijkse rookenquête van de Stichting tegen K uitgevoerd in 2015. In veel ontwikkelingslanden neemt het rookgedrag helaas ook toe, waarbij een opmerkelijke stijging onder vrouwen wordt waargenomen. Een onderzoek uit 2016 door The World Bank onthulde deze alarmerende trend. Mensen met een lagere opleiding beginnen vaak eerder met roken en roken meer sigaretten per dag in vergelijking met hoger opgeleiden. Dit wordt mede veroorzaakt door de maatschappelijke kwetsbaarheid waarmee zij vaak geconfronteerd worden, zoals beschreven op de website 'Vlaanderen stopt met roken'.

Giftige effecten van tabaksrook

Tabaksrook bevat een groot aantal schadelijke stoffen, waaronder polycyclische aromatische koolwaterstoffen en nitrosaminen, die bekend staan als krachtige carcinogenen (kankerverwekkende stoffen) en mutagenen (stoffen die genetische mutaties veroorzaken). Deze stoffen kunnen ontstekingen veroorzaken in het longweefsel en leiden tot ernstige longschade. Neutrofiele granulocyten en macrofagen, types van witte bloedcellen, worden geactiveerd door deze stoffen, wat leidt tot de afbraak van elastine, een belangrijk eiwit in de longen. Hierdoor neemt de pulmonale epitheliale permeabiliteit (doorlaatbaarheid van het longweefsel) toe, zelfs bij rokers zonder duidelijke symptomen. Dit verhoogt de kwetsbaarheid van de longen voor verdere schade, zoals het binnendringen van kankerverwekkende stoffen.

De gevaren van het roken van sigaretten

Roken begint vaak tijdens de adolescentie, meestal om psychosociale redenen. Zodra iemand regelmatig begint te roken, spelen de verslavende eigenschappen van nicotine een grote rol in het vasthouden aan deze gewoonte. Minder dan 2% van de rokers blijft slechts incidenteel of af en toe roken. De meeste rokers ontwikkelen al snel een dagelijkse gewoonte.

Algemeen

Er is een duidelijk verband tussen het aantal gerookte sigaretten per dag, luchtwegontstekingen en sterfte door longkanker. Dagelijkse sigarettenconsumptie verhoogt de productie van sputum (slijm), beperkt de luchtstroom, en vermindert de inspanningstolerantie. De combinatie van roken en blootstelling aan asbest verhoogt het risico op longkanker aanzienlijk, waardoor het risico voor rokende asbestwerkers vijf tot acht keer groter is dan voor niet-rokers. Zelfs als rokers overstappen op andere vormen van tabak, zoals sigaren en pijpen, blijft het risico op longkanker hoog, hoewel het iets lager is dan bij het roken van sigaretten. Toch blijven ook pijp- en sigarenrokers een verhoogd risico lopen in vergelijking met niet-rokers en ex-rokers.

Roken veroorzaakt tal van complicaties, waaronder:

• blaaskanker (kanker in de blaas, vaak gekenmerkt door bloed in de urine)
• COPD (chronisch obstructief longlijden)
• ischemische hartziekte
• perifere vaataandoeningen (pijn en krampen in de benen)
• Verminderde vruchtbaarheid door een toename van abnormale zaadcellen
• geheugenproblemen
• huidproblemen, zoals vroegtijdige veroudering
• longkanker
• oogproblemen, waaronder cataract en maculadegeneratie
• slokdarmkanker (kanker in de slokdarm, met slikproblemen)

Moederlijk roken

Roken tijdens de zwangerschap brengt aanzienlijke risico's met zich mee voor de ongeboren baby. Nicotine, koolmonoxide en andere schadelijke stoffen in sigarettenrook passeren de placenta en bereiken de foetus, wat leidt tot ernstige gezondheidsproblemen. Roken tijdens de zwangerschap verhoogt de kans op:

• Complicaties bij de geboorte, waaronder een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen
• Buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• Te vroeg geboren kinderen en/of kinderen met een laag geboortegewicht
• Sudden Infant Death Syndrome (SIDS) (plotselinge en onverwachte dood bij zuigelingen)
• Hogere hartslag bij de baby, wat kan duiden op stress
• Foetale sterfte (miskraam) en neonatale sterfte (doodgeboorte)
• Zwakkere longontwikkeling, met een verhoogd risico op:
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• longontsteking
• Verhoogde vatbaarheid voor verkoudheid, hoesten, en middenoorontsteking
• Een verminderde zuurstofvoorziening voor zowel de moeder als de baby

Passief roken

Passief roken, waarbij niet-rokers tabaksrook van anderen inademen, is eveneens zeer schadelijk.

Volwassenen

Volwassenen die nooit hebben gerookt maar regelmatig blootgesteld worden aan tabaksrook, lopen een verhoogd risico op longkanker, hartaandoeningen, een hartaanval en een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, met lichamelijke en mentale symptomen). Volgens Better Health verhoogt passief roken ook het risico op sinuskanker, keelkanker, strottenhoofdkanker, borstkanker, COPD, en andere longziekten.

Kinderen

Kinderen die worden blootgesteld aan tabaksrook hebben een verhoogd risico op frequentere en ernstigere astma-aanvallen, bronchitis, en longontstekingen. Daarnaast lopen ze een verhoogd risico op hoesten, slijm ophoesten, piepende ademhaling (stridor) en kortademigheid. Ook ernstige aandoeningen zoals meningitis (hersenvliesontsteking) en encefalitis (hersenontsteking) kunnen vaker voorkomen, wat soms leidt tot levensbedreigende complicaties.

Stoppen met roken

Anno augustus 2024 blijft stoppen met roken een van de belangrijkste stappen die iemand kan nemen om hun gezondheid te verbeteren. Het stoppen met roken vermindert het risico op talloze ziekten en leidt tot aanzienlijke besparingen in de gezondheidszorg. Nationale campagnes, reclameverboden, uniforme sigarettenpakjes en verhogingen van de accijnzen op tabak zijn effectieve maatregelen gebleken om het roken op bevolkingsniveau te verminderen. Bovendien hebben rookverboden op de werkplek, in cafés en in openbare ruimtes een positief effect gehad op het verminderen van rookgedrag en blootstelling aan tweedehands rook.

Actieve ondersteuning voor mensen die willen stoppen met roken blijft essentieel. Nicotinevervangende therapieën, bupropion en varenicline zijn bewezen effectieve hulpmiddelen voor rokers die meer dan tien sigaretten per dag roken. Varenicline werkt door de nicotinereceptoren in de hersenen te stimuleren, wat de ontwenningsverschijnselen en het verlangen naar sigaretten vermindert. Een behandeling van twaalf weken met varenicline kan de kans op stoppen met roken verviervoudigen. De meest voorkomende bijwerking is misselijkheid, hoewel sommige mensen ook last kunnen krijgen van ernstige depressie.

Nieuwe ontwikkelingen en trends in de strijd tegen roken

Anno augustus 2024 zijn er enkele nieuwe trends en ontwikkelingen in de strijd tegen tabaksverslaving:

E-sigaretten en vapes
Hoewel e-sigaretten aanvankelijk werden gepromoot als minder schadelijke alternatieven voor traditionele sigaretten, zijn er steeds meer studies die wijzen op de mogelijke gezondheidsrisico's van vapen. Hoewel het roken van e-sigaretten minder schadelijke stoffen produceert dan traditionele sigaretten, blijft het gebruik ervan controversieel en potentieel risicovol.

Tabaksvrije generatie
Sommige landen experimenteren met het idee van een 'tabaksvrije generatie', waarbij mensen geboren na een bepaald jaar geen tabaksproducten meer mogen kopen. Dit beleid moet ervoor zorgen dat de komende generaties volledig tabaksvrij zijn.

Mindfulness en gedragsinterventies
Er is een groeiende belangstelling voor het gebruik van mindfulness en andere gedragsinterventies om mensen te helpen stoppen met roken. Deze technieken kunnen helpen bij het omgaan met de drang om te roken en bij het ontwikkelen van nieuwe, gezonde gewoonten.

Door deze nieuwe inzichten en technologieën te combineren met bestaande methoden, blijft de strijd tegen roken zich ontwikkelen, met als doel een rookvrije toekomst.

Lees verder

• De invloed van roken op de gezondheid van de huid
• Roken: Risico's voor gezondheid tijdens en na een operatie
• De invloed van roken op de gezondheid van de ogen
• De invloed van roken op de gezondheid van de hersenen
• Roken en risico's voor de mond, de tanden en het tandvlees