Sputum (slijm): Oorzaken van gewijzigde kleur en textuur

Mensen die niet roken en verder gezond zijn, produceren dagelijks ongeveer 1 tot 1,5 liter mucus, de medische term voor "slijm". Slijm stroomt normaal gesproken in een regelmatige snelheid door de luchtwegen en het strottenhoofd en wordt vervolgens ingeslikt. Soms produceren mensen overmatig slijm, wat ze dan uitademen als fluimen. Dit kan vaak het gevolg zijn van roken. De kleur en textuur van het sputum kunnen variëren en geven vaak aanwijzingen over de aanwezigheid van een ziekteverwekker in het lichaam van de patiënt. Veel patiënten kunnen baat hebben bij zelfzorgmaatregelen om de slijmproductie te normaliseren. In sommige gevallen kunnen echter tekenen wijzen op ernstigere problemen die professionele medische behandeling vereisen.

• Functie van slijm
• Gekleurde slijmen: Vaak door aandoeningen van de longen
• Bruin
• Geel
• Groen
• Helder
• Rood (bloed)
• Roze
• Wit of grijs
• Zwarte stippen
• Textuur van sputum
• Dikke slijmen
• Schuimend sputum
• Bezoek aan een arts
• Thuiszorg voor abnormaal slijm
• Eucalyptus of pepermuntolie
• Expectorantia
• Luchtbevochtiger
• Voldoende drinken
• Prognose

Functie van slijm

Mucus speelt een essentiële rol in het lichaam, vergelijkbaar met olie in een motor. Het wordt geproduceerd door de mond, neus, sinussen, keel (keelslijmen), longen en het maagdarmkanaal. Slijm beschermt deze oppervlakken door ze te bevochtigen, waardoor uitdroging en barsten van het onderliggende weefsel worden voorkomen. Het bevat ook antilichamen die helpen bij het herkennen en bestrijden van allergenen (stoffen die de luchtwegen of sinussen kunnen irriteren), bacteriën, virussen en andere ongewenste indringers, en voorkomt dat deze ziekteverwekkers de gevoelige luchtwegen binnendringen.

Gekleurde slijmen: Vaak door aandoeningen van de longen

Bruin

Het ophoesten van bruin slijm komt minder vaak voor, maar kan wijzen op:

• Antracose (stoflongziekte door inademen van koolstofdeeltjes)
• Aspergillose (schimmelinfectie)
• Bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• Bronchitis: acute bronchitis of chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• Bacteriële longontsteking
• Chronische longontsteking
• Chronische obstructieve longziekte (COPD)
• Longabces (bacteriële infectie met abces in de longen)
• Longkanker
• Mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• Oud bloed
• Teer, hars en andere deeltjes die loskomen nadat iemand een week is gestopt met roken: de longen gaan zichzelf reinigen, waardoor mensen bruin of zwart sputum kunnen ophoesten
• Voedselconsumptie: chocolade, koffie en rode wijn

Geel

Geel gekleurd slijm kan duiden op de aanwezigheid van celmateriaal zoals bronchiale epitheelcellen of neutrofielen (soort witte bloedcellen) of eosinofiele granulocyten. Het is een misvatting dat geel of groen sputum altijd een infectie betekent. Eosinofielen die bij een infectie in het sputum voorkomen, kunnen er hetzelfde uitzien als bij astma (chronische ontsteking van de luchtwegen). Acute bronchitis en acute longontsteking kunnen leiden tot wit tot geel gekleurd slijm. Grote hoeveelheden geel of groen sputum zijn kenmerkend voor bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen).

Groen

Groen slijm duidt vaak op een langdurige of chronische infectie. De groene kleur komt van de afbraakproducten van neutrofielen, zoals myeloperoxidase, een enzym dat aanwezig is in deze cellen. Groen slijm kan ook voorkomen bij langdurige niet-infectieuze ontstekingsaandoeningen. Bij infecties bevat het sputum vaak veel pus, terwijl bij niet-infectieuze ontstekingsaandoeningen het slijm meer mucoïde (slijmerig) kan zijn. Groene slijmen zijn te zien bij aandoeningen zoals longontsteking, longabces, chronische bronchitis, bronchiëctasieën en mucoviscidose.

Helder

Normaal gesproken is sputum helder van kleur, maar helder slijm kan soms wijzen op een ernstige oorinfectie of sinusitis. Bij deze aandoeningen kunnen andere symptomen zoals congestie (verstopte sinussen), koorts en druk in het sinusgebied optreden. Helder, wit of roze schuimend sputum kan ook wijzen op longoedeem (vochtophoping in de longen door linkerhartfalen). Virale luchtweginfecties kunnen zich presenteren met helder tot wit sputum. Bij COPD komt ook helder tot grijs gekleurd slijm voor.

Rood (bloed)

Longen
Hemoptyse (ook wel hemoptoe of hemoptysis genoemd) is een symptoom waarbij de fluimen met bloed bevlekt zijn, variërend van kleine bloedstrepen tot grote bloedingen. Het bloed komt uit de longen of luchtwegen. Milde hemoptyse kan vaak het gevolg zijn van een acute infectie, vooral bij een verergering van een chronische obstructieve longziekte (COPD). Het is belangrijk dat een arts altijd de oorzaak van het ophoesten van bloed onderzoekt. Andere veel voorkomende oorzaken zijn een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen), longkanker en tuberculose. Bij een lobaire longontsteking (ontsteking van een longkwab) kan het sputum roestkleurig zijn in plaats van dat er rode bloedvlekken aanwezig zijn. Enorme hemoptyse (> 200 ml bloed binnen 24 uur) is meestal het gevolg van bronchiëctasieën of tuberculose, waarbij het bloed vaak mengt met etterig sputum. Bij allergische bronchopulmonale aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen) kunnen patiënten ook stevige sputumproppen ophoesten.

Neusirritatie
Bloed in het slijm kan ook ontstaan door een uitgedroogde of geïrriteerde neus, vaak als gevolg van veel wrijven, blazen of plukken. Het meeste bloed komt uit het gebied direct in het neusgat, waar veel bloedvaten zich bevinden. Een kleine hoeveelheid bloed in het slijm is meestal niet zorgwekkend, maar bij grotere hoeveelheden bloed is het verstandig om een arts te raadplegen.

Bloedspuwen kan ook het gevolg zijn van:

• Bloedaandoeningen
• Trauma
• Goedaardige tumoren
• Het syndroom van Goodpasture (aandoening met symptomen aan nieren en longen)
• Idiopathische pulmonale hemosiderose (ijzeropstapeling in de longen)
• Microscopische polyangiitis

Diagnose en onderzoeken
Een arts moet hemoptyse grondig onderzoeken. Vaak wordt de diagnose gesteld op basis van een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), maar een normale thoraxfoto sluit een ziekte niet uit. Een bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtwegen) is diagnostisch relevant bij ongeveer 5% van de patiënten met hemoptyse die een normale thoraxfoto hebben.

Roze

Roze, schuimend sputum is vaak een teken van longoedeem (opbouw van vocht in de longen door linkerhartfalen).

Wit of grijs

Het ophoesten van wit of grijs slijm kan verschillende oorzaken hebben:

• Astma (ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• Bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• Chronische obstructieve longziekte (COPD)
• Hogere luchtweginfecties zoals verkoudheid of griep
• Het consumeren van zuivelproducten (hoewel er geen direct bewijs is dat zuivelproducten wit of grijs sputum veroorzaken)

Luchtverontreinigende stoffen (luchtvervuiling) en overmatig roken kunnen ook leiden tot wit of grijs sputum, omdat het lichaam probeert deze stoffen uit te drijven. Mensen die werken in bepaalde industrieën, zoals kolenfabrieken, kunnen ook vaker te maken krijgen met grijs of houtskoolachtig sputum.

Zwarte stippen

Mucoïde sputum (slijmerige fluimen) is doorgaans helder en wit, maar kan af en toe zwarte stippen bevatten als gevolg van het inademen van koolstofdeeltjes.

Textuur van sputum

Gezond slijm heeft meestal een dunne, waterige textuur, maar slijm kan verschillende texturen aannemen, van waterig tot dik en kleverig. Gewijzigde texturen van slijm kunnen wijzen op een onderliggend medisch probleem.

Dikke slijmen

Tijdens een infectie kunnen immuuncellen, ziektekiemen en afvalstoffen zich ophopen in het slijm, waardoor het dikker, kleveriger en troebeler wordt. Hoesten en niezen helpen het lichaam om overtollig sputum te verwijderen en de luchtwegen te reinigen. Dikkere slijmen kunnen ook het gevolg zijn van uitdroging (dehydratie). Slapen kan ook bijdragen aan het verdikken van slijm, waardoor mensen 's ochtends dikkere slijmen hebben.

Schuimend sputum

Schuimend sputum is slijm dat schuimig is en belletjes bevat. Witachtig grijs en schuimig slijm duidt vaak op chronisch obstructief longlijden (COPD). Roze en schuimig slijm kan een teken zijn van ernstig linkerhartfalen, waarbij andere symptomen zoals kortademigheid, pijn op de borst en zweten optreden. Deze symptomen vereisen vaak spoedeisende medische aandacht.

Bezoek aan een arts

Op basis van de kleur en textuur van slijm kunnen artsen soms een vermoeden hebben van het onderliggende probleem, maar ze kunnen niet altijd onmiddellijk een diagnose stellen. De kleur van sputum wijst niet altijd op de aanwezigheid van bacteriën of virussen. Groene, gele of verdikte slijmen duiden niet altijd op een infectie. Het is raadzaam om professioneel advies in te winnen als symptomen zoals koude rillingen, koorts, hoesten of sinuspijn meer dan een paar dagen aanhouden. Medische hulp is ook noodzakelijk wanneer nieuw of meer rood, bruin, zwart of schuimend sputum optreedt. Soms is een snelle behandeling essentieel.

Thuiszorg voor abnormaal slijm

Eucalyptus of pepermuntolie

Eucalyptus- of pepermuntolie kan op de borst worden aangebracht om de ademhaling te verbeteren, ontspanning te bevorderen en de hoest productiever te maken zodat slijm gemakkelijker kan worden opgehoest. Pure essentiële oliën moeten worden verdund met een beetje kokosnootolie of amandelolie, omdat onverdunde oliën te intens of pijnlijk kunnen zijn bij direct contact met de huid. Een andere nuttige tip is om de olie op de voetzolen aan te brengen en dikke sokken te dragen.

Expectorantia

Expectorantia zijn geneesmiddelen die het ophoesten van slijm bevorderen door het slijm te verdunnen, waardoor het gemakkelijker wordt om het sputum op te hoesten. Slijmoplossers zijn beschikbaar voor zowel kinderen als volwassenen. Het is belangrijk om de aanwijzingen te volgen en het medicijn precies volgens de instructies in te nemen.

Luchtbevochtiger

Het gebruik van een luchtbevochtiger kan helpen door de lucht te bevochtigen, wat de ademhaling vergemakkelijkt en helpt om vastzittend slijm in de borstkas los te maken.

Voldoende drinken

Patiënten moeten zoveel mogelijk rusten en voldoende drinken om uitdroging te voorkomen, wat het slijm dikker kan maken en het moeilijker kan maken om op te hoesten. Een beetje wandelen kan ook helpen om overtollig slijm op te hoesten.

Prognose

In de meeste gevallen zijn zelfzorgmaatregelen effectief en veilig voor het omgaan met abnormaal slijm. Het is echter belangrijk om contact op te nemen met een arts als het slijm na enkele dagen aanhoudt of als er ernstigere of verergerende symptomen optreden. Een antibioticum kan nodig zijn als er een onderliggende bacteriële infectie is.