Sputum (slijm): Oorzaken van gewijzigde kleur en textuur

Mensen die niet roken en verder gezond zijn, produceren dagelijks circa 1 tot 1,5 liter mucus, de medische term voor "slijm". Slijm stroomt in principe met een regelmatige snelheid door de luchtwegen, door het strottenhoofd, en slikken mensen dan in. Af en toe produceren mensen overmatig slijm, wat ze dan uitademen via fluimen. Dit is meestal te wijten aan het roken van sigaretten. De kleur en textuur van het sputum variëren. Ze duiden vaak op de aanwezigheid van een ziekteverwekker in het lichaam van de patiënt. Veel patiënten zijn gebaat met zelfzorgmaatregelen zodat de slijmproductie weer normaliseert. In een aantal gevallen duiden enkele tekenen toch op een ernstiger probleem waarvoor dan een professionele medische behandeling vereist is.

• Functie van slijm
• Gekleurde slijmen: Vaak door aandoening aan longen
• Bruin
• Geel
• Groen
• Helder
• Rood (bloed)
• Roze
• Wit of grijs
• Zwarte stippen
• Textuur van sputum
• Dikke slijmen
• Schuimend sputum
• Bezoek aan een arts
• Thuiszorg voor abnormaal slijm
• Eucalyptus of pepermuntolie
• Expectorantia
• Luchtbevochtiger
• Voldoende drinken
• Prognose

Functie van slijm

Mucus werkt in het lichaam als een olie in een motor en is bijgevolg essentieel. Zowel de mond, de neus, de sinussen, de keel (keelslijmen), de longen en het maagdarmkanaal produceren mucus. Het slijm beschermt als het ware deze oppervlakken, zodat het onderliggende weefsel niet uitdroogt. Het is namelijk belangrijk om de weefsels te bevochtigen omdat ze anders door het uitdrogen gaan barsten, waardoor de bescherming doorbroken wordt. Sputum bevat antilichamen, zodat het lichaam allergenen (stoffen die de longen of sinussen kunnen irriteren), bacteriën, virussen en andere ongewenste indringers kan herkennen. Dankzij het slijm dringen deze ziekteverwekkers bovendien niet in de gevoelige luchtwegen binnen.

Gekleurde slijmen: Vaak door aandoening aan longen

Bruin

Het ophoesten van bruin slijm komt niet zo vaak tot uiting. Dit wijst soms op:

• longproblemen zoals:
• antracose (stoflongziekte door het inademen van koolstofdeeltjes)
• aspergillose (schimmelinfectie)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• bronchitis: acute bronchitis of chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• een bacteriële longontsteking
• een chronische longontsteking
• een chronische obstructieve longziekte
• een longabces (bacteriële infectie met abces in de longen)
• longkanker
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• oud bloed
• teer, hars en andere deeltjes die loskomt nadat een patiënt één week is gestopt met roken: de longen gaan zichzelf reinigen dus mensen gaan bruin of zwart sputum ophoesten
• voedselconsumptie: chocolade, koffie en rode wijn

Geel

Geel gekleurde slijmen zijn te wijten aan de aanwezigheid van celmateriaal, zoals bronchiale epitheelcellen of neutrofielen (soort witte bloedcellen) of eosinofiele granulocyten. Het is een misvatting dat geel of groen sputum altijd te wijten is aan een infectie. Eosinofielen die bij een infectie in het sputum optreden, hebben namelijk hetzelfde uiterlijk als bij astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen). Acute bronchitis en een acute longontsteking leiden wel tot wit tot geel gekleurd slijm. De productie van grote hoeveelheden geel of groen sputum is kenmerkend voor bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen).

Groen

Groen slijm duidt op een langdurige, mogelijk chronische infectie. De kleur is het resultaat van de afbraak van neutrofielen (soort witte bloedcellen) en de afgifte van verdoperoxide / myeloperioxidase, een enzym dat aanwezig is in deze cellen. Groene slijmen komen tevens voor bij langdurige niet-infectieuze inflammatoire aandoeningen. Bij infecties is sprake van meer etterig sputum (grote hoeveelheden pus), terwijl bij niet-infectieuze ontstekingsaandoeningen het groene sputum meer mucoïde (grote hoeveelheden slijm) aanwezig zijn. Een longontsteking, een longabces (bacteriële infectie met abces in de longen), chronische bronchitis, bronchiëctasieën en mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen) kenmerken zich door groen sputum.

Helder

Normaal is sputum helder van kleur, maar dat wil niet zeggen dat helder slijm altijd betekent dat mensen gezond zijn. Helder slijm wijst namelijk soms op een ernstige oorinfectie of sinusitis. Hierbij komen dan ook andere tekenen voor, zoals congestie (verstopte sinussen), koorts en een druk aan het sinusgebied in het gezicht. Ook bij longoedeem (vochtophoping in de longen door linkerhartfalen) ontstaat mogelijk helder, wit of roze schuimend sputum. Virale luchtweginfecties kenmerken zich mogelijk met helder tot wit sputum. Verder gaat COPD gepaard met helder tot grijs gekleurd slijm.

Rood (bloed)

Longen
Hemoptyse (hemoptoe, hemoptysis) is een symptoom waarbij de fluimen met bloed bevlekt zijn. Dit varieert van kleine bloedstroken tot enorme bloedingen. Het bloed komt dan uit de longen of luchtwegen. De meest voorkomende oorzaak van milde hemoptoe is een acute infectie, met name bij een verergering van een chronische obstructieve longziekte (COPD), al moet de arts wel altijd de oorzaak van het ophoesten van bloed onderzoeken. Andere veel voorkomende oorzaken zijn een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen), longkanker en tuberculose. Bij een lobaire longontsteking (longlobben zijn ontstoken) is het sputum meestal roestig van uiterlijk in plaats van dat rode bloedvlekken aanwezig zijn. Enorme hemoptyse (> 200 ml bloed binnen 24 uur) is meestal te wijten aan bronchiëctasieën of tuberculose. Bij bronchiëctasieën mengt het bloed zich vaak met etterig sputum. Patiënten die lijden aan een verergerde klachten door allergische bronchopulmonale aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen), hoesten tot slot mogelijk stevige sputumproppen uit.

Neusirritatie
Het slijm heeft tevens roodachtige of bruine tinten door een uitgedroogde of geïrriteerde neus door te veel wrijven, blazen of plukken. Het meeste bloed komt uit het gebied recht in het neusgat, waar de meeste bloedvaten in de neus zich bevinden. Een kleine hoeveelheid bloed in het slijm is niets om zich zorgen over te maken, maar bij grote hoeveelheden bloed, is het verstandig om een arts op te zoeken.

Af en toe is bloedspuwen het gevolg van:

• bloedaandoeningen
• een trauma
• goedaardige tumoren
• het syndroom van Goodpasture (aandoening met symptomen aan nieren en longen)
• idiopathische pulmonale hemosiderose (ijzeropstapeling)
• microscopische polyangiitis

Diagnose en onderzoeken
De arts moet hemoptyse steeds grondig onderzoeken. Vaak stelt hij de diagnose aan de hand van een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), maar een normale thoraxfoto sluit een ziekte niet uit. Een bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtwegen) is echter alleen diagnostisch bij ongeveer 5% van de patiënten met hemoptyse die een normale thoraxfoto hebben.

Roze

Roze, schuimend sputum is vaak te wijten aan longoedeem (opbouw van vocht in de longen door linkerhartfalen).

Wit of grijs

Het ophoesten van wit of grijs slijm kent meerdere soorten mogelijke oorzaken.

• astma (ontsteking van luchtwegen in de longen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• een chronisch obstructieve longziekte
• een hogere luchtweginfectie zoals een verkoudheid of de griep
• het consumeren van zuivelproducten

Ook luchtverontreinigende stoffen (luchtvervuiling) en overmatig roken leiden mogelijk tot wit of grijs sputum omdat lichaam zich op deze manier tracht te ontdoen van deze stoffen. Verder kampen mensen die tewerkgesteld zijn in bepaalde industrieën, zoals in een kolenfabriek, ook sneller met sputum met een grijze of houtskoolachtige kleur.

Zwarte stippen

Mucoïde sputum (slijmerige fluimen) is helder en wit, maar bevat af en toe zwarte stippen die het gevolg zijn van het inademen van koolstof.

Textuur van sputum

Gezond slijm heeft meestal een dunne, waterige textuur. Slijm neemt echter mogelijk verschillende texturen aan, van waterig tot dik en kleverig. Deze gewijzigde texturen duiden mogelijk ook op een onderliggend medisch probleem.

Dikke slijmen

Tijdens een infectie hopen immuuncellen, ziektekiemen en afval zich op in het slijm, waardoor het dikker, kleveriger en troebeler wordt. Hoesten en niezen helpen het lichaam om overtollig sputum op te ruimen en de luchtwegen te reinigen. Dikkere slijmen zijn eveneens mogelijk het gevolg van uitdroging (dehydratie). Maar gewoon slapen doet het slijm soms zelfs langzamer bewegen, waardoor het verdikt en mensen ’s morgens dikkere slijmen hebben.

Schuimend sputum

Schuimend sputum is slijm dat schuimig is en belletjes bevat. Witachtig grijs en schuimig slijm duidt vaak op de aanwezigheid van chronisch obstructief longlijden (COPD). Roze en schuimig slijm is vaak een kenmerk van ernstig linkszijdig hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart). Hierbij treden dan nog andere klachten op zoals kortademigheid, pijn op de borst en zweten. Deze symptomen zijn alarmtekens waarmee een patiënt best naar de spoedeisende hulp gaat.

Bezoek aan een arts

Op basis van de kleur of textuur van slijm, hebben artsen af en toe wel een vermoeden wat het onderliggend probleem is, maar ze zijn zeker niet in staat om meteen een diagnose te stellen. Daarnaast zijn erg veel mogelijke oorzaken bekend, en duiden groene, gele of verdikte slijmen bijvoorbeeld niet altijd op een infectie. Daarnaast wijst de sputumkleur niet altijd op de aanwezigheid van bacteriën of virussen. Een witte, gele of groene slijmkleur in combinatie met koude rillingen, koorts, hoesten of sinuspijn, zijn tekenen waarmee een patiënt best professioneel advies inwint, en dan vooral wanneer de tekenen meer dan een paar dagen aanhouden. Medische hulp is eveneens nodig wanneer nieuw of meer rood, bruin, zwart of schuimend sputum tot uiting komt. Een snelle behandeling is namelijk soms snel nodig.

Thuiszorg voor abnormaal slijm

Eucalyptus of pepermuntolie

Eucalyptus of pepermunt zijn in etherische oliën aan te brengen op de borst. Dit verbetert de ademhaling, doet de patiënt ontspannen en maakt de hoest productiever zodat het slijm gemakkelijker weggaat. De pure essentiële oliën verdunt de patiënt wel best eerst met een beetje kokosnootolie of amandelolie. Onverdunde oliën zijn namelijk een beetje intens of pijnlijk wanneer mensen ze direct aanbrengen op de huid. Het aanbrengen van de olie in aan de voetzolen en het dragen van dikke sokken, zijn andere nuttige tips.

Expectorantia

Expectorantia zijn geneesmiddelen die het ophoesten van slijm bevorderen. Ze verdunnen namelijk het slijm, waardoor het makkelijker is om het sputum op te hoesten. Slijmoplossers zijn beschikbaar voor zowel kinderen als volwassenen. Het is belangrijk om de aanwijzingen te lezen en het medicijn precies volgens de instructies in te nemen.

Luchtbevochtiger

Het gebruik van een luchtbevochtiger bevochtigt de lucht, waardoor de ademhaling vergemakkelijkt verloopt. Zo komen de vastzittende slijmen in de borstkas beter los.

Voldoende drinken

Patiënten moeten zo veel mogelijk rusten maar wel blijven drinken. Uitdroging verergert dik slijm, waardoor het moeilijker is om het op te hoesten. Een beetje wandelen helpt soms wel om het overtollige slijm op te hoesten.

Prognose

In de meeste gevallen zijn thuiszorgmaatregelen veilige en effectieve manieren om abnormaal slijm tegen te gaan. Het is echter belangrijk om contact op te nemen met de arts als het slijm nog steeds aanwezig is na enkele dagen, of wanneer de patiënt ernstigere of steeds verergerende symptomen heeft. Een antibioticum is bijvoorbeeld nodig wanneer de patiënt een onderliggende bacteriële infectie heeft.