Eerste hulp bij een open buikwond (scherp buiktrauma)

Open buikwonden ontstaan door allerlei oorzaken, zoals een verkeersongeval, een messteek of schotwond tijdens een straatruzie of simpelweg door een ongelukkige valpartij in huis. In principe is een scherp buiktrauma altijd ernstig, aangezien de buikwand in meer of mindere mate open ligt. Ook kunnen als gevolg van de perforatie de inwendige organen zijn beschadigd, waaronder de lever en milt. Bij een grote, open buikwond door bijvoorbeeld een steekpartij, kan als gevolg van de buikdruk een gedeelte van de darm uitpuilen. Als EHBO'er is het zaak adequaat te reageren in afwachting van de ambulance en altijd bedacht te zijn op shock als gevolg van een inwendige bloeding.

Inhoud

• Een buikwond is altijd ernstig
• Open buikwond
• Uitpuilende buikinhoud
• Wond dwars over de buik
• Wond in de lengterichting
• Inwendig buikletsel
• Shock
• Eerste hulp (EHBO) bij een open buikwond
• Wat te doen

Een buikwond is altijd ernstig

Een verkeersongeval, een straatruzie waarbij iemand een mes trekt en er letsel mee toebrengt, een kogelwond. Of in huis van de trap vallen terwijl men iets scherps in handen heeft. Een open buikwond of scherp buiktrauma kan kortom door veel oorzaken ontstaan. In dat opzicht zijn buikwonden onder te verdelen in twee categorieën: het stompe buiktrauma en het scherpe buiktrauma. In het laatste geval is het risico op perforatie van de buikorganen (bijv. de lever en buikaorta) relatief groot.

Gevaarlijke bloeding
Ongeacht de oorzaak van een penetrerende buikwond is aan de buitenkant van de wond niet altijd te zien hoe diep die is. Indien u eerste hulp verleent in afwachting van de ambulance zult u altijd uit moeten gaan van het ergste scenario. Om begrijpelijke redenen loopt de patiënt het risico op een gevaarlijke bloeding die gepaard gaat met onder andere de volgende symptomen:

• opgezette, plankharde buik;
• pijn;
• shock;
• ademhalingsproblemen. zoals door een klaplong als gevolg van een steek- of schotwond hoog in de buik (middenrif, richting longen).

Open buikwond

In de buikholte bevinden zich veel kwetsbare en vitale organen, waaronder de lever en milt. Ook lopen er veel vaten die de organen van bloed voorzien. Bij letsel door een kogel of een mes is het risico dus aanzienlijk dat er bovendien een groot bloedvat is geraakt. Bij een insteek hoog in de buik kunnen daarnaast de longen zijn beschadigd.

Uitpuilende buikinhoud

Als de buikwond (scherp buiktrauma) maar groot genoeg is, afhankelijk van de plaats, kan een van de buikorganen uit de wond puilen. Voor het zover is zal door het trauma eerst een open verbinding zijn ontstaan tussen de buikholte en de buitenlucht. In de meeste gevallen betreft het een gedeelte van de darmen, te herkennen aan de roze kleur. Het buikvlies is daarentegen geel getint. Wie als hulpverlener zonder veel medische kennis bij zo’n ongeval uitkomt, heeft intuïtief de neiging om de darm terug te duwen. Het is echter zaak dat de buikinhoud alleen met een steriel gaas wordt afgedekt.

Wond dwars over de buik

Om de wond in afwachting van de ambulance zo goed mogelijk gesloten te houden, is het belangrijk om bij een 'dwarse' wond de patiënt op de rug te leggen met bijvoorbeeld een opgerolde jas onder het hoofd. Buig daarna de knieën van de patiënt en plaats ter ondersteuning jassen, truien of wat er voorhanden is onder de knieholten. Deze (kuip)houding zorgt er mede voor dat de buikspieren ontspannen, waardoor de wond zo goed mogelijk gesloten blijft.

Wond in de lengterichting

Ook bij dit soort open buikwonden is het zaak dat de wond min of meer gesloten blijft. Leg de patiënt plat, de voeten in Trendelenburg, wat wil zeggen dat de benen iets hoger zijn geplaatst dan de rest van het lichaam. Leg bijvoorbeeld enkele opgevouwen jassen onder de voeten en kuiten. Laat het hoofd zo plat mogelijk liggen. Deze houding zorgt ervoor dat een wond die in de lengterichting van de romp loopt gesloten blijft, in zoverre dat mogelijk is.

Inwendig buikletsel

Wees daar altijd op bedacht. De open wond kan relatief klein zijn en aanleiding geven om te denken dat ‘het wel meevalt’, hoewel dat beslist niet zo hoeft te zijn en het inwendig letsel groter is dan de wond van buiten doet vermoeden, zoals bij een recht inkomend scherp voorwerp.

Shock

Een progressieve, ernstige inwendige bloeding in de buikholte gaat onder meer gepaard met de volgende symptomen die de voorbode zijn van een shock:

• gespannen, ‘plankharde’ buik;
• pijn;
• blauwe plekken;
• spierkrampen;
• transpireren;
• bleke huid, koud en klam;
• misselijkheid, braken;
• shock als gevolg van onvoldoende vaatvulling.

Eerste hulp (EHBO) bij een open buikwond

Allereerst is het belangrijk om de ademhaling, het bewustzijn en de hartfunctie voortdurend in de gaten te houden. Beoordeel de situatie, probeer erachter te komen hoe het letsel precies is ontstaan en bel 112 voor een ambulance.

Wat te doen

• Maak de buikwond vrij van kleren. Knip ze eventueel los.
• Beoordeel daarna of de wond (scherp buiktrauma) relatief dwars over de buik loopt of juist in de lengterichting. Afhankelijk daarvan legt u de patiënt in de genoemde geschikte houding.
• Haal steriele handschoenen uit uw verbanddoos. Vergeet niet dat een open buikwond gemakkelijk geïnfecteerd raakt, met name als er een open verbinding is met de buikholte. Buikvlies is te herkennen aan de gelige kleur. De darmen zijn min of meer roze getint.
• Ziet de wond er ‘oppervlakkig' uit? Leg dan een snelverband aan om de bloeding te stelpen. Fixeer met kleefpleister of een zwachtel. Als er geen eerstehulpset bij de hand is, gebruikt u ter afdekking een schone zakdoek. Fixeer met bijvoorbeeld een sjaal.

Uitpuilende darm
Bij een scherp buiktrauma kan een gedeelte van de darm uit de buikholte gaan puilen door de buikdruk. Er is dan sprake van een open verbinding tussen de buikholte en de buitenlucht. Dek in dat geval de wond en de darm (of het orgaan) af met een steriel verband, zoals metalinegaas, om verklevingen voor te zijn.

• Leg het gaas er losjes op. Fixeer het provisorisch en eveneens losjes. Maak het wondverband eventueel vochtig/nat met bronwater om uitdroging te voorkomen.
• Raak de inwendige organen en de wond niet met uw handen aan. Houd het infectiegevaar aldus zo klein mogelijk.
• Laat eventuele voorwerpen, of delen ervan, in de wond zitten. Verwijder ze dus niet. Het is aan de chirurg in het ziekenhuis om ze uit de wond te halen.
• Hoest of niest de patiënt? Druk dan voorzichtig op de wond om te voorkomen dat door de toegenomen buikdruk de organen nog verder naar buiten worden geperst.
• Pobeer de darm of mogelijk een ander orgaan nooit terug te duwen in de buikholte, hoewel die neiging intuïtief bestaat.
• Uiteraard maakt u bij de patiënt knellende kleding los, maar geeft u niets te eten of te drinken, mede omdat er in een later stadium wellicht algehele narcose moet worden gegeven. Als de patiënt dorst heeft, bevochtigt u de lippen met een nat gaasje.
• Houd onderwijl altijd de pols, en dus de bloedcirculatie, de ademhaling en het bewustzijn in de gaten.
• Leg bij bewustzijnsverlies de patiënt in stabiele zijligging (op de gewonde zijde).

Lees verder

• Eerste hulp bij snij- en steekwonden
• Zo geneest een snijwond (chirurgische wond)
• Wondexcisie (wondtoilet) bij rafelige, vervuilde wonden
• Schaafwonden en straatvuil – een gevaarlijke combinatie
• Eerste hulp (EHBO) bij een schotwond