Schaafwonden en straatvuil – een gevaarlijke combinatie

Schaafwondjes hebben het imago onschuldig te zijn. Deze wondjes doen even pijn, er komt een roofje op en de genezing verloopt snel. Toch wijst de praktijk vaak anders uit. Dat geldt zeker voor mensen met slechte bloedvaten (benen) en diabetici, maar ook voor kerngezonde personen. En kinderen lopen om de haverklap schaafwondjes op. Toch is het uitkijken geblazen als het op straat gebeurt, zeker bij volwassenen die de afgelopen vijf jaar geen tetanusvaccinatie hebben gehad. Ook 'onschuldige' schaafwondjes moeten worden uitgespoeld met water, gedesinfecteerd en in sommige gevallen verbonden om nare infecties te voorkomen. In principe geldt dat als een wond verontreinigd is met straatvuil de huisarts er beter even naar kan kijken om erger te voorkomen.

Inhoud

• De schaafwond – pijnlijk, bloederig, oppervlakkig
• Symptomen
• Een schaafwond geneest meestal snel
• Oppervlakkige wond
• Complicaties
• Behandeling van een schaafwond
• Wat te doen
• Tetanus en vaccineren

De schaafwond – pijnlijk, bloederig, oppervlakkig

Het begrip wond als gevolg van uitwendig, mechanisch geweld ontstaat per definitie plotseling en is wat men noemt een vers weefseldefect. Het is met andere woorden een abrupte, gewelddadige verbreking van de natuurlijke samenhang van het weefsel. Er zijn verschillende soorten uitwendige en inwendige wonden, die elk op geheel andere wijze tot stand komen.

Symptomen

De drie belangrijkste verschijnselen van een schaafwond zijn:

• Pijn. Er zijn immers zenuwuiteinden beschadigd.
• Bloeding, doordat er haarvaatjes zijn doorgesneden. Meestal is dat goed te zien aan de schaafwond zelf. Bij een verse wond vormen zich tal van bloedpuntjes die uit de haarvaten (capillairen) tevoorschijn komen.
• Een schaafwond is meestal oppervlakkig. Dus alleen de buitenste laag van de huid is verdwenen.

Een schaafwond geneest meestal snel

In het dagelijks leven komen schaafwonden geregeld voor, met name in de sport. Wie wel eens wielrenners op de weg onderuit heeft zien gaan, of daar zelf het slachtoffer van is geweest, weet hoe diep schaafwonden kunnen zijn. De meeste schaafwonden zijn echter oppervlakkig, waarbij alleen het bovenste gedeelte van de huid is 'weggeschraapt', zoals de naam al zegt. Ze genezen dan ook snel en hebben geen bijzondere zorg nodig. Bij diepere schaafwonden, tot in het onderhuids bindweefsel, moet na het schoonmaken van de wond de huid soms gehecht worden.

Oppervlakkige wond

In de volksmond geldt dat alleen de diepere schaafwonden een goede verzorging behoeven. Dat is echter een misvatting. Ook oppervlakkige schaafwondjes dienen altijd schoongemaakt te worden om ontsteking te voorkomen, zeker na bijvoorbeeld een valpartij op straat of na ongelukjes op het werk met bijvoorbeeld gereedschap en roestig materiaal. De praktijk wijst namelijk uit dat daar wel eens bagatelliserend over gedacht wordt. Dat kan gevaarlijk zijn, zeker als het lang geleden is dat men een tetanusvaccinatie heeft gehad.

Complicaties

De twee belangrijkste complicaties van een schaafwond zijn:

• Ontstekingsverschijnselen, zoals roodheid (rubor), warmte (calor), zwelling (tumor), pijn (dolor) en functieverlies (functio laesa).
• Tetanus. Deze ernstige infectieziekte wordt veroorzaakt door de bacil clostridium tetani.

Behandeling van een schaafwond

In principe geldt dat een diepe schaafwond (zichtbaar onderhuids bindweefsel) voldoende reden is om er even mee naar de huisarts te gaan. Eventueel moet de wond worden gehecht of anderszins speciale zorg krijgen. Dat geldt ook als de wond verontreinigd is met straatvuil of als men werkt met roestig materiaal dat de schaafwond heeft veroorzaakt.

Wat te doen

De behandeling van een schaafwond komt in het kort hierop neer:

• Was altijd eerst uw handen voordat u aan de wond komt. Laat de schaafwond even doorbloeden (dat verwijdert vuil). Spoel de wond af onder de kraan. Daarna kunt u er vrijwel zeker van zijn dat de wond schoon is.
• Maak de huid rondom de schaafwond schoon. Doe dat met bijvoorbeeld een plukje watten en een desinfecterend middel, zoals betadine. Of simpelweg met een washandje, water en zeep. Vaak wordt daarbij vergeten om bij het schoonmaken van de wond af te strijken/vegen (dus niet naar de wond toe).
• Inspecteer de schaafwond. Verwijder met een pincet vuil en steentjes die niet zijn weggespoeld. Is het een diepe schaafwond tot in het onderhuids bindweefsel? Overweeg dan om ermee naar de dokter te gaan.
• Hoest of nies niet boven een wond. Dat alleen al kan een infectie veroorzaken. Dep de schone wond droog met een gaasje en desinfecteer de wond met jodium of betadine.
• Verbind de wond met een kompres dat niet kleeft. Dek de wond overigens nooit af met watten, omdat de katoenvezeltjes zich in en aan de schaafwond gaan hechten. Dek de wond altijd geheel af.
• Verwissel het verband (eventueel) elke dag. Uiteindelijk ontstaat er een roofje. Wees beducht voor ontstekingsverschijnselen, zoals roodheid, zwelling en pijn. Vraag als u het niet vertrouwt altijd advies aan de huisarts.
• Hoe dieper de schaafwond, hoe langer het genezingsproces duurt. Een droge schaafwond met een roofje hoeft niet verbonden te worden. Let wel op dat bijvoorbeeld kleding en de dagelijkse werkzaamheden het roofje niet steeds open schuren.
• Bij een vieze wond (straatvuil), of als er met roestig materiaal is gewerkt, hebt u mogelijk een tetanusinjectie nodig als het langer dan vijf jaar geleden is dat u bent gevaccineerd. Hiervoor moet u naar de huisarts. Vergeet niet dat een onbehandelde tetanusinfectie een mortaliteitsrisico heeft van bijna 30 procent!

Tetanus en vaccineren

Tetanus is een ernstige infectie. De ziekteverwekker is de clostridium tetani, een bacil die in staat is tot sporenvorming. De infectie is zo ernstig dat het vaccin ertegen is opgenomen in het vaccinatie-schema voor kinderen. Het betreft een anaërobe bacterie. Daardoor is het micro-organisme ook te vinden in aarde, mest en dergelijke. Doordat de bacil gedijt in een zuurstofarm milieu kan hij zich ook uitstekend handhaven in diepere wonden – maar ook in schaafwonden – die met straatvuil, grond en mest zijn verontreinigd.

Symptomen van tetanus
Krampaanvallen (tonische en clonische) vormen het meest in het oog springende symptoom van een tetanusinfectie. Typisch is de kaakklem en een algemene verstramming. De risus sardonicus (duivelsgrijns) is wellicht nog een begrip dat allerlei herinneringen oproept bij oudere mensen die tetanus in vervlogen tijden van dichtbij hebben meegemaakt en er personen aan hebben zien overlijden. Een tetanusvaccinatie geeft overigens geen blijvende immuniteit, maar moet steeds herhaald worden (actieve immunisatie).

Lees verder

• Zo geneest een snijwond (chirurgische wond)
• Zo herken je ontstekingsverschijnselen
• Eerste hulp bij snij- en steekwonden
• Eerste hulp bij wandelaarsblaren
• Wondexcisie (wondtoilet) bij rafelige, vervuilde wonden