Oorzaken van pijn – ontsteking

Een ontsteking doet vrijwel altijd pijn. Van de vijf klassieke symptomen van de ontsteking is pijn het verschijnsel dat het prominentst op de voorgrond treedt. De steenpuist, veroorzaakt door stafylokokken, is zo'n ontsteking waar menigeen wel eens mee te kampen heeft gehad. De pijn is mede te wijten aan prostaglandinen en bradykinine. Dat zijn lichaamseigen stoffen die bij een weefselbeschadiging vrijkomen en een pijnreactie in gang zetten. Een verwaarloosde ontsteking leidt tot een infiltraat en later abcesvorming. En in het ergste geval tot bloedvergiftiging (sepsis), met in het kielzog ervan een septische shock.

Inhoud

• De vijf klassieke symptomen van een ontsteking
• Roodheid (rubor)
• Warmte (calor)
• Zwelling (tumor)
• Pijn (dolor)
• Gestoorde functie of functieverlies (functio laesa)
• Ontwikkeling van een ontsteking
• Infiltraat, abces en bacteriëmie
• Sepsis (bloedvergiftiging)

De vijf klassieke symptomen van een ontsteking

Een ontsteking is een fysieke, plaatselijke reactie op een schadelijke prikkel, niet te verwarren met een infectie. Een ontsteking gaat gepaard met een symptomencomplex. Ziektekiemen, zoals bacteriën of andere microben, vormen de meest bekende ontstekingsprikkels. Ook immunologische reacties kunnen ontstekingen tot gevolg hebben, zoals acuut reuma. En brandwonden doen dat eveneens, nog voordat er ziektekiemen in de wond dringen. Ook allergieën en gassen, zoals chloor en traangas, zijn erom berucht. Bij een oppervlakkige ontsteking zijn de vijf klassieke symptomen goed zichtbaar. Ze werden al in de Romeinse tijd beschreven:

Roodheid (rubor)

Elke ontstekingsreactie begint met een verwijding (dilatatie) van de bloedvaten. Het aangedane weefsel wordt aldus van meer bloed voorzien. Dit veroorzaakt roodheid. Fysiologisch gezien is het doel ervan om meer fagocyterende leukocyten in het ontstekingsgebied te krijgen, zoals het geval is bij een steenpuist of een andere huidinfectie.

Warmte (calor)

Het plaatselijke warmtegevoel is een rechtstreeks gevolg van de toegenomen bloedtoevoer om de fagocytose te laten plaatsvinden. Van de leukocyten (witte bloedcellen) zijn de granulocyten, monocyten en de cellen van Küpffer (R.E.S) in staat om dode cellen, binnengedrongen stofdeeltjes maar vooral ook bacteriën en andere ziektekiemen te omhullen, ze als het ware op te eten. Deze 'objecten' worden in de leukocyten verteerd of onschadelijk gemaakt. De betreffende witte bloedlichaampjes gaan daarbij echter zelf ook te gronde.

Zwelling (tumor)

Als gevolg van de vaatverwijding kan er meer en gemakkelijker bloedvloeistof in het weefsel terechtkomen. Die extracellulaire ruimte wordt ook wel interne milieu genoemd. De zwelling die bij een ontsteking optreedt, is dus in feite oedeemvorming.

Pijn (dolor)

Door de toegenomen zwelling komt er druk op de zenuwen te staan. Dit veroorzaakt pijn. Het is een van de meest op de voorgrond tredende symptomen bij een plaatselijke ontsteking. De pijn wordt ook veroorzaakt door giftige afbraakproducten als gevolg van de ontsteking. Prostaglandinen, ofwel hormoonachtige stoffen die onder andere een rol spelen bij de vaatverwijding en tal van andere fysiologische processen, zijn lichaamseigen substanties die er eveneens mede de oorzaak van zijn dat een oppervlakkige ontsteking vaak zo'n pijn doet. Dat geldt ook voor het peptide bradykinine. Ook de toxinen van bacteriën spelen een niet geringe rol in de pijnbeleving.

Gestoorde functie of functieverlies (functio laesa)

Bij een ontsteking, zoals een ontstoken nagelriem, wordt het aangedane lichaamsdeel – in dit geval de vinger – intuïtief ontzien en dus minder gebruikt.

Ontwikkeling van een ontsteking

Gelet op de bovengenoemde symptomen kan er koorts en algehele malaise optreden. Bloedonderzoek toont doorgaans afwijkende bloedwaarden aan, zoals leukocytose. Een ontsteking kan spontaan genezen. Dankzij fagocytose en de toestroom van antilichamen, al duurt dat wat langer, worden de bacteriën of andere ziektekiemen aangetast en de vermeerdering ervan gestuit.

Pus
Meestal wint het lichaam deze strijd op leven en dood. Het 'slagveld' bestaat onder andere uit dood weefsel (lichaamscellen), dode leukocyten en microben. Samen vormen ze etter of pus. Het kan echter ook wel eens mis gaan. Er ontstaat dan een holte gevuld met pus, ofwel een abces, dat zich op natuurlijke wijze via een fistel een uitweg baant naar buiten. Soms is echter chirurgisch ingrijpen noodzakelijk.

Infiltraat, abces en bacteriëmie

Voordat er abcesvorming plaatsvindt, zal het lichaam er alles aan doen om de ontsteking plaatselijk te houden en uitbreiding te voorkomen. Door de werking van bepaalde bloedcellen en antistoffen ontstaat er een infiltraat, dat hard, scherpomlijnd en als een schijf aanvoelt. Er vormt zich pus in de omkapselde ruimte, ofwel de vorming van een abces. Uiteindelijk kan het ontstekingsproces zich uitbreiden via de weefselspleten, de lymfevaten en lymfeklieren, met een lymfangitis en uiteindelijk bacteriëmie als gevolg.

Sepsis (bloedvergiftiging)

Wie wint de strijd? Dat hangt simpelweg af van zowel de aard en de mate van vermeerdering van de ziektekiemen als van de afweerkrachten (fagocytose en antistoffen) van het lichaam. Antibiotica, andere geneesmiddelen en chirurgisch ingrijpen kunnen een handje helpen, maar het zware werk in deze strijd moet toch geleverd worden door het lichaam zelf.

Bacteriën
Dat geldt met name voor ernstige ontstekingen. Zodra de bacteriën de bloedbaan bereiken, zal er sprake zijn van een snelle vermeerdering, waarbij de ziektekiemen dus veel toxinen afscheiden. Dat noemt men een sepsis, waarbij mogelijk een septische shock dreigt.

Lees verder

• Zo ontstaat (chronische) pijn
• Zo herken je ontstekingsverschijnselen
• Oorzaken van pijn – galsteen, niersteen en ileus (kolieken)
• Altijd die venijnige keelpijn
• Zo ontstaat een steenpuist