Oorzaken van pijn – galsteen, niersteen en ileus (kolieken)

Een koliek is een zeer heftige, plotseling optredende pijnaanval. Kolieken komen doorgaans golfsgewijs en de pijn is meestal zo venijnig dat de patiënt verkrampt. De instinctieve bewegingsdrang is onbedwingbaar in een poging de pijn draaglijk te houden door de juiste lichaamshouding te vinden. Karakteristiek is ook dat de pijn dikwijls even snel verdwijnt als die gekomen is. In de meeste gevallen worden kolieken veroorzaakt door een afsluiting, zoals in de urinewegen (niersteen), de darmen (ileus) of in de galwegen (galsteen). Feitelijk zijn kolieken uitdrijvingspijnen om een vreemd voorwerp, doorgaans een steen, uit een hol orgaan te stuwen. Conform die definitie zijn weeën eveneens kolieken.

Inhoud

• Typische verschijnselen van koliekpijn
• Oorzaken van kolieken
• Galsteenkolieken
• Symptomen
• Niersteenkolieken
• Symptomen
• Ileus (darmobstructie)
• Symptomen
• Paralytische ileus

Typische verschijnselen van koliekpijn

Een koliek is een spasme van een hol orgaan, zoals de darmen, de urineblaas, de galblaas en de afvoerwegen daarvan, maar bijvoorbeeld ook de uterus (barensweeën). De verschijnselen zijn karakteristiek, hoewel afhankelijk van het aangedane orgaan. Naast de heftige pijn, al dan niet in de flanken, is motorische onrust (bewegingsdrang) zo'n symptoom. De pijn kan namelijk zo heftig zijn dat de patiënt instinctief een lichaamshouding probeert te vinden die ervoor zorgt dat de koliek enigszins draaglijk wordt. Doorgaans zijn dat echter vergeefse pogingen. Het komt voor dat mensen flauwvallen van de pijn.

Symptomen
Enkele algemene verschijnselen van kolieken zijn:

• Plotseling optredende, al dan niet zéér heftige buikpijn, die (niet altijd) even snel weer verdwijnt.
• Kolieken en flankpijn komen golfsgewijs.
• De pijn (spasmen) is zo heftig dat men niet kan stilzitten (motorische onrust of bewegingsdrang). Dit symptoom is karakteristiek voor de klassieke koliekpijn.

Oorzaken van kolieken

In de meeste gevallen betreft het een niersteen of galsteen. Kolieken zijn overigens een van de meest gevreesde pijnsensaties. Wie ooit een koliek heeft gehad, zal dat niet snel meer vergeten. Nier- en galstenen zijn wat dat betreft berucht. Het zijn afzettingen of kristallisaties van zuren en minerale zouten, waardoor er steenvorming plaatsvindt.

Spasmen
Bij een koliek trekken de gladde, onwillekeurige spieren van het betreffende orgaan – spieren die dus niet onder invloed van de wil staan – samen om de steen of steentjes uit te drijven. Dit gebeurt doorgaans niet zachtzinnig. Het worden spasmen genoemd. Koliekachtige pijn kan trouwens ook veroorzaakt worden door bijvoorbeeld een hartinfarct, een tumor in de darmen of een urineweginfectie.

Galsteenkolieken

Galstenen (cholelithiasis) komen voor in de galblaas of in de afvoerbuis naar de dunne darm (duodenum). In de galblaas wordt de gal ingedikt. Er kunnen zich galstenen vormen door kristallisaties van cholesterol, galpigment en calciumzouten. Karakteristiek is dat gezette vrouwen boven de veertig er vaker last van hebben. Ook spelen erfelijke factoren een rol. De kolieken ontstaan als een steentje bekneld raakt in de ductus choledochus, de afvoerbuis naar de twaalfvingerige darm. Als reactie op het ingeklemde steentje komt het gladde spierweefsel in een kramptoestand. Ook ontstaat er een hoger gelegen galstuwing als gevolg van de galblokkade.

Symptomen

Aanvankelijk kunnen de klachten gering zijn. De patiënt heeft dan alleen vage buikklachten, is soms misselijk en kan vet voedsel slecht verdragen. Men spreekt dan van een 'stille steen'. Typische symptomen van een galsteenkoliek zijn:

• Constante of koliekachtige, hevige pijn in (vrijwel altijd) de rechter bovenbuik, uitstralend naar de rechterschouder en rechterzij.
• Bewegingsdrang (motorische onrust). Sommige patiënten rollen van de pijn.
• Misselijkheid.
• Jeuk.
• Braken van gallig vocht.
• Temperatuurverhoging (soms hoge koorts).
• Soms is de urine donkerbruin (bilirubine) en is er sprake van een lichte geelzucht (icterus).
• Stopverfkleurige ontlasting.

Niersteenkolieken

Nierstenen kunnen in de nier of in de afvoerwegen van de urine voorkomen, zoals het nierbekken (pyelum), de ureter, de blaas en plasbuis (urethra). Deze nier- en uretersteentjes ontstaan door kristallisaties van onder andere calciumzouten en urinezuur (uraten). De pijn kan op frappante wijze lijken op een galblaaskoliek als de pijn zich rechts voordoet. Een nierkoliek is dus doorgaans even venijnig als een galkoliek. Nierstenen komen vaker voor bij mensen met recidiverende urineweginfecties en bij een verhoogde uitscheiding van calcium in de nieren.

Symptomen

De karakteristieke verschijnselen van een niersteentje dat 'onderweg' bekneld raakt zijn:

• Hevige koliekpijn in de nierstreek en buik, vaak uitstralend naar de lies.
• Pijnlijke urinelozing (strangurie).
• Soms bloed in de urine (hematurie).
• Bij het zeven van de urine treft men vaak puntige kristallisatiesteentjes aan.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Bewegingsdrang (motorische onrust).

Ileus (darmobstructie)

Darmkolieken als gevolg van een mechanische ileus zijn per definitie zeer heftig. Overigens komt de paralytische ileus het meest voor, met name na een buikoperatie, maar ook als gevolg van een buikvliesontsteking (peritonitis). De mechanische ileus kent tal van oorzaken, waaronder aangeboren afwijkingen, zoals atresieën waarbij bepaalde delen van het spijsverteringskanaal congenitaal ontbreken of blind eindigen. Verworven afwijkingen zijn onder andere een abces, een tumor of een bindweefselstreng door littekenvorming na een vroegere operatie.

Symptomen

De klachten bij een darmkoliek (darmobstructie) zijn doorgaans:

• Heftige buikkrampen.
• Zwelling van de buik, met name de flanken bij een lage ileus (dikke darm). Bij een hoge ileus (dunne darm) is vooral het navelgebied gezwollen.
• Misselijkheid.
• Braken. Bij een hoge ileus is het braaksel gallig. Bij een lage ileus stinkt het braaksel naar ontlasting.
• Uitblijvende stoelgang.
• Bij percussie/auscultatie van de buik hoort men vaak een klotsend geluid, een teken dat de ileus gelokaliseerd is in de dunne darm of aan het begin van de dikke darm.

Paralytische ileus

Bij een buikvliesontsteking (peritonitis) is er geen sprake van koliekpijn. De pijn komt dus niet golfsgewijs, maar is constant en verergert bij de minste beweging. De darmperistaltiek ligt praktisch stil. In vakjargon wordt dat ook wel 'grafstilte' genoemd. De oorzaak is altijd ernstig. Er is sprake van een intense prikkeling van het buikvlies, zoals bij een peritonitis als gevolg van een darmperforatie. Ook een acute blindedarmontsteking (appendicitis) met een perforatie veroorzaakt een paralytische ileus. Net als een maagperforatie en een galblaasperforatie.

Symptomen
De verschijnselen van een paralytische ileus, of 'acute buik', zijn onder andere:

• Buikpijn, waarbij elke beweging pijn doet. De patiënt ligt dan ook doodstil in bed. Zelfs naar de buik wijzen doet pijn.
• Thoracale (hoge) ademhaling.
• Plankharde buik.
• Shockverschijnselen zoals bleekheid, koude neuspunt en een klam voorhoofd.

Lees verder

• Zo ontstaat (chronische) pijn
• Spijsvertering onder de loep – de dikke darm
• Zo ontstaan nierstenen
• Oorzaken van pijn – ontsteking
• Eerste hulp bij acute blindedarmontsteking (appendicitis)