Eerste hulp bij acute blindedarmontsteking (appendicitis)

Een blindedarmontsteking, of appendicitis, is een ontsteking van het wormvormig aanhangsel (appendix) van het coecum. De uitdrukking 'ontsteking van de blindedarm' is dus feitelijk onjuist, maar sinds lang een ingeburgerd begrip. Niettemin zorgt het soms voor spraakverwarring. Een appendicitis is in wezen een gevaarlijke aandoening die snel medisch ingrijpen vereist. De oorzaken van deze ontsteking zijn nog steeds niet helemaal opgehelderd. Mogelijk spelen ook laxeermiddelen, een vezelarm dieet en obstipatie een rol, waarbij een hard gedeelte van de ontlasting de blindedarm afsluit en er een infectie ontstaat in de appendix. Voor degene die eerste hulp verleent is het belangrijk de symptomen van een appendicitis te herkennen en zich te realiseren dat de patiënt geen pijnstillers mag hebben en niets mag eten of drinken in afwachting van professionele medische hulp.

Inhoud

• Wat is de appendix?
• Oorzaken van appendicitis (blindedarmontsteking)
• Onderzoek en diagnose
• Gevaren (complicaties) van appendicitis
• Appendiculair infiltraat
• Resorptie
• Abcedering
• Verloop van een appendicitis
• Klachten en verschijnselen bij een acute appendicitis (blindedarmontsteking)
• Symptomen
• Eerste hulp bij een acute appendicitis
• Wat te doen

Wat is de appendix?

Een acute appendicitis (in de volksmond een blindedarmontsteking) komt op alle leeftijden voor, met name bij kinderen en jongvolwassenen. Het treft bijna 10 procent van de westerse bevolking. Van de kronkeldarm (ileum), die ruim 3 meter lang is, mondt het laatste gedeelte uit in het colon, ofwel de dikke darm, afgesloten door een weefselplooi die de klep van Bauhin wordt genoemd.

Wormvormig aanhangsel
Het begin van de dikke darm, ofwel het coecum, betreft een verlenging bij de uitmonding van de dunne darm in de dikke darm, waar zich de appendix (appendix vermiformis) bevindt. Dit is een wormvormig aanhangsel dat enkele centimeters tot 15 centimeter lang kan zijn en dat veel lymfoïd weefsel bevat, vergelijkbaar met de neus- en keelamandelen. De appendix speelt een rol in het immuunsysteem, zoals alle concentraties lymfoïd weefsel in de dikke darm (colon) en elders in het lichaam.

Oorzaken van appendicitis (blindedarmontsteking)

De appendix bevat veel lymfklieren en de holte heet rudimentair te zijn. Het curieuze wormvormige aanhangsel aan het uiteinde van het coecum vervult mogelijk een rol in het in stand houden van de darmflora, waarbij de appendix als een soort kraamkamer fungeert voor de normale darmflora, bijvoorbeeld na een invasieve darminfectie, zoals bij cholera, en na een antibioticakuur. Dankzij de appendix kan een snellere rekolonisatie van de darmflora en dus een sneller herstel plaatsvinden.

Ontsteking
Mogelijk spelen harde, fecale delen in de ontlasting, ofwel obstipatie, een rol in het blokkeren van de opening van de appendix. Ook kan er een knik in de blindedarm ontstaan. Door deze afsluiting raken de wanden van de darm ontstoken en zwellen vervolgens op. Verder zijn worminfecties, een vezelarm dieet en bacteriële ontstekingen van de darmwand, na een virusinfectie, een van de vele mogelijke oorzaken.

Onderzoek en diagnose

Een appendicitis kent klassieke symptomen, maar uit zich in veel gevallen ook in vage buikklachten. Bij het diagnosticeren van een appendicitis moeten dus meestal oorzaken worden uitgesloten. Na bloedonderzoek zal een leukocytose en een hoge bezinking aantonen dat er sprake is van een ontsteking. Ook de urine wordt nagekeken op rode en witte bloedcellen om een uretersteen of een blaasontsteking uit te sluiten. Naast het lichamelijk onderzoek en het beoordelen van de symptomen zijn er meer onderzoeken beschikbaar om tot een diagnose te komen, zoals:

• echografie van de buik;
• CT-scan;
• MRI;
• kijkoperatie als er na het onderzoek geen uitsluitsel kan worden gegeven.

Gevaren (complicaties) van appendicitis

Bij een ontstoken appendix wordt vrijwel altijd overgegaan tot een appendectomie, ofwel een operatieve verwijdering van het wormvormig aanhangsel. Als een appendicitis niet tijdig en adequaat behandeld wordt, kan de appendix perforeren, ofwel doorbreken. Er ontstaat dan een peritonitis (buikvliesontsteking), een ernstige aandoening. Darminhoud en bacteriën stromen dan de vrije buikholte in. In dat geval is de pijn veel heftiger. Bij deze complicatie, ofwel appendicitis acuta perforata komen alle symptomen nog duidelijker en geprononceerder aan het licht en is levensbedreigend.

Appendiculair infiltraat

In sommige gevallen ontwikkelt zich een appendiculair infiltraat, ofwel een ontstekingsmassa die bij buikonderzoek (rechtsonder) als een pijnlijke schijfweerstand kan worden gevoeld. In het verloop ervan zijn er twee mogelijkheden: resorptie of abcesvorming.

Resorptie

Het infiltraat verdwijnt spontaan, waarbij de weerstand bij buikonderzoek steeds kleiner wordt. Ook de polsfrequentie daalt en de koorts verdwijnt.

Abcedering

In geval van een abces verettert het infiltraat en wordt dan gedraineerd. In beide gevallen wordt de appendix in een later stadium, dus na de infiltraat- of abcesfase, alsnog verwijderd. In vaktermen wordt dat appendectomie à froid genoemd.

Verloop van een appendicitis

Bij een appendicitis krijgt de patiënt in veel gevallen plotseling buikpijn, vaak rond de navel. Dit gaat doorgaans gepaard met misselijkheid en braken. Soms verminderen de klachten daarna, hoewel meestal nooit helemaal. In het gros van de gevallen herhalen de acute klachten zich na zes tot twaalf uur. Klachten die dan geprononceerder zijn dan voorheen, waarbij de pijn naar de rechter onderbuik trekt en er sprake is van algehele malaise met gebrek aan eetlust, verhoging en pijn.

Acuut of chronisch
Typisch is dat de patiënt liefst zo stil mogelijk in bed ligt. Ook als er geen behandeling volgt, neemt de pijn doorgaans af om later al dan niet heviger terug te komen. De appendicitis wordt chronisch na de acute fase waarbij de ontsteking niet helemaal verdwijnt en blijft 'doorsudderen'. Bij een acute appendicitis neemt de pijn in heftigheid toe tot de opzwellende appendix uiteindelijk openbarst en een peritonitis (buikvliesontsteking) veroorzaakt. Bacteriën en darminhoud verspreiden zich dan in de buikholte. Onmiddellijk medisch ingrijpen is vereist.

Klachten en verschijnselen bij een acute appendicitis (blindedarmontsteking)

Het duurt ongeveer 4 tot 48 uur tot de klachten en symptomen zich in alle hevigheid uiten. De symptomatische diagnose kan best moeilijk zijn omdat de klachten vaak sterk uiteenlopen en de arts in eerste instantie mogelijk denkt aan andere aandoeningen, variërend van een galblaaskoliek tot een niersteen, een blaasontsteking of hevige buikgriep. Voor degene die eerste hulp verleent is de gulden regel dat men altijd een arts moet waarschuwen indien de pijn langer aanhoudt dan een uur.

Symptomen

De klachten en symptomen van een appendicitis zijn onder andere:

• terugkerende pijn(scheuten) of een doffe pijn. In het begin bij de navel, later in de rechter onderbuik;
• gebrek aan eetlust;
• zeer stil willen blijven liggen, omdat de buikpijn anders nog erger wordt;
• na enkele uren doorgaans een continue, felle pijn in de rechter onderbuik;
• loslaatpijn. Dat wil zeggen dat bij het indrukken van de buik en het snel loslaten ervan de pijnscheut zeer hevig wordt. Meestal is aanraken al ondraaglijk, zelfs ernaar wijzen. De buik is gespannen;
• algehele malaise;
• diarree, eventueel obstipatie;
• misselijkheid, soms braken;
• lopen gaat moeizaam, alleen voorovergebogen stapjes maken is draaglijk;
• plassen doet eveneens zeer;
• soms ruikt de patiënt uit de mond (slechte adem);
• koude rillingen;
• rugpijn;
• vaak een doffe pijn in de maag, maar ook in het rectum;
• de pijn vermindert vaak in zijligging (foetushouding)...
• ... en wordt erger bij lopen en het maken van schokkende bewegingen;
• koorts tot 39 graden en nog hoger bij kinderen. Soms neemt de lichaamstemperatuur amper toe.

Eerste hulp bij een acute appendicitis

Weet als eerstehulpverlener dat een appendicitis levensbedreigend kan zijn door de complicaties bij een niet-adequate behandeling.

Wat te doen

De eerste hulp bij het vermoeden van een blindedarmontsteking bestaat uit:

• Bel 112 bij bovenstaande symptomen, bij twijfel of als de (vage) pijn langer aanhoudt dan een uur.
• Geef het slachtoffer niets te eten en te drinken.
• Bevochtig eventueel alleen de mond en de lippen.
• Zorg ervoor dat het slachtoffer een houding kan aannemen waarin hij zich het meest comfortabel voelt, zoals een zijligging of halfzittend met opgetrokken benen.
• Geef geen laxeermiddelen, noch pijnstillers, maagzuurremmers of andere medicijnen in afwachting van professionele medische hulp.
• Leg geen warmtekompressen op de aangedane plaats.

Lees verder

• Spijsvertering onder de loep – de dikke darm
• Zo ontstaan nierstenen
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het maag-darmkanaal
• Zo herken je ontstekingsverschijnselen
• Oorzaken van pijn – galsteen, niersteen en ileus (kolieken)