Ontlasting – wat kun je eraan aflezen?

Ontlasting blijft over aan het einde van de lange weg die het voedsel in het spijsverteringskanaal aflegt. Er valt veel aan af te lezen wat in klinische omstandigheden van belang is om te weten, zoals de consistentie en de kleur. Ook het defecatiepatroon is belangrijk. Aan de hand daarvan, geholpen door laboratoriumonderzoek, wordt uitsluitsel verkregen omtrent veel aandoeningen. In deze tijd van hangtoiletten zonder plateau is ‘boekhouden’ – om het zo maar eens te noemen – vrijwel onmogelijk. Men kan de eigen ontlasting immers niet zien liggen, en dat heeft meer nadelen dan voordelen.

Inhoud

• Ontelbaar veel bacteriën
• Functies van de dikke darm
• Wat is ontlasting?
• Obstipatie en diarree
• Hoeveelheid, consistentie en frequentie
• Kleur van ontlasting
• Defecatiereflex

Ontelbaar veel bacteriën

Ontlasting (feces of faeces) blijft over nadat het voedsel grotendeels is verteerd en uiteindelijk in de endeldarm belandt. Aanvankelijk is de feces waterdun. Ontelbaar veel bacteriën, zoals de Escherichia coli, zorgen ervoor dat de inhoud van de dikke darm geschikt wordt gemaakt om uitgescheiden te worden.

Functies van de dikke darm

Het laatste gedeelte van het maag-darmkanaal heeft onder andere de volgende functies:

• Gisting van de onverteerde en onverteerbare voedselresten.Talloze bacteriën waarborgen het rottingsproces.
• Indikking van de aanvankelijk waterdunne brij. Het vocht wordt opgenomen in het bloed.
• Aanmaak van vitamine K.
• Restsuikers en zouten worden eveneens geresorbeerd.

Wat is ontlasting?

Ontlasting bestaat voor een groot deel uit bacteriën. Doorgaans passeren de onverteerde resten binnen een dag de dikke darm en worden – als alles goed gaat – in ingedikte vorm opgeslagen in de endeldarm (rectum). Daarna zal er snel aandrang volgen. Naast bacteriën bestaat ontlasting grotendeels uit:

• Onverteerde en onverteerbare voedselresten, zoals cellulose.
• Galkleurstoffen (anders zou de ontlasting er grijs uitzien).
• Slijm en water.
• Afgestoten darmwandcellen.

Obstipatie en diarree

Ontlasting die zich te lang in de endeldarm bevindt, gaat steeds meer indikken en wordt uiteindelijk zeer hard (uitdroging). Er is dan sprake van obstipatie. Vezelrijke voeding prikkelt de peristaltiek van de dikke darm en biedt dus meestal soelaas. Als de voedselbrij te snel de darm passeert, ontstaat er diarree. De dikke darm krijgt dan onvoldoende tijd om het vocht op de gewone wijze via de bloedbaan kwijt te raken. Enkele oorzaken van diarree zijn:

• Darmontstekingen.
• Laxeermiddelen.
• Antibiotica en andere medicijnen (lees de bijsluiter).
• Goedaardige of kwaadaardige tumoren, zoals poliepen.
• Soms gistingsdyspepsie, waarbij obstipatie en diarree elkaar afwisselen.

Hoeveelheid, consistentie en frequentie

De hoeveelheid ontlasting is sterk afhankelijk van het genuttigde voedsel. Slakkenarme voeding, zoals pap en melk, levert weinig feces op. Hoe vezelrijker (cellulose) het voedsel, zoals bruinbrood, vruchten en groenten, hoe meer ontlasting (volume) er over blijft. Zeer stinkende ontlasting kan wijzen op een verstoorde darmflora, op ontbinding van eiwitten in de darm. De vorm en consistentie van de ontlasting kan eveneens belangrijk zijn bij het diagnosticeren van ziekten. Bij een toilet met een plateau kan men de ontlasting zien liggen. Men merkt dan meteen of de feces hard, week, brijig, etterig of zelfs bloederig is door bijvoorbeeld aambeien. Overigens kunnen verhoogde toiletten obstipatie in de hand werken, aangezien door de zithouding de buikdruk vermindert.

Darmklachten

Iemand die met darmklachten naar de huisarts gaat, zal altijd belangrijke informatie kunnen geven die helpt bij het stellen van de diagnose. Ontlasting van gezonde personen hoort aaneengesloten te zijn, lijkend op een worst. Dus niet keutelig, brijig of anders van vorm en consistentie. Dat is immers meestal een teken dat er iets aan de hand is in de darm, wat overigens niet ernstig hoeft te zijn. Dat geldt ook voor de frequentie van de stoelgang. Een- of tweemaal daags is de norm (individueel bepaald). Onder normale omstandigheden is na drie dagen ongeveer 80% van de overgebleven darminhoud uitgescheiden. Na hooguit zes dagen is al het restmateriaal de dikke darm gepasseerd.

Kleur van ontlasting

Normale ontlasting is lichtbruin. De stelregel is dat hoe langer de ontlasting in de endeldarm (rectum) blijft, hoe donkerder van kleur de feces wordt. Ontlasting kan veel kleuren hebben, wat ook afhankelijk is van de voeding. Bijvoorbeeld als u gewend bent veel vlees of pap te eten. De ontlasting is dan respectievelijk donkerder of lichter van kleur dan 'normaal'. In sommige gevallen wijst het op een aandoening, al dan niet ernstig van aard. Als u de oorzaak van de verkleuring niet kunt achterhalen, is het beter om naar de huisarts te gaan.

Witte en grijze ontlasting

Meestal is er sprake van te weinig bijmenging van galkleurstof, zoals bij een afsluiting van de galwegen. Het kan ook wijzen op te veel gisting. Bij te weinig aanmaak van gal, of een volledige afsluiting van de galwegen, ziet de ontlasting er wit uit, zoals stopverf (stopverffeces). Na het eten en drinken van veel pap en melk kan de ontlasting er eveneens lichtgekleurd uitzien. Ook na het innemen van bariumpap, nodig voor het maken van röntgenfoto’s, is de ontlasting wit.

Groene ontlasting

Dit zou kunnen komen door het eten van spinazie. Ook bij bepaalde vormen van diarree is de ontlasting groen. Verder kan deze kleur duiden op te veel gal in de darmen.

Zwarte ontlasting

Vaak het gevolg van bloedbijmenging hoog in het spijsverteringskanaal, zoals in de maag of de dunne darm. In het geval van een maagbloeding zet zoutzuur het hemoglobine om in hematine, vandaar de intens donkere kleur. Dit symptoom komt overigens ook voor bij het slikken van ijzertabletten, en zelfs na het eten van veel drop en norit (tegen diarree). Net als bij groene ontlasting zou ook spinazie de ‘boosdoener’ kunnen zijn.

Rode ontlasting
Meestal door bloedbijmenging (bloeding) laag in het spijsverteringskanaal. Zichtbaar bloed is vaak te wijten aan aambeien. Bij een snelle darmpassage kan de rode kleur ook het gevolg zijn van het eten van rode bietjes.

Glinsterende, lichtbruine en vettige ontlasting

Vaak bij vetdiarree of brijige ontlasting. Het betreft soms aandoeningen van de galwegen, de lever of de pancreas.

Witte stippen of vlokjes in de ontlasting

Vaak het gevolg van wormen in de feces.

Gele ontlasting

Soms door alcoholmisbruik. De lever moet dan extra hard werken om alle gifstoffen te lozen.

Slijmerige ontlasting

Veel slijm duidt meestal op een ontstekingsproces in de darmen.

Defecatiereflex

De endeldarm (rectum) vult zich al dan niet geleidelijk met ontlasting, waardoor de darmwand wordt uitgerekt. Dat voelt als aandrang. De anus bestaat uit twee kringspieren: een interne en externe (buitenste) spier. Tijdens de aandrang verslapt de binnenste autonome kringspier. De ontstane reflex is tot op zekere hoogte te onderdrukken met de buitenste kringspier. Tijdens de zindelijkheidstraining bij kinderen wordt de controle over die reflex aangeleerd.

Lees verder

• Urine – wat kun je eraan aflezen?
• Braaksel – wat kun je eraan aflezen?
• Sputum – wat kun je eraan aflezen?
• Obstipatie – oorzaken en complicaties
• Spijsvertering onder de loep – de dikke darm