Alcoholisme – de vier stadia

Alcoholmisbruik veroorzaakt ernstige lichamelijke, psychische en sociale problemen. In de westerse cultuur is alcohol min of meer geaccepteerd, maar net zo desastreus als andere 'drugs'. De sociale acceptatie van drank – al eeuwenlang zo niet duizenden jaren lang – heeft ervoor gezorgd dat alcohol van oudsher vanuit een mild perspectief bekeken wordt. Een ‘glaasje’, een 'borrel' of een 'pilsje' kent beslist positieve kanten en is sociaal wellicht terecht aanvaard, hoewel de meningen daarover verdeeld zijn. Alcoholmisbruik, met de nadruk op misbruik, kenmerkt zich door vier stadia die op sluipende wijze iemands leven binnendringen: van de pre-alcoholische fase tot chronisch alcoholmisbruik met alle sociale, fysieke en psychische gevolgen van dien.

Inhoud

• Drankmisbruik – de gevolgen zijn groot
• Gewoontedrinker of probleemdrinker?
• Fysieke, psychische en sociale gevolgen van alcoholisme
• Lichamelijke aandoeningen
• Psychische verschijnselen
• Sociale en maatschappelijke gevolgen
• Herkennen van de stadia van alcoholisme
• 1. De voorfase
• 2. Niet mis te verstane signalen
• 3. Drank als integraal onderdeel van het dagelijks leven
• 4. Chronisch drankmisbruik
• Psychische symptomen

Drankmisbruik – de gevolgen zijn groot

‘Geniet, maar drink met mate.’ Wie kent deze slogan niet? Aangezien alcohol zeer verslavend is, kan een 'pilsje' voor de gezelligheid op slinkse wijze de zin naar meer aanwakkeren, waardoor iemand elke dag gaat drinken en een probleemdrinker wordt. In die zin is er sprake van een toenemende verslaving, van fysieke, sociale en/of psychische afhankelijkheid van drank. Verslaafd zijn aan drank wil in het ergste geval zeggen dat men niet meer adequaat kan functioneren zonder een flinke slok te nemen.

Gewoontedrinker of probleemdrinker?

Een van de kenmerken van probleemdrinken is dat het drankmisbruik een progressief verloop heeft, wat vaak afwezig is of minder duidelijk bij de zogenaamde gewoontedrinker en sociale drinker. Hoewel de gewoontedrinker eigenlijk al de 'verkeerde weg' is ingeslagen. De hoeveelheid alcohol die de probleemdrinker nodig heeft om zich goed te voelen, en te kunnen functioneren, wordt steeds groter.

Controleverlies
Er treedt dan controleverlies op, ondanks de beste bedoelingen om het drankgebruik in toom te houden. Bij probleemdrinkers biedt alcohol een psychische ontspanning die groter is dan bij mensen die af en toe een glaasje drinken. Het is onder andere deze broodnodige ontspanning die hen noopt tot (meer) drinken, waardoor ze steeds gretiger worden.

Schuldgevoelens
Een ander kenmerk van de probleemdrinker is het niet-aflatende schuldgevoel. Het is een van de oorzaken van heimelijk drinken (stille drinkers). Karakteristiek is bovendien dat alcoholisten zichzelf altijd motiveren om stug door te drinken. Bijvoorbeeld om de tegenslagen in het leven te verzachten (‘Het zit momenteel niet mee’, problemen thuis, op het werk, enzovoorts). Ook zal hij steeds eerder op de dag drinken. In de latere fases van alcoholisme tevens om de onthoudingsverschijnselen het hoofd te bieden, zoals trillende handen. Het meest fnuikende van alcoholisme is dat drank topprioriteit wordt. Een zware alcoholist zal niet stoppen met drinken, hoewel hij meestal zeer goed beseft dat de drank hem sociaal, geestelijk en fysiek uiteindelijk volledig te gronde richt.

Fysieke, psychische en sociale gevolgen van alcoholisme

Fysieke problemen en aandoeningen ontstaan doordat alcohol feitelijk een giftige stof is, waar de (ontgiftende) lever heel wat mee te stellen heeft. Daar komt bij dat er op den duur een vitamine B-deficiëntie optreedt, de persoon in kwestie slechter gaat eten en dus vermagert. Uiteindelijk zal er sprake zijn van algehele malaise.

Lichamelijke aandoeningen

Enkele van de vele fysieke aandoeningen door chronisch drankgebruik zijn:

• Aantasting van het maagslijmvlies (gastritis).
• Leverbeschadigingen, zoals levercirrose en daaruit voortvloeiend leverfalen.
• Polyneuropathie, ofwel beschadigingen van de perifere zenuwen.

Psychische verschijnselen

De psychische gevolgen zijn voor een groot deel te wijten aan de sluipende hersenbeschadiging als gevolg van alcohol. Daardoor kan vervroegde dementie optreden, maar in een eerder stadium ook stoornissen in het oordeels- en onderscheidingsvermogen, ethische problemen, intense prikkelbaarheid, opvallende stemmingswisselingen en het ontbreken van ziekte-inzicht omtrent het alcoholgebruik. De persoonlijke verzorging laat steeds meer te wensen over.

Sociale en maatschappelijke gevolgen

Gelet op het bovenstaande spreekt het vanzelf dat de sociale en maatschappelijke impact groot is. Een alcoholist kan simpelweg zijn werk niet adequaat meer doen, het gezinsleven lijdt onder de verslaving (relatieproblemen) en de vriendenkring zal steeds kleiner worden.

Herkennen van de stadia van alcoholisme

Wie te veel is gaan drinken, of bij zichzelf sterke signalen merkt dat er sprake is van een toenemende afhankelijkheid van alcohol, zal in veel gevallen naar medicijnen grijpen om eventuele onthoudingsverschijnselen tegen te gaan (als het eenmaal zover komt). De ondersteuning van vrienden en familie inzake een alcoholprobleem is van cruciaal belang. Een drinker die aan zijn lot wordt overgelaten, is doorgaans reddeloos verloren.

Karakter
Van belang is te weten dat het karakter in de meeste gevallen een onderliggend probleem vormt bij sluipend alcoholisme, zoals zich vaak schuldig voelen over van alles en nog wat, faalangst, onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen. Er zijn voorbeelden genoeg dat werken aan het karakter alcoholisme in de kiem smoort. Het is belangrijk dat familie en vrienden de vier stadia van alcoholisme herkennen. Dat biedt hen in de hulpverlening een leuning waarlangs het goed lopen is, een soort ‘meten is weten’. Het concretiseert het probleem van sluipend alcoholisme, dat onderverdeeld kan worden in vier stadia met enkele karakteristieke symptomen.

1. De voorfase

In de eerste fase is alcohol een middel om bepaalde situaties en omstandigheden beter aan te kunnen. Het besef groeit dat alcohol daadwerkelijk (tijdelijk) en effectief zorgen en spanningen verlicht. Dat kan de trigger zijn om steeds vaker naar de fles te grijpen of om (impulsief) het zoveelste pilsje open te trekken. Een belangrijk signaal is dat de persoon in kwestie dankzij alcohol zodanig meer zelfvertrouwen krijgt, dat hij zich bekwamer voelt en dat faalangst verdwijnt bij een slok op.

Hellend vlak
Wie in dit stadium meer alcohol nuttigt om meer positieve effecten te verkrijgen, begeeft zich op een hellend vlak. Men zal steeds vaker een reden zoeken (en vinden) om meer te drinken dan men zich had voorgenomen.

2. Niet mis te verstane signalen

Het tweede stadium veroorzaakt een versnelling op de heilloze weg die alcoholisme heet. Een van de signalen is heimelijk drinken, om allerlei sociale redenen, als niemand het maar ziet. De persoon in kwestie voelt zich schuldig en is er zich sterk van bewust dat hij te veel drinkt. Hij of zij zal zich van te voren al indrinken om sociale gelegenheden aan te kunnen. Deze mensen stappen vaker achter het stuur met een of twee pilsjes op ('Ik kom dan nog door de blaascontrole'). Stomdronken worden ze niet, maar ze drinken inmiddels zoveel dat het geheugen hiaten gaat vertonen.

3. Drank als integraal onderdeel van het dagelijks leven

In het eerste stadium van deze fase is het zaak het alcoholgebruik drastisch aan te pakken. Hulp zoeken nu het nog kan en nu men daar nog voor open staat. Van chronisch alcoholgebruik hoeft in deze fase nog geen sprake te zijn, maar men is wel hard op weg bij signalen zoals vaak last hebben van een kater, steeds vroeger op de dag naar drank grijpen, altijd een biertje of een borrel nodig hebben om zich weer ‘mens’ te voelen. Hij of zij neemt drank mee op reis of naar andere gelegenheden. Het progressieve drankgebruik zal steeds meer negatieve gevolgen hebben in het gezinsleven en het werk en de vriendenkring ondermijnen. Dit gaat doorgaans heel sluipend. Een alcoholist eet minder door het drankgebruik, wordt jaloerser in de relatie, rusteloos en enerzijds een slechte slaper terwijl hij anderzijds drank nodig heeft om überhaupt een oog dicht te kunnen doen. Tijdens het drinken zal hij zich steeds slechter kunnen beheersen. En hij zal steeds meer gaan drinken.

Onthoudingsverschijnselen
's Ochtends opstaan met trillende handen is eveneens een niet mis te verstaan signaal. Het beven stoppen is vaak alleen op te lossen met drank (of medicijnen). Ook laat het concentratievermogen zeer te wensen over, zoals ook de ambities en initiatieven die men ontplooit. En dat heeft weer vervelende gevolgen voor het werk dat men doet. Wie een baan heeft, zal in deze fase ongetwijfeld een of meer keren de wacht zijn aangezegd. Een zelfstandige zal klanten verliezen. Talrijk zijn de lichamelijke, sociale en psychische klachten bij degene die zich in het voorportaal van chronisch alcoholmisbruik begeeft. Karakteristiek is bovendien dat hoe meer de drank een rol gaat spelen in het dagelijks leven, hoe meer de alcoholist last krijgt van wrok, zelfmedelijden en het gevoel dat het leven tegenzit en hem oneerlijk bejegent.

4. Chronisch drankmisbruik

Bij chronisch alcoholmisbruik in de vierde fase zien we de teloorgang van de mens in al zijn facetten. Zoals zelfmoordneigingen tijdens het drinken. Stug aan de drank blijven, soms dagenlang. Onmogelijk in staat zijn om de fles te laten staan en er altijd naar op zoek zijn, als een kettingroker naar tabak, zelfs als men op de almaar spaarzamere heldere momenten beseft dat daardoor de dood op de loer ligt. En hij krijgt steeds sterker het gevoel dat hij het leven niet meer aankan, ongeacht of hij gedronken heeft of niet. Wie geen hulp zoekt of krijgt, zal zijn baan, zijn relatie, zijn vrienden... zijn hele leven verliezen.

Fysieke en psychische impact
De sociale en maatschappelijke gevolgen van alcoholisme zijn welbekend. Talrijk zijn de lichamelijke klachten en aandoeningen, waaronder maag-darmproblemen, levercirrose, alvleesklierontsteking, bloedarmoede, hartklachten en vitaminen- en mineralendeficiënties.

Psychische symptomen

De psychische teloorgang is bovendien het gevolg van organische veranderingen, waaronder de giftige werking van alcohol op de hersenen. Met symptomen als:

• Geheugenverlies.
• Jaloezie.
• Beginnende dementie.
• Achterdocht.
• Ziekte van Korsakov.
• Verwardheid.
• Vermoeidheid.
• Agressie.
• Sterke achteruitgang van de cognitieve vermogens.
• Hallucinaties.
• Psychosen.
• Allerlei waanvoorstellingen, waaronder de bekende achtervolgingswaan.

Lees verder

• Alcoholisme – de psychische gevolgen
• Eerste hulp (EHBO) bij extreme alcoholvergiftiging
• Leververvetting (steatose) en levercirrose door alcohol
• De sluipende symptomen van levercirrose
• Eerste hulp bij vergiftigingen