Minder bekende oorzaken van bloedarmoede (anemie)

Bloedarmoede is een aandoening waarbij het hemoglobinegehalte in de erytrocyten of het aantal rode bloedcellen per mm³ verlaagd is. Ook kan een combinatie van beide factoren een rol spelen bij het ontstaan van anemie. Een betrouwbare graadmeter is bloedonderzoek, waarbij in het laboratorium het hemoglobinegehalte en het aantal erytrocyten bepaald wordt. De belangrijkste vormen van anemie zijn onder te verdelen in de ijzerdeficiënte en pernicieuze bloedarmoede, respectievelijk door bijvoorbeeld bloedverlies en ijzertekort en door een gebrek aan vitamine B12. Er zijn echter anemieën waarvan de oorzaak wat minder voor de hand ligt.

Inhoud

• Twee belangrijke vormen van bloedarmoede
• Hypochrome anemie
• Hyperchrome anemie
• IJzertekort (ijzerdeficiënte anemie)
• Pernicieuze anemie (leverfactor-deficiënte anemie)
• Oorzaken van bloedarmoede
• Zes minder bekende oorzaken van bloedarmoede (anemie)
• 1 Verdringingsanemie
• 2 Septische anemie
• 3 Bloedarmoede door een tekort aan vitamine C
• 4 Anemie door een tekort aan eiwitten
• 5 Vergiftigingsanemie
• 6 Aplastische anemie

Twee belangrijke vormen van bloedarmoede

De twee belangrijkste kenmerken van anemie zijn een tekort aan rode bloedlichaampjes en/of een te laag hemoglobinegehalte. Beide factoren zijn van belang voor een adequaat zuurstof- en kooldioxidetransport in het bloed. Aan de hand hiervan zijn de anemieën grofweg onder te verdelen in twee vormen.

Hypochrome anemie

Bij deze vorm is er sprake van minder hemoglobine in verhouding tot het aantal erytrocyten. Dit komt erop neer dat de erytrocyten relatief arm aan rode bloedkleurstof zijn en dus kleiner dan normaal. Dit wordt ook een hypochrome (kleurarme), mycrocytaire (kleine cellen) anemie genoemd.

Hyperchrome anemie

Hyperchroom wil zeggen dat te weinig rode bloedcellen relatief veel hemoglobine bevatten, waardoor er sprake is van een hyperchrome ('kleurrijk'), macrocytaire (grote cellen) anemie. Bij de normochrome, normocytaire bloedarmoede is zowel het hemoglobinegehalte als het aantal erytrocyten verlaagd, maar de verhouding tussen beide waarden gelijk gebleven. Er zijn tal van mengvormen.

IJzertekort (ijzerdeficiënte anemie)

De oorzaak van een groot aantal anemieën is ijzertekort, waarbij het lichaam te weinig voorraad heeft om het hemoglobinegehalte op peil te houden. De dragers van deze voorraden noemt men ijzerdepots, zoals de lever, milt en het (rode) beenmerg. Het spreekt vanzelf dat bij bloedverlies, of als de voeding ijzerarm is, deze depots snel zijn uitgeput.

Serumijzer
Het lichaam heeft meer ijzer nodig in tal van fysiologische noodgevallen, zoals na de bevalling, na een bloedingstrauma, maar ook bij sluipend bloedverlies in de darmen door een tumor, bij aambeien of maagcarcinoom. Bij een ijzerdeficiënte anemie is doorgaans het hemoglobinegehalte verlaagd, maar het aantal erytrocyten normaal gebleven. Vaak wordt bij bloedonderzoek het ijzergehalte in het serum (serumijzer) geprikt om te bepalen of de ijzerdepots zijn uitgeput.

Pernicieuze anemie (leverfactor-deficiënte anemie)

Dit heeft te maken met een tekort aan vitamine B12, zoals bij levercirrose, voedingstekorten als gevolg van bijvoorbeeld chronisch alcoholmisbruik en drugsgebruik, maar bijvoorbeeld ook na maagoperaties. Door het ontbreken van de 'instrinsic factor' in de maag kan vitamine B12 dat zich in de voeding bevindt niet worden opgenomen. Er ontstaat dan pernicieuze anemie.

Lever
De lever is een vitamine B12-depot, en het lichaam heeft zeer weinig van deze stof nodig. Ter illustratie: slechts 25 mg is noodzakelijk om deze vorm van bloedarmoede gedurende het hele leven te voorkomen. Daarbij moet echter worden aangetekend dat naast vitamine B12 ook foliumzuur en tal van andere stoffen belangrijk zijn voor de aanmaak van rode bloedcellen.

Oorzaken van bloedarmoede

Na het vaststellen van bloedarmoede is het uiteraard belangrijk om de oorzaak ervan op te sporen. De oorzaken van anemie zijn grofweg onder te verdelen in:

• Acuut of chronisch bloedverlies.
• Gebrekkige aanmaak van hemoglobine en erytrocyten door een tekort aan onder andere ijzer en vitaminen (B-complex).
• Aangeboren inferieure vorming van erytrocyten, zoals het geval is bij sikkelcelanemie.
• Infecties, malaria, uremie, geneesmiddelen.
• Erfelijke of verworven hemolytische anemie.

Zes minder bekende oorzaken van bloedarmoede (anemie)

Er zijn vormen van bloedarmoede die – naast de ijzerdeficiënte en pernicieuze anemie – een fundamenteel andere oorzaak hebben. Zes belangrijke vormen daarvan zijn:

1 Verdringingsanemie

Dit ziet men vaak bij carcinoom, waarbij doorgaans metastasen van tumoren maar ook lymfatisch weefsel als gevolg van bijvoorbeeld lymfocytaire leukemie het beenmerg verdringen en de erytrocytenvorming in het gedrang komt.

2 Septische anemie

Anemie kan ook ontstaan door infecties. Met name de sepsis is berucht, waarbij bacteriën vanuit een primaire infectiehaard in de bloedbaan terechtkomen en zich vermenigvuldigen. De primaire oorzaak kan een urineweginfectie zijn, maar bijvoorbeeld ook een steenpuist.

3 Bloedarmoede door een tekort aan vitamine C

Het is bekend dat vitamine C (ascorbinezuur) een gunstig effect heeft op de opname van ijzer in de darm. Dat kan ook zonder vitaminesupplementen. Elke dag een extra glas sinaasappelsap is voldoende.

4 Anemie door een tekort aan eiwitten

Hemoglobine is een eiwit. Het ligt dan ook voor de hand dat een chronisch tekort aan eiwitten op den duur anemie veroorzaakt. De slechte voedingstoestand bij chronisch alcoholisme en drugsgebruikers is erom berucht.

5 Vergiftigingsanemie

Hierbij wordt het beenmerg vergiftigd door bijvoorbeeld lood. Ook uremie kan een vergiftigingsanemie veroorzaken als gevolg van een gebrekkige nierfunctie (nierinsufficiëntie). Oorzaken van uremie zijn doorgaans nierziekten, mede door te weinig aanmaak van erytropoëtine, maar mogelijk ook als gevolg van suikerziekte en hoge bloeddruk.

6 Aplastische anemie

Beenmergatrofie, ook wel beenmergarmoede genoemd, ontstaat meestal als gevolg van onder andere metastasen, de ziekte van Kahler en leukemie. Ook bepaalde cytostatica staan erom bekend dat ze beenmergatrofie veroorzaken. Deze anemie kan ernstige vormen aannemen.

Lees verder

• Zo ontstaat bloedarmoede (anemie)
• IJzer en bloedarmoede (anemie) – de cijfers
• Pernicieuze anemie door de eeuwen heen
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het bloed
• De wonderlijke rode bloedcellen (erytrocyten)