De symptomen van een slecht geheugen

Waar zou u zijn zonder uw geheugen? De hersenen ‘maken’ de herinneringen waarmee u gebeurtenissen uit het verleden, ofwel ervaringen, gebruikt om uw toekomst vorm te geven. Aldus neemt u uw lot in eigen hand. Zo belangrijk is het geheugen dus. Maar is uw geheugen wel in orde? Wordt u vergeetachtig? Is het inmiddels zo erg dat u vergeetachtig wordt zonder u te realiseren dat u dingen vergeet? Leer de symptomen van een haperend geheugen kennen. Hoe komt vergeetachtigheid tot stand? Dat helpt om te weten wat u moet doen om uw geheugen in topvorm te krijgen.

Inhoud

• Wat is het geheugen?
• Verschillende soorten herinneringen
• De verschillende fasen van de geheugenopslag
• Als het misgaat met het geheugen
• Symptomen van een slechte selectie
• Symptomen van een slechte vastlegging
• Symptomen van een slecht herinneringsvermogen
• Vergeetachtig

Wat is het geheugen?

Het geheugen is niets anders dan het vermogen om informatie op te slaan en op te roepen. De drie belangrijkste aspecten zijn selectie, opslag en het terugzoeken van informatie, ofwel herinneren. Eigenlijk is het geheugen een gigantische databank met gebeurtenissen en ervaringen uit het verleden. Toch is daarmee niet alles gezegd. Het is realistischer om het geheugen te beschouwen als een proces en niet alleen als een vergaarbak van allerlei soorten informatie.

Ervaringen
Het geheugen is een dynamisch systeem dat gedachten, gevoelens, gewaarwordingen en daden opslaat, combineert en zodanig samenvoegt dat u er uw leven mee kunt sturen. Ervaringen zoals u ze beleefd hebt, vormen namelijk de basis van toekomstig handelen. In dat opzicht hebt u in zekere zin uw lot in eigen hand.

Verschillende soorten herinneringen

Er zijn verschillende vormen van geheugen. De belangrijkste is gebaseerd op tijd, zoals het zintuiglijke geheugen en het korte- en langetermijngeheugen. Dan is er nog het geheugen dat stoelt op het belevingsaspect. De verschillende aspecten van het geheugen houden nauw verband met elkaar en zijn interactief. Ze zijn bovendien onder te verdelen in vijf subsystemen. Hieronder volgen ze in het kort.

Episodisch geheugen
In een notendop zijn dat herinneringen gebaseerd op ervaringen die u opnieuw oproept. In feite is het, in een vage vorm, de herhaling van alle mogelijke zintuiglijke ervaringen – vooral visueel en auditief – en emoties die gerelateerd zijn aan de oorspronkelijke gebeurtenis of episode. Typerend is dat de persoon zich daarbij in het middelpunt van dat proces bevindt. Het zijn met andere woorden persoonlijke herinneringen.

Semantisch geheugen
Dit subsysteem van het geheugen wordt gebruikt voor het opslaan en ophalen van feitenkennis. Bijvoorbeeld het besef dat het Rembrandtplein in Amsterdam ligt, een bril varifocale glazen kan hebben en dat Fraser Island een eiland voor de kust van Australië is. Semantische herinneringen staan op zichzelf, het zijn feiten, in tegenstelling tot episodische herinneringen. De eerstgenoemde herinneringen hebben in principe dus geen persoonlijke component.

Werkgeheugen
Dit is informatie die u in uw geheugen prent tot u weet wat ermee moet gebeuren, bijvoorbeeld een telefoonnummer dat u wilt intoetsen. De meeste mentale acties zijn gebaseerd op het werkgeheugen dat de cognitieve processen stuurt en organiseert, zodat u allerlei dingen op praktisch hetzelfde moment kunt doen.

Procedureel geheugen
Dit subsysteem van uw geheugen zorgt ervoor dat u veel dingen die u elke dag doet probleemloos kunt uitvoeren zonder dat u daar bewust over hoeft na te denken. Fietsen is daarvan een goed voorbeeld. Procedurele herinneringen verlopen vrijwel onbewust.

Impliciet geheugen
Impliciete herinneringen kunt u het beste vergelijken met onvermoede herinneringen. U wist niet eens dat u ze had. In feite zijn het gedachten die alles beïnvloeden wat u op een dag doet. Als u een bepaalde situatie als ongemakkelijk ervaart, kan het zijn dat het impliciet geheugen daarin een rol speelt. Misschien is het een persoon die u zich herinnert en die u ‘onbewust’ op een vervelende manier doet denken aan degene met wie u aan het praten bent.

De verschillende fasen van de geheugenopslag

Nu u globaal weet hoe het geheugen in elkaar zit, gaat u zich bezighouden met wat er allemaal mis kan gaan. Alleen dan creëert u een basis om uw geheugen te verbeteren. De drie fasen van de geheugenopslag zijn:

1. Selecteren
Een klein gedeelte van wat u waarneemt wordt toegevoegd aan het geheugen. Niet een hele gebeurtenis, maar een fractie. Het betreft slechts enkele dingen in het dagelijks leven. Het grootste deel van wat u overdag meemaakt, wordt niet door de hersenen geselecteerd. Het ‘verdwijnt’, alsof het nooit gebeurd is.

2. Bewaren
De geselecteerde ervaringen worden even bewaard. Het inprentingsproces kan in sommige gevallen jarenlang duren.

3. Opzoeken
Stel een gebeurtenis wordt geselecteerd en opgeslagen. Dan is het nog steeds mogelijk dat het geen herinnering wordt als deze fase niet goed verloopt. Herinneren is niet simpelweg het ophalen van bewaarde informatie. Herinneringen veranderen ook om er nieuwe gegevens mee te kunnen integreren. Dan kan het zijn dat bepaalde informatie verwrongen ‘terugkomt’.

Als het misgaat met het geheugen

Herinneren wil zeggen het vermogen om zich vroegere ervaringen, gegevens en feiten voor de geest te halen. Gegevens die u uit het geheugen haalt, 'bewaard' voor later gebruik. Ze zijn belangrijk voor het dagelijks leven en bijvoorbeeld bij het verwerken en combineren van andere opgedane kennis. Als er iets misgaat met het geheugen, heeft dat doorgaans te maken met een slechte selectie, een gebrekkig bewaarvermogen of een haperend 'ophaalvermogen', ofwel herinneringsvermogen.

Symptomen van een slechte selectie

De hersenen zijn erop gericht informatie op te slaan. Informatie die later nuttig kan zijn. Als er in deze fase iets verkeerd gaat, worden voorvallen die van belang zijn genegeerd en onbelangrijke dingen bewaard. Een voorbeeld daarvan is dat u zich niet meer kunt herinneren hoe iemand heet, maar wel welke kleur haar hij heeft.

Symptomen van een slechte vastlegging

De hersenen slaan geselecteerde ervaringen op om ze te koppelen aan bestaande herinneringen die relevant zijn. Als het in deze fase verkeerd gaat, wordt de informatie op onjuiste wijze opgeslagen, zoals de naam en het gezicht dat erbij hoort. U ziet dan niet het verband tussen die twee. Dat frustreert het leerproces. Als oude herinneringen levendiger worden dan wat u onlangs hebt meegemaakt, dan is dat een teken dat de vastlegging niet goed verloopt.

Symptomen van een slecht herinneringsvermogen

Huidige gebeurtenissen dienen het ophalen van geschikte herinneringen te stimuleren. Met die informatie kunt u namelijk uw toekomstig handelen sturen. Als het in deze fase verkeerd gaat, worden die zaken niet meer geïntegreerd in de nuttige herinneringen. Het gevolg is dat u zich woorden, mensen en voorvallen niet meer voor de geest kunt halen. De informatie is er, maar de koppeling vindt niet plaats.

Vergeetachtig

Als u een herinnering ophaalt, vindt er een kleine verandering in plaats om er nieuwe informatie aan te koppelen. Dat kan zo ver gaan dat er valse herinneringen ontstaan die niet meer stroken met de gebeurtenis zoals die feitelijk was. Bepaalde dingen vergeet u weer zodra ze geselecteerd zijn, tenzij u voortdurend met die informatie werkt. Dat is maar goed ook, anders slibben uw hersenen dicht met onnodige informatie.

Flashbacks
Als het verkeerd gaat, vergeet u belangrijke informatie terwijl u de herinneringen die niet essentieel en misschien zelfs beschadigd zijn goed voor de geest kunt halen. U wordt dan vergeetachtig zonder dat u beseft dat u dingen vergeet. Flashbacks van vervelende voorvallen kunnen dan de overhand krijgen, maar ook andere ongewenste herinneringen treden dan steeds op de voorgrond.

Lees verder

• Dementie – als het geheugen je voorgoed in de steek laat
• Geheugenchip vervangt de hippocampus
• De ziekte van Alzheimer begint in de darm
• Zo herinner je je dromen beter – houd een droomdagboek bij
• Cholesterolverlagers zijn slecht voor het geheugen