Alcoholverslaving: afhankelijkheid en craving

Bij moderne alcoholproblematiek wordt onderscheid gemaakt tussen zwaar drinken, probleem drinken, alcoholmisbruik en afhankelijkheid (alcoholisme). Indeling in een van deze groepen gebeurt niet op basis van de hoeveelheid die gedronken word. Belangrijk is de mate waarin de gedronken hoeveelheid invloed heeft op het dagelijks leven. Men spreekt van alcoholmisbruik als de persoon regelmatig problemen ondervind met zijn sociaal leven, zijn werk en zijn gezinssituatie als gevolg van alcohol.

---

Afhankelijkheid (fysiek, psychisch)

Men spreekt van alcoholafhankelijkheid als er geen controle meer is over het alcoholgebruik. De persoon blijft ondanks negatieve gevolgen toch drinken. Het duurt gemiddeld 7 jaar voordat er sprake is van volledige afhankelijkheid. Deze 7 jaar is ingedeeld in een aantal stadia: Allereerst drinkt men voor het gewenste effect. Men drinkt niet meer voor de gezelligheid, maar om angsten en zorgen tegen te gaan. De volgende fase is het ontstaan van tolerantie, er is steeds meer alcohol nodig om het gewenste effect te krijgen. Hierbij ontstaan ook black-outs, deze komen steeds vaker voor naarmate het alcoholgebruik toeneemt. De volgende stap is het ontstaan van problemen, niet alleen sociaal, maar ook fysiek lijdt de persoon aan verschillende klachten. Ook krijgt de persoon last van ontwenningsverschijnselen, als er gestopt wordt met alcohol lijdt de patiënt aan trillen, slecht slapen, transpireren en een onrustig gevoel. Door deze verschijnselen blijft de persoon drinken en valt deze in een vicieuze cirkel.

Craving

Bij langdurig alcoholmisbruik kunnen er fysiologische veranderingen optreden in de hersenen, deze veranderingen zorgen ervoor dat iemand een onbedwingbare behoefte heeft naar alcohol. Dit hunkeren (craving) kan nog jaren na gebruik tot uiting komen. Deze langdurige veranderingen verklaren ook waarom alcoholisten zo moeilijk van de drank af kunnen blijven.
Verheul et al heeft een biologisch model opgesteld voor het ontstaan van craving. Dit model bestaat uit de volgende drie oorzaken:

Reward craving: Opioide en dopaminerge disregulatie ligt ten grondslag aan deze vorm van craving. Het gaat hierbij om de drang naar ‘’beloning’’. Kenmerkende symptomen zijn de plotselinge zoektochten naar alcohol. Vaak ontwikkelen patiënten met deze vorm van craving op vroege leeftijd alcoholisme en is er een duidelijk patroon van alcoholmisbruik in de familie.
Relief craving: De drang om spanningen te verminderen, deze kunnen ontstaan door ontwenningsverschijnselen. Men zoekt ontspanning en vind dit door alcoholconsumptie. Een verstoorde GABA/glutamine huishouding in de hersenen ligt hieraan ten grondslag. Patiënten lijden vaak aan veel stress en zijn overgevoelig voor het kalmerende effect van alcohol. Drankproblemen beginnen vaak op latere leeftijd.

Obsessive craving: Men spreekt van obsessief hunkeren als men controle verliest over gedachtes gerelateerd aan alcohol. Men denkt dat een tekort aan serotonine hieraan ten grondslag ligt. Dwangmatig drinken als gevolg van controleverlies is het belangrijkste kenmerk van obsessive craving.

Overige modellen

Naast het model van Verheul zijn er verschillende andere theorieën ontwikkeld die craving proberen te verklaren. Wolffgramm et al stelt dat er gedurende een periode een vaste hoeveelheid geconsumeerd moet worden. Tijdens deze periode ontstaat er een geheugen voor verslaving.[3] Lesch et al, stelt dat alcoholisten ingedeeld kunnen worden in verschillende categorieën. Deze categorieën zijn gebaseerd op verschillende afwijkingen, deze kunnen zich bevinden in biologische, sociologische en psychologische processen. De indeling vindt plaats op basis van een vragenlijst.

Het bestaan van verschillende tegenstrijdige theorieën voor craving benadrukt de mogelijkheid dat verschillende typen patiënten onderling verschillende mechanismen hebben die ten grondslag liggen aan craving.

Misbruik (abuse)

Alcoholisme is een progressieve verslavingziekte die in Nederland veel voorkomt. Alcohol is het meest gebruikte genotsmiddel, circa 85% van Nederlanders ouder dan 16 jaar drinkt regelmatig een glas alcohol. Het is lastig een onderscheid te maken tussen overmatig alcohol consumeren en een alcoholist. De grens tussen normaal gebruik en verslaving is in 1945 gedefinieerd door Elvin Morton Jellinek. In zijn model onderscheidt hij verschillende vormen van verslaving, gedurende het beloop van de verslaving ontstaat een sterk verlangen naar het middel, zowel fysiek als psychologisch. Bij moderne alcoholproblematiek wordt onderscheid gemaakt tussen zwaar drinken, probleem drinken, alcoholmisbruik en afhankelijkheid (alcoholisme). Indeling in een van deze groepen gebeurt niet op basis van de hoeveelheid die gedronken word. Belangrijk is de mate waarin de gedronken hoeveelheid invloed heeft op het dagelijks leven. Men spreekt van alcoholmisbruik als de persoon regelmatig problemen ondervind met zijn sociaal leven, zijn werk en zijn gezinssituatie als gevolg van alcohol. Er hoeft nog geen sprake te zijn van fysieke of psychologische schade. Zodra de gebruiker controle verliest over het middel en er sprake is van onthoudingsverschijnselen spreekt men van alcoholisme.

Prevalentie en epidemiologische aspecten

Het algemene alcoholgebruik in Nederland ligt onder het Europees gemiddelde. In 2003 was dit 7,8 liter alcohol per persoon per jaar. De grootste consument was Luxemburg met 14,6 liter en de laagste Bulgarije met 5,0 liter. Uit cijfers blijkt dat in noord en centraal-europa de alcoholconsumptie het hoogst is en in oost-europa het laagst. Deze cijfers moeten echter met enige zorg geïnterpreteerd worden aangezien illegale alcohol productie en ongeregistreerde handel in oost-europa veel voorkomt.

Een onderzoek uit 1996 concludeerde dat er in Nederland ongeveer 7,8% van de volwassenen (18 tot 64 jaar) valt onder de categorie van alcohol misbruik of alcoholverslaving. In 2003 zijn dit in totaal 800.000 mensen, hiervan lijden er 450.000 aan alcoholmisbruik en 350.000 aan verslaving. Opvallend is dat vooral mannen lijden aan alcoholmisbruik of verslaving. Alcoholmisbruik:7,3% bij mannen en 1,8% bij vrouwen en verslaving: 6,2% bij mannen en 1,1% bij vrouwen.
In vergelijking tot andere landen binnen Europa ligt het aantal alcoholverslaafde ongeveer op het gemiddeld.
Nederlandse jeugd scoort in verhouding tot andere landen hoog wat betreft alcoholconsumptie. Het is duidelijk te zien dat kinderen steeds eerder beginnen met drinken. In 1992 had 33% van de 12-jarige meisjes wel eens alcohol gedronken. In 2003 is dit toegenomen naar 68%. Naar schatting zijn ongeveer 30.000 jongeren van 13 t/m 17 jaar afhankelijk van alcohol. Over alcoholmisbruik zijn geen cijfers bekend. Naast de jonge leeftijd waarop Nederlandse jeugd begint met drinken, wordt er ook relatief veel gedronken. In een onderzoek uit 2003 bleek dat het aantal scholieren dat aan ‘’binge drinken’’ (tijdens 1 gelegenheid meer dan 5 alcoholische dranken) deed, na Ierland het hoogst van Europa was (28%).