Leverfalen of leverinsufficiëntie – acuut en chronisch

Leverfalen, ofwel ernstige leverinsufficiëntie, kan binnen een zeer kort tijdsbestek fataal zijn of een chronisch verloop hebben, bijvoorbeeld door een sluipende leverziekte. In beide gevallen zijn de leverfuncties verstoord, waardoor het lichaam zichzelf vergiftigt. De oorzaken van leverfalen kunnen talrijk zijn, variërend van een leverontsteking, ofwel hepatitis (acuut leverfalen), tot langdurig alcoholmisbruik (chronische leverinsufficiëntie), vaak met levercirrose als gevolg. De behandeling van chronisch leverfalen heeft een medicinaal en diëtisch aspect, waarbij aangetekend dat er geen behandeling bestaat tegen de leverschade zelf. In sommige gevallen is levertransplantatie de enige mogelijkheid om het leven van de patiënt te redden.

Inhoud

• De lever – een chemische fabriek
• Acuut of chronisch?
• Acuut leverfalen of leverinsufficiëntie
• Symptomen
• Behandeling
• Prognose
• Chronisch leverfalen
• Symptomen
• Levercirrose
• Diagnose en behandeling van chronische leverinsufficiëntie

De lever – een chemische fabriek

De lever (hepar) is na de huid het grootste orgaan van het lichaam. De bloedtoevoer naar de tweekwabbige lever verloopt via de leverslagader (arteria hepatica) en de poortader (vena porta), die de voedingsstoffen bevat die via het maag-darmkanaal worden aangevoerd. De lever heeft tal van vitale functies, waaronder de afbraak van gif- en afvalstoffen in het bloed, de aanmaak van hormonen en bloedstollingseiwitten, en de omzetting van glucose in glycogeen zodra de glucosespiegel in het bloed een drempelwaarde heeft bereikt. In die zin is de lever te vergelijken met een chemische fabriek waar voortdurend tal van scheikundige omzettingen plaatsvinden.

Systeemorgaan
De lever is een systeemorgaan, zoals de longen, het hart en de hersenen. Bij leverinsufficiëntie vermindert de cruciale ontgiftingscapaciteit en cumuleren de gifstoffen in het bloed en in de weefsels. Organen worden eveneens aangetast, waaronder de hersenen. Leverfalen wil zeggen dat het leverweefsel zodanig beschadigd is dat de talrijke levensbelangrijke functies in het geding komen.

Acuut of chronisch?

Acute leverinsufficiëntie, ofwel leverfalen, is in de meeste gevallen te wijten aan bepaalde aandoeningen, zoals hepatitis (leverontsteking), vergiftiging (o.a. overdosis medicijnen, waaronder paracetamol en diclofenac), een leverinfarct of een tumor. Chronisch leverfalen heeft vaak langdurig alcoholmisbruik of een chronische hepatitis als oorzaak, naast bepaalde stofwisselingsziekten. Er is geen erfelijkheidsfactor bekend.

Acuut leverfalen of leverinsufficiëntie

Bij acuut leverfalen treden de verschijnselen of symptomen plotseling ofwel acuut op, waarbij voorheen geen sprake was van een leveraandoening. In sommige gevallen, bij twee op de tien patiënten (2019), kan echter geen duidelijke oorzaak gevonden worden. Bij een acute leverinsufficiëntie is de oorzaak dikwijls een leverbeschadiging als gevolg van een overdosis of cumulatie van bijvoorbeeld pijnstillers, zoals paracetamol, oxycodon, diclofenac of aspirine, al dan niet intentioneel.

Vitale functies
Berucht is de alcoholhepatitis (vergiftiging). Er kan ook sprake zijn van een auto-immuunreactie. Als gevolg van de beschadiging van het leverweefsel, door welke oorzaak dan ook, is de verstoring van de leverfuncties binnen enkele uren of dagen fataal doordat de ontgiftingscapaciteit faalt en de gifstoffen inwerken op de hersenen, mede als gevolg van ammoniakcumulatie (hepatische encefalopathie). Naarmate de leveruitval voortduurt, zal de negatieve invloed ook op andere organen merkbaar worden, zoals de longen en nieren. Er treedt een domino-effect op van algemene uitvalsverschijnselen van vitale functies met uiteindelijk het hepatisch coma als gevolg. Het klinisch beeld van iemand met acute leveruitval kenmerkt zich door een massale levernecrose (versterving van leverweefsel), die een hele reeks symptomen uitlokt.

Symptomen

Dit zijn enkele van de in het oog springende symptomen van ernstig, acuut leverfalen, waarbij de uitslagen van het diagnostisch bloedonderzoek buiten beschouwing zijn gelaten.

• Misselijkheid.
• Buikpijn.
• Braken.
• Geelzucht (icterus).
• Vermoeidheid (algehele malaise).
• Neurologische verschijnselen, zoals epileptische aanvallen (stuipen), verwardheid, sufheid en coma.

Behandeling

De diagnose acuut leverfalen wordt gesteld met onder andere het hematologisch onderzoek, waaronder de bepaling van het bilirubine, de stollingseiwitten en de ammoniakspiegel in het bloed. Daarnaast zal er een echo worden gemaakt en eventueel een leverbioptie en endoscopie worden uitgevoerd. Bij acuut en progressief verslechterend leverfalen is opname op de intensive care noodzakelijk. Indien encefalopathie ernstige vormen aanneemt, zal de patiënt worden geïntubeerd en beademd. Ook zullen de stollingsfactoren, de elektrolyten en de bloedgaswaarden (o.a. pO2 en pCO2) gemonitord worden. Bij leverfalen als gevolg van hepatitis (leverontsteking) start de arts onder andere een antivirale therapie. Bij een medicijnvergiftiging zal altijd een mogelijke paracetamolintoxicatie worden meegenomen in de diagnostiek. Eventueel wordt gestart met antibiotica (breedspectrum) indien de verdenking van een infectie bestaat. Eventueel komt de patiënt op de wachtlijst voor levertransplantatie. Bij actieve bloedingen schrijft men onder andere vitamine K voor. Zoals ook prednison bij een auto-immuunhepatitis of alcoholhepatitis. Eventuele neurologische complicaties worden op de intensive care gemonitord, waaronder de intercraniële druk door hersenoedeem.

Prognose

Het merendeel van de patiënten met acuut leverfalen komt in principe op de wachtlijst voor een levertransplantatie. Zonder transplantatie is de mortaliteit zeer hoog (60-85%). Indien de patiënt een acute leveruitval overleeft, geneest de lever doorgaans volledig mits dit orgaan vóór de aanval gezond was.

Chronisch leverfalen

Chronische leverinsufficiëntie kan zich maandenlang of zelfs jarenlang voortslepen zonder dat er noemenswaardige symptomen optreden. De progressie is doorgaans traag. Sterker nog, mensen met deze sluipende aandoening leiden vaak jarenlang een normaal leven en zal men niet bij de huisarts zien met klachten. De oorzaak van chronisch leverfalen is in veel gevallen langdurig alcolholmisbruik.

Symptomen

De uiteindelijke symptomen van chronisch leverfalen zijn onder andere:

• Geelzucht (huid en oogwit).
• Blauwe plekken en huidbloedinkjes.
• Jeuk.
• Opgezwollen buik door oedeem.
• Vingernagels met een afwijkende vorm.
• Rode handpalmen.
• Borstvergroting bij mannen.
• Spinnenwebachtige bloedvaatjes (haarvaten) in de huid, met name op de borst.

Levercirrose

Levercirrose is een van de oorzaken van chronische leverinsufficiëntie, doorgaans als gevolg van langdurig alcoholmisbruik. Er kunnen echter ook andere oorzaken aan ten grondslag liggen, zoals hepatitis B of C (virus). Een auto-immuunstoornis behoort eveneens tot de mogelijkheden. Ook kan een ontsteking van de grotere galwegen de boosdoener zijn. Net als de ziekte van Crohn. Of galstenen.

Oedeem
Bij levercirrose, een belangrijke oorzaak van chronisch leverfalen, gaat het leverweefsel te gronde en wordt vervangen door vezelachtig bindweefsel of littekenweefsel. De lever zal groeien (hypertrofisch) of juist gaan schrompelen (atrofisch). In veel gevallen ontstaat stuwing in het poortadertstelsel (portale hypertensie) met als gevolg aambeien, een vergrote milt, pijn, ascites (vochtophoping in de buik) en spataderen in de slokdarm, wat een hoog bloedingsgevaar oplevert. Doorgaans ontstaat in een later stadium geelzucht (icterus).

Diagnose en behandeling van chronische leverinsufficiëntie

Bij klachten die duiden op chronische leverinsufficiëntie zal de huisarts naast het lichamelijk onderzoek ook bloedonderzoek laten doen om een beeld te krijgen van de omvang van de leverbeschadiging. In veel gevallen worden een eiwitarm dieet en andere diëtische regels voorgeschreven om de cumulatie van gifstoffen in het bloed (als gevolg van de leverinsufficiëntie) te verminderen. Stoppen met roken en drinken hoort daar ook bij, hoe moeilijk dat doorgaans ook is voor de patiënt.

Oedeem
Eventueel wordt een diureticum (plaspillen) voorgeschreven om de vochtophoping (oedeem) in de buik te verminderen, naast een zoutbeperkend dieet. Er is geen behandeling om de leverschade te herstellen. De prognose van chronisch leverfalen is grotendeels afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Lees verder

• Geelzucht (icterus) is vaak een ernstig symptoom
• Leververvetting (steatose) en levercirrose door alcohol
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – lever en galwegen
• De sluipende symptomen van levercirrose
• Alcoholisme – de vier stadia