Geelzucht (icterus) is vaak een ernstig symptoom

Bij geelzucht is de huid gelig van kleur. Vooral het oogwit is gevoelig voor die verkleuring. Men ziet het soms ook bij pasgeborenen. Is het gevaarlijk? Welke oorzaken kunnen eraan ten grondslag liggen? Om te beginnen is geelzucht altijd een symptoom, waarbij te veel bilirubine in het bloed circuleert. Bilirubine ontstaat tijdens de afbraak van rode bloedlichaampjes. De lever koppelt bilirubine aan glucagonzuur en geeft het af aan de gal. Tijdens dat proces kan er van alles misgaan. Bij geelzucht is er meestal iets aan de hand met de lever of de galblaas. Maar er kan ook sprake zijn van een infectie, zoals hepatitis A.

Inhoud

• Wat is geelzucht (icterus)?
• Dynamische en mechanische geelzucht
• Belangrijkste oorzaken van geelzucht
• Icterus gravis (geelzucht bij pasgeborenen)
• Drie hoofdvormen van geelzucht
• Prehepatische of hemolytische geelzucht
• Posthepatische geelzucht
• Intrahepatische geelzucht
• Naar de huisarts...

Wat is geelzucht (icterus)?

Geelzucht is een gele verkleuring van de huid en de slijmvliezen. Het bilirubinegehalte in het bloed is dan te hoog. De verkleuring van het oogwit is het meest opvallend. Normaliter wordt bilirubine via de milt en de lever als gal in de ontlasting uitgescheiden. Bilirubine is een afbraakproduct van hemoglobine, ofwel de ijzer bevattende, rode kleurstof in de rode bloedcellen.

Bilirubine
Deze kleurstof wordt met behulp van een chemisch omzettingsproces naar de lever vervoerd, waar het uiteindelijk via de gal in de darmen wordt uitgescheiden. Als dit proces ergens ‘onderweg’ hapert, komt er te veel bilirubine in het bloed en gaat de huid geel zien. Men noemt dat geelzucht of icterus. Het is een symptoom van een onderliggende aandoening.

Dynamische en mechanische geelzucht

Bij een dynamische icterus ontstaat geelzucht door een verhoogde afbraak van rode bloedlichaampjes. De gezonde lever kan de toestroom van bilirubine niet aan. Bij een mechanische geelzucht ontstaat er stuwing van bilirubine omdat de gebrekkige of aangedane levercellen het aanbod vanuit het bloed niet kunnen verwerken. De stuwing kan ook ontstaan omdat de bilirubine niet afgevoerd kan worden naar de galwegen, bijvoorbeeld door een afsluiting.

Belangrijkste oorzaken van geelzucht

Geelzucht kan ontstaan door een obstructie van de galwegen. Maar ook een verhoogde afbraak van hemoglobine kan de oorzaak zijn. Ook hepatitis A is berucht.

Obstructie-geelzucht
De oorzaak is gelegen in een gedeeltelijke of volledige afsluiting van de galwegen. Bijvoorbeeld door een galsteen, galblaaskanker of aangeboren afwijkingen van de galwegen. Dit wordt post-hepatische icterus genoemd. De (oplosbare) bilirubine wordt dan terug gestuwd naar het bloed met geelzucht als gevolg. De ontlasting is zeer licht van kleur, de urine daarentegen donker. Ook wormen en alvleesklierkanker kunnen een afsluiting van de galwegen veroorzaken. Bij een obstructie-icterus kunnen kolieken ontstaan door bijvoorbeeld galstenen.

Hemolytische geelzucht
Deze vorm van geelzucht is te wijten aan een verhoogde afbraak van rode bloedlichaampjes in de milt. De gezonde lever kan de verwerking van bilirubine niet aan, bijvoorbeeld na een bloeding. De urine is dan bruin gekleurd.

Hepatische geelzucht
De oorzaak is levercelbeschadiging, bijvoorbeeld door hepatitis A of levercirrose.

De ziekte van Weil (infectieuze geelzucht)
Naast hoge koorts en griepachtige verschijnselen treedt er ook geelzucht op.

Medicijnen, alcohol, voeding
Bij langdurig alcoholmisbruik ontstaat levercirrose en leverinsufficiëntie. De levercellen worden dan vernietigd en er treedt verbindweefseling op, waardoor de lever niet meer op zijn taak berekend is. Ook bepaalde medicijnen kunnen geelzucht als bijwerking hebben.

Erfelijke aandoeningen
Zoals het syndroom van Gilbert en het syndroom van Crigler-Najjar. Deze aandoeningen verminderen de verwerkingscapaciteit van de levercellen, waardoor geelzucht kan ontstaan.

Icterus gravis (geelzucht bij pasgeborenen)

Deze vorm van geelzucht ontstaat in de eerste uren na de geboorte. De oorzaak is meestal een verschil in bloedgroep, ofwel antagonisme, tussen de moeder en de baby. De moeder heeft dan antistoffen gemaakt tegen het foetale bloed (resusantagonisme). Er treedt een verhoogde afbraak van rode bloedcellen op met als gevolg te veel bilirubine in het bloed (geelzucht). Het gevaar is bovendien dat er een zogenaamde kernicterus ontstaat, doordat bilirubine zeer giftig is voor de hersenen van de pasgeborene. Er treden dan beschadigingen op in het zenuwstelsel.

Lichttherapie
Bij pasgeborenen is de lever soms nog niet rijp genoeg om de bilirubine te verwerken. Ook dan treedt er geelzucht op, doordat eerst het foetale hemoglobine wordt afgebroken en er dus meer aanbod van bilirubine is. Bij pasgeborenen met een te hoog bilirubinegehalte wordt vaak lichttherapie gegeven. Door blootstelling aan licht vindt er namelijk een versnelde omzetting van bilirubine in oplosbare vorm plaats. Deze baby's worden 'onder de blauwe lamp' gelegd.

Drie hoofdvormen van geelzucht

Uit het bovenstaande kunnen drie hoofdvormen van icterus (geelzucht) worden afgeleid:

Prehepatische of hemolytische geelzucht

De oorzaak van de gele verkleuring is te vinden vóór de lever, zoals na een verhoogde afbraak van rode bloedcellen. De lever kan daarbij de toevloed aan bilirubine niet verwerken.

Posthepatische geelzucht

De oorzaak van deze icterus moeten we zoeken achter de lever, bijvoorbeeld als gevolg van galstenen die in de galblaas de galafvoer belemmeren, ook wel afsluitingsicterus genoemd.

Intrahepatische geelzucht

De lever kan beschadigd zijn (levercirrose), zoals na langdurig alcoholmisbruik. Of er kan sprake zijn van een ontsteking (hepatitis).

Naar de huisarts...

Er zijn nog meer oorzaken van geelzucht, zoals virale icterus. Ook baby’s die borstvoeding krijgen hebben vaker symptomen van geelzucht dan kinderen met flesvoeding. Het verschijnsel is doorgaans onschuldig als de baby verder geen symptomen van andere aandoeningen vertoont. Bij aanhoudende geelzucht is het echter altijd verstandig om naar de huisarts te gaan. Geelzucht is een symptoom. Er is dus iets aan de hand als het oogwit geel ziet, of als de ontlasting een stopverfkleur heeft. Verkleuring van de ontlasting duidt vrijwel altijd op een galwegen- of leverprobleem. De huisarts is de geschikte persoon om vast te stellen of de geelzucht ernstig is. Hij kan iemand doorsturen naar de specialist of anderszins advies geven.

Lees verder

• Spijsvertering onder de loep – de lever
• Leverfalen of leverinsufficiëntie – acuut en chronisch
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – lever en galwegen
• Zo ontstaat geelzucht (icterus)
• Oorzaken van pijn – galsteen, niersteen en ileus (kolieken)