Gele ogen en gele huid: oorzaken, symptomen en behandeling

Gele ogen en een gele huid wijst op geelzucht (icterus), wat geen aandoening op zich is maar een verschijnsel van verschillende aandoeningen van de lever en galblaas. De kleur van de huid en het oogwit is afhankelijk van het bilirubineniveau. Bilirubine is een afvalstof die in het bloed wordt aangetroffen. Bepaalde niveaus leiden tot een gele kleur, terwijl zeer hoge niveaus bruin lijken. Geelzucht bij pasgeboren baby's komt vaak voor. Ongeveer 60 procent van alle kinderen die in Nederland worden geboren hebben geelzucht (icterus neonatorum). Geelzucht kan echter voorkomen bij mensen van alle leeftijden en is normaal gesproken het gevolg van een onderliggende aandoening. Geelzucht wijst normaal gesproken op een probleem met de lever of de galblaas. Dit kan gepaard gaan met andere klachten en symptomen, zoals jeuk, donkere urine en witte poep. Soms ontstaat een gelige huidtint door voeding. De behandeling van gele ogen en gele huid hangt af van de onderliggende oorzaak.

• Gele ogen en gele huid
• Epidemiologie van geelzucht (icterus)
• Wat gebeurt er in je lijf als je ogen en huid ineens geel kleuren?
• Geelzucht: waar gaat het mis? De drie typen
• Wat zijn de drie typen geelzucht?
• Kenmerken per type
• Oorzaken van geelzucht
• Probleem in lever of galblaas
• Hyperbilirubinemie
• Levergerelateerde oorzaken
• Acute leverontsteking (bijvoorbeeld door hepatitis A, B, C of E)
• Levercirrose (door alcoholgebruik, non-alcoholische steatohepatitis (NASH) of leververvetting)
• Auto-immuunhepatitis
• Levercirrose door leververvetting (NASH)
• Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie
• Leversarcoïdose
• Galweg- en galblaasaandoeningen
• Galwegontsteking
• Obstructie van de galwegen door galstenen of tumoren
• Cholestase of galstuwing (onderbreking van galstroom uit de lever)
• Tumoren in de galwegen of galblaas
• Hemolytische aandoeningen als oorzaken van geelzucht
• Hemolytische anemie
• Sferocytose
• Sepsis (bij ernstige bacteriële infecties)
• Genetische aandoeningen die van invloed zijn op de bilirubineverwerking
• Syndroom van Gilbert (verminderde werking van enzymen in de lever)
• Syndroom van Crigler-Najjar (CNS)
• Dubin-Johnson-syndroom (verminderde uitscheiding van geconjugeerd bilirubine)
• Rotor-syndroom
• Aangeboren geelzucht bij pasgeborenen
• Icterus neonatorum (fysiologische geelzucht bij pasgeborenen)
• Aangeboren galwegafwijkingen (zoals galgangatresie)
• Hemolytische ziekte van de pasgeborene (door bloedgroepantagonisme)
• Geelzucht veroorzaakt door externe factoren en medicijnen
• Reacties op medicatie (bijvoorbeeld hoge doses paracetamol, antibiotica, anticonvulsiva)
• Vergiftiging door toxische stoffen (bijvoorbeeld alcohol, schimmels)
• Pseudo-geelzucht door voeding
• Risicogroepen en -factoren voor gele ogen en een gele huid
• Symptomen: gele ogen en gele huid
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Leverfunctieonderzoek
• Bloedonderzoek
• Beelvormend onderzoek
• Leverbiopsie
• Bilirubinewaarden
• Behandeling van geelzucht
• Geelzucht door anemie
• Geelzucht door hepatitis
• Obstructie-geïnduceerde geelzucht
• Medicatie-geïnduceerde geelzucht
• Innovatieve toekomstopties
• Wat kun jezelf doen?
• Zelfzorg en praktische tips bij gele ogen en gele huid
• Voeding: je lever voeden, letterlijk
• Hydratatie: meer dan alleen water
• Beweging: de slimme aanpak
• Omgevingsfactoren: je leefruimte optimaliseren
• Slimme gewoontes: geef je lever rust
• Specifieke supplementen en kruiden: natuurlijke hulpjes
• Hygiëne en infectiepreventie: bescherm jezelf
• Rust en herstel: minder is soms meer
• Prognose van geelzucht
• Complicaties
• Psychische gevolgen
• Lichamelijke complicaties
• Preventie van geelzucht: Hoe houd je je huid stralend en je lever blij?

Gele ogen en gele huid

Toen Sarah op een ochtend in de spiegel keek, viel haar iets vreemds op: haar ogen hadden een geelachtige waas gekregen, en haar huid leek een tint donkerder, bijna geel. In eerste instantie dacht ze dat het door het licht kwam, maar na een paar dagen werd de gele kleur steeds duidelijker. Verontrust ging ze naar de huisarts, waar ze hoorde dat dit een teken kon zijn van een probleem met haar lever. Wat begon als een onschuldige verkleuring bleek een belangrijke waarschuwing van haar lichaam.

Gele ogen en een gele huid wijst op geelzucht. Geelzucht wordt veroorzaakt door een opeenhoping van bilirubine, een afvalstof in het bloed. Een ontstoken lever of verstopte galwegen kunnen tot geelzucht leiden, evenals andere onderliggende aandoeningen. Symptomen zijn onder meer een gele tint van de huid en het oogwit, donkere urine en jeuk. De diagnose geelzucht wordt gesteld op basis van een reeks onderzoeken. Geelzucht wordt behandeld door de onderliggende oorzaak te aan te pakken.

Epidemiologie van geelzucht (icterus)

Geelzucht, of icterus, is een medische aandoening die wereldwijd voorkomt en waarbij de huid en ogen een gele tint krijgen door een verhoogde hoeveelheid bilirubine in het bloed. Deze aandoening kan ontstaan door verschillende oorzaken, zoals leveraandoeningen, bloedafbraak, en galwegobstructies, en treft mensen van alle leeftijden. De prevalentie en oorzaken van geelzucht kunnen echter sterk variëren, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, geslacht, genetische aanleg, geografische locatie en omgevingsomstandigheden.

Geslachtsverschillen bij geelzucht
Hoewel geelzucht mannen en vrouwen van alle leeftijden kan treffen, laten statistieken zien dat bepaalde oorzaken vaker bij één van beide geslachten voorkomen. Mannen hebben bijvoorbeeld een verhoogde kans op leveraandoeningen zoals levercirrose en hepatitis, die geelzucht kunnen veroorzaken. Bij vrouwen daarentegen komt geelzucht tijdens de zwangerschap iets vaker voor, met name door aandoeningen zoals intrahepatische cholestase van de zwangerschap (ICP). Onderzoek wijst uit dat ongeveer 1 op de 1.000 zwangere vrouwen deze aandoening ontwikkelt, wat tijdelijk geelzucht kan veroorzaken.

• Jan, een man van middelbare leeftijd, ontwikkelde geelzucht door leverproblemen na jarenlang alcoholgebruik. Bij Lisa, een zwangere vrouw van 32, werd tijdens haar derde trimester een lichte geelverkleuring opgemerkt, wat uiteindelijk werd toegeschreven aan ICP.

Leeftijdsgroepen: kinderen versus volwassenen
Bij pasgeborenen komt geelzucht relatief vaak voor. Neonatale geelzucht treft naar schatting 60-80% van de voldragen baby’s in de eerste levensweek en ontstaat meestal door een onrijp leverstelsel. Bij premature baby's ligt dit percentage nog hoger, rond de 80-90%, omdat hun lever nog minder ontwikkeld is. Meestal verdwijnt deze vorm van geelzucht vanzelf na enkele dagen of met behulp van fototherapie, waarbij blauw licht helpt om bilirubine af te breken.

Bij volwassenen is geelzucht zeldzamer en vaak het gevolg van aandoeningen zoals hepatitis, galwegobstructies of genetische aandoeningen zoals het Gilbert-syndroom. Gilbert-syndroom komt naar schatting voor bij 3-7% van de bevolking, en bij mensen met dit syndroom veroorzaakt stress of vasten soms een lichte geelverkleuring van de huid en ogen door verminderde afbraak van bilirubine.

Klimaat en geografische verschillen
Geografische locatie en klimaat kunnen de incidentie van geelzucht beïnvloeden. In landen met een tropisch of subtropisch klimaat, zoals in delen van Afrika, Latijns-Amerika en Zuidoost-Azië, komen infectieziekten zoals hepatitis A en malaria veel voor. Beide ziekten kunnen de lever aantasten en leiden tot geelzucht. In deze gebieden ligt de incidentie van geelzucht hoger dan in gematigde klimaten. In Sub-Sahara Afrika wordt bijvoorbeeld geschat dat 10-15% van de volwassenen ooit geelzucht heeft gehad door een levergerelateerde infectie.

In Nederland en België is geelzucht minder gebruikelijk en wordt het vaak veroorzaakt door auto-immuunziekten, leverziekten door alcoholgebruik, en genetische aandoeningen. In de overzeese Nederlandse gebiedsdelen, zoals Aruba, Curaçao en Bonaire, komt geelzucht iets vaker voor, mede door hogere temperaturen en een hoger risico op infectieziekten zoals hepatitis A en leptospirose, die vaker voorkomen in warmere klimaten.

Weetje: In ontwikkelingslanden treedt geelzucht bij kinderen vaak op door infectieziekten en ondervoeding, terwijl in westerse landen de oorzaak vaker ligt bij erfelijke aandoeningen of leveraandoeningen door leefstijl.

Genetische aanleg en familiaire factoren
Genetica speelt een belangrijke rol in de gevoeligheid voor geelzucht. Het eerder genoemde Gilbert-syndroom is een genetische aandoening die leidt tot episodische geelzucht door een verminderde afbraak van bilirubine. Dit syndroom komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert: in Europa komt het voor bij 3-7% van de bevolking, terwijl in Aziatische landen het percentage iets hoger kan liggen, rond de 8-10%.

Familiaire factoren kunnen ook een rol spelen bij de ontwikkeling van leveraandoeningen, zoals hemochromatose, waarbij ijzerophoping de lever beschadigt en uiteindelijk tot geelzucht kan leiden. Hemochromatose komt vaker voor bij mensen van Noord-Europese afkomst, met een prevalentie van ongeveer 1 op de 300.

• Bij de familie van Thomas, wiens moeder en oom beide hemochromatose hebben, was hij op jonge leeftijd bekend met geelzucht. Na enkele testen bleek hij ook drager van het gen, wat hem gevoelig maakt voor leverproblemen en icterus.

Wereldwijde cijfers en verschillen
Wereldwijd wordt geschat dat geelzucht ongeveer 5-10% van de bevolking ooit treft, maar de oorzaken en frequentie variëren afhankelijk van de regio. In de Verenigde Staten en Europa komt geelzucht bij volwassenen voornamelijk door leefstijlgerelateerde aandoeningen zoals alcoholische leverziekte en obesitas-gerelateerde leververvetting. In Aziatische en Afrikaanse landen ligt de incidentie hoger door de prevalentie van hepatitis B en C, die chronische leverziekten kunnen veroorzaken en zo leiden tot geelzucht.

In ontwikkelingslanden komt geelzucht ook vaker voor bij kinderen door infecties zoals malaria, ondervoeding en beperkte toegang tot gezondheidszorg. Wereldwijd zijn ongeveer 170 miljoen mensen chronisch geïnfecteerd met hepatitis C, wat bij een aanzienlijk aantal van hen uiteindelijk leidt tot levercirrose en geelzucht.

Wat gebeurt er in je lijf als je ogen en huid ineens geel kleuren?

Geelzucht. Het klinkt als iets dat je misschien alleen in oude medische boeken tegenkomt, maar het is verrassend alledaags. Het ontstaat wanneer je lichaam moeite heeft om van een stofje genaamd bilirubine af te komen. Dat stofje, wat eigenlijk een afvalproduct is van je rode bloedcellen, begint zich op te hopen in je bloed. En laat bilirubine nou nét die kenmerkende gele kleur hebben. Als je lichaam het niet snel genoeg opruimt, gaat het letterlijk door je huid en ogen heen schijnen.

Hoe bilirubine in de spotlight komt te staan
Rode bloedcellen zijn eigenlijk de hardwerkende koeriers van je lichaam, maar ze hebben een houdbaarheidsdatum: ongeveer 120 dagen. Daarna worden ze netjes afgebroken in je milt en lever. Tijdens dat proces komt hemoglobine vrij, een belangrijk onderdeel van je bloedcellen, dat wordt omgezet in bilirubine. Het is de taak van je lever om dat bilirubine op te pakken, het te "verpakken" in gal, en het vervolgens via je darmen je lichaam uit te werken.

Maar als dat proces ergens hapert – of dat nou door een leverprobleem, galwegobstructie, of iets anders komt – dan blijft bilirubine rondzwerven in je bloed. Het is alsof je vuilnisbelt steeds groter wordt omdat de afvalophaling niet meer langs komt. Het resultaat? Die gele tint die je huid en ogen overneemt.

De drie hoofdspelers: Waar zit de blokkade?
Geelzucht kan op drie manieren ontstaan, afhankelijk van waar het misgaat.

• Pre-hepatisch (voor de lever): Als je lichaam rode bloedcellen sneller afbreekt dan normaal, bijvoorbeeld bij hemolytische anemie, komt er meer bilirubine vrij dan je lever aankan. Je lever doet z’n best, maar het is alsof je een brandslang in een emmer probeert te legen – het stroomt over.
• Hepatisch (in de lever): Soms is je lever zelf het probleem. Leverziekten zoals hepatitis, cirrose, of de ziekte van Gilbert kunnen ervoor zorgen dat bilirubine niet goed verwerkt wordt. Het blijft hangen in je bloed, alsof het in een wachtrij staat zonder einde.
• Post-hepatisch (na de lever): Hier gaat het fout in de galwegen. Denk aan galstenen of een tumor die de doorgang blokkeert. Je lever doet z’n werk, maar het bilirubine kan simpelweg niet weg. Het is alsof je op de snelweg rijdt en ineens een gigantische file tegenkomt – nergens heen te gaan.

Waarom geel? De magie (of misère) van bilirubine
Je vraagt je misschien af: waarom wordt alles geel? Dat komt door de chemische eigenschappen van bilirubine. Het is een pigment dat van nature die gele kleur heeft. Normaal gesproken zie je dat niet, omdat het netjes via je gal en ontlasting verdwijnt. Maar als het zich ophoopt in je bloed, verspreidt het zich overal – van je huid tot het wit van je ogen. Zelfs je urine kan een donkergele of oranje tint krijgen omdat je lichaam via je nieren probeert op te ruimen wat je lever niet kan verwerken.

• Casus: Peter, een 52-jarige klusser, merkte dat zijn ogen gelig werden en zijn urine donkerder was dan normaal. Hij dacht eerst dat het door de koffie kwam, maar een bezoek aan de huisarts onthulde een galsteen die zijn galwegen blokkeerde. Na een kleine ingreep was hij snel weer de oude – maar hij kijkt nu altijd even naar zijn ogen in de spiegel voor een snelle check.

Het grote plaatje: Wat doet geelzucht met je lichaam?
Geelzucht is niet zomaar een symptoom; het vertelt je dat er ergens een verstoring is in een van je belangrijkste systemen. Of het nu je lever is, je galwegen, of je bloedcellen, het is altijd een signaal dat er iets niet helemaal lekker loopt. Gelukkig is het meestal goed te behandelen, vooral als je er op tijd bij bent. Soms is het een kwestie van een dieet aanpassen, een galsteen verwijderen, of medicatie nemen. Andere keren vraagt het om een grondigere aanpak, zoals bij leverziekten.

Dus, als je ooit merkt dat je huid of ogen een gelige tint krijgen, negeer het dan niet. Je lichaam probeert iets te zeggen, en het mooie is dat je vaak veel kunt doen om het weer in balans te brengen. Want laten we eerlijk zijn: we willen allemaal een stralende teint – maar liever niet geel!

Geelzucht: waar gaat het mis? De drie typen

Wat zijn de drie typen geelzucht?

Geelzucht is niet zomaar één aandoening; het kan ontstaan op drie verschillende plekken in je lichaam, afhankelijk van waar de verwerking van bilirubine spaak loopt. Of het nou vóór de lever, ín de lever, of daarna gebeurt, elk type heeft zijn eigen oorzaken en kenmerken. Laten we dit ontleden in een overzichtelijke tabel – want hoe beter je begrijpt wat er speelt, hoe beter je actie kunt ondernemen.

Kenmerken per type

Elke vorm van geelzucht heeft zijn eigen symptomen en bijzonderheden. Hier een korte opsomming van wat je kunt verwachten:

Pre-hepatisch:

• Gele huid en ogen.
• Donkere urine, maar normale ontlasting.
• Vaak gepaard met bloedarmoede, vermoeidheid en soms kortademigheid.

Hepatisch:

• Gele huid en ogen.
• Donkere urine én bleke ontlasting.
• Vaak jeuk, vermoeidheid, en soms een opgezwollen buik door vochtophoping (ascites).

Post-hepatisch:

• Gele huid en ogen.
• Donkere urine en heel lichte, soms witte ontlasting.
• Vaak intense jeuk en pijn in de bovenbuik of rechterzij, vooral bij galstenen.

Oorzaken van geelzucht

Probleem in lever of galblaas

Geelzucht duidt op een geelverkleuring van de huid en het oogwit en het treedt op als het lichaam bilirubine niet goed verwerkt. Dit kan te wijten zijn aan een probleem in de lever of de galblaas. Geelzucht staat ook bekend als icterus. Het geelzien van pasgeborenen wordt icterus neonatorum genoemd en dit is een normaal verschijnsel.

Hyperbilirubinemie

Bilirubine is geelgekleurd afvalmateriaal dat in de bloedbaan achterblijft nadat ijzer uit het bloed is verwijderd. De lever filtert afvalstoffen uit het bloed. Wanneer bilirubine de lever bereikt, hechten andere chemicaliën eraan. De door de lever verwerkte bilirubine staat bekend als geconjugeerd bilirubine (na omzetting in de lever). De lever produceert gal, een spijsverteringssap. Geconjugeerde bilirubine komt de gal binnen, waarna deze stof het lichaam. Het is dit type bilirubine dat de ontlasting zijn bruine kleur geeft. Als er te veel bilirubine aanwezig is, kan het in de omliggende weefsels lekken. Dit staat bekend als hyperbilirubinemie en veroorzaakt de gele kleur in de huid en ogen.

Levergerelateerde oorzaken

Geelzucht ontstaat vaak door leveraandoeningen, die het vermogen van de lever om bilirubine te verwerken, af te breken en af te scheiden verstoren.

Geelzucht is vaak het gevolg van leveraandoeningen die het vermogen van de lever om bilirubine te verwerken, af te breken en af te scheiden, belemmeren. Hieronder de belangrijkste levergerelateerde oorzaken van geelzucht:

Acute leverontsteking (bijvoorbeeld door hepatitis A, B, C of E)

Bij een acute leverontsteking raakt het leverweefsel ontstoken, wat het functioneren van de lever ernstig verstoort. Hepatitisvirussen zijn de meest voorkomende oorzaak van deze ontsteking, met hepatitis A, B, C en E als de grootste boosdoeners. Hepatitis A en E worden meestal overgedragen via besmet voedsel of water, terwijl hepatitis B en C via bloedcontact of andere lichaamsvloeistoffen verspreiden. Wanneer de lever ontstoken raakt, kan deze bilirubine niet goed verwerken, wat leidt tot de klassieke symptomen van geelzucht: een gele huid en geel oogwit. Wereldwijd lijden miljoenen mensen aan hepatitis, en naar schatting krijgt 1 op de 100 mensen ooit te maken met geelzucht door een acute leverontsteking.

Levercirrose (door alcoholgebruik, non-alcoholische steatohepatitis (NASH) of leververvetting)

Levercirrose is een ernstige, chronische aandoening waarbij leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, meestal als gevolg van langdurig alcoholgebruik of leververvetting. Bij NASH, een vorm van leververvetting die niet door alcohol wordt veroorzaakt, raakt de lever beschadigd door ophoping van vet. Dit vet veroorzaakt een chronische ontsteking die op den duur leidt tot littekenvorming. Deze littekens belemmeren de bloedtoevoer door de lever, waardoor bilirubine niet goed kan worden afgevoerd en er geelzucht kan ontstaan. Levercirrose treft wereldwijd miljoenen mensen en is een van de belangrijkste oorzaken van chronische geelzucht. Naar schatting komt levercirrose voor bij 5 op de 1.000 volwassenen in westerse landen.

Auto-immuunhepatitis

Bij auto-immuun hepatitis valt het eigen immuunsysteem ten onrechte het leverweefsel aan, wat leidt tot ontsteking en beschadiging van de levercellen. Deze aandoening komt relatief zelden voor, maar is vooral aanwezig bij jonge vrouwen. De chronische ontsteking zorgt ervoor dat bilirubine niet goed verwerkt kan worden, wat leidt tot geelzucht. Zonder behandeling kan auto-immuunhepatitis leiden tot leverfalen en uiteindelijk levercirrose. Het komt voor bij ongeveer 1 op de 10.000 mensen, waarbij vrouwen driemaal zo vaak getroffen worden als mannen.

Levercirrose door leververvetting (NASH)

Non-alcoholische steatohepatitis, of NASH, is een aandoening waarbij vet in de lever zich ophoopt, zonder dat alcohol hierbij een rol speelt. De ophoping van vet kan leverontsteking veroorzaken, en na verloop van tijd kan dit leiden tot levercirrose. NASH treft wereldwijd naar schatting 3-5% van de volwassen bevolking en komt vaker voor bij mensen met obesitas, diabetes en een ongezonde levensstijl. Door de leververvetting en ontsteking raakt de functie van de lever verstoord, waardoor bilirubine zich ophoopt in het lichaam en geelzucht veroorzaakt.

Weetje: NASH is een van de snelst groeiende oorzaken van leverziekte in de westerse wereld en zal naar verwachting in de toekomst een belangrijke oorzaak van levertransplantaties worden.

Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie

Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie is een genetische aandoening waarbij het enzym alfa-1-antitrypsine onvoldoende in de lever wordt aangemaakt of verkeerd wordt opgeslagen. Dit enzym beschermt normaal de longen, maar bij een tekort kunnen ook leverproblemen ontstaan door de ophoping van verkeerd gevouwen eiwitten in de levercellen. Deze ophoping veroorzaakt leverontsteking, die kan leiden tot geelzucht. Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie komt bij ongeveer 1 op de 2.500 mensen in Europa voor en kan zowel bij kinderen als volwassenen voorkomen. Bij kinderen kan de aandoening al vroeg in het leven leiden tot geelzucht en later zelfs tot levercirrose.

Leversarcoïdose

Sarcoïdose is een ontstekingsziekte die zich in meerdere organen kan manifesteren, waaronder de lever. Bij leversarcoïdose vormen zich kleine ontstoken knobbeltjes (granulomen) in het leverweefsel, wat de normale leverfunctie kan verstoren. Deze granulomen belemmeren de afvoer van bilirubine, waardoor geelzucht kan ontstaan. Sarcoïdose komt vaker voor bij volwassenen tussen 20 en 40 jaar en treft wereldwijd naar schatting 20-40 op de 100.000 mensen. Leversarcoïdose is relatief zeldzaam, maar kan langdurige leverproblemen veroorzaken die leiden tot chronische geelzucht.

Galweg- en galblaasaandoeningen

Geelzucht ontstaat vaak door problemen in de galwegen of galblaas die de afvoer van bilirubine verstoren. De galwegen transporteren gal – dat bilirubine bevat – van de lever naar de galblaas en de dunne darm. Wanneer de galwegen verstopt of ontstoken raken, kan bilirubine zich ophopen in het lichaam en zo een gele huid en gele ogen veroorzaken.

Galwegontsteking

Galwegontsteking, ook wel cholangitis genoemd, ontstaat door een infectie of verstopping van de galwegen. Wanneer bacteriën in de galwegen terechtkomen, veroorzaakt dit een ontstekingsreactie, vaak vergezeld van koorts, buikpijn en geelzucht. Galwegontsteking komt vaker voor bij mensen boven de 60 jaar en treft naar schatting ongeveer 1 op de 1.000 volwassenen. Deze aandoening is meestal het gevolg van een galsteen die de galweg blokkeert, waardoor bacteriën de kans krijgen om zich in de galwegen te nestelen. Als de ontsteking zich uitbreidt, kan deze ernstige leverproblemen en langdurige geelzucht veroorzaken.

• Na een zware maaltijd voelde de 65-jarige Anja plotseling een hevige pijn in haar rechterbovenbuik, gevolgd door koorts en een gelige teint. Na onderzoek bleek een galsteen een galwegontsteking te hebben veroorzaakt. Door een antibiotica-kuur en het verwijderen van de galsteen kon de galwegontsteking worden behandeld, en verdween de geelzucht.

Obstructie van de galwegen door galstenen of tumoren

Een obstructie van de galwegen, bijvoorbeeld door galstenen of een tumor, verhindert dat gal en bilirubine uit de lever kunnen stromen. Galstenen zijn harde afzettingen die zich vormen in de galblaas en komen relatief vaak voor; in Nederland heeft naar schatting 1 op de 10 volwassenen galstenen, hoewel niet iedereen klachten ervaart. Bij een galwegobstructie veroorzaakt door galstenen kan de druk in de galwegen toenemen, wat pijn en geelzucht veroorzaakt. Tumoren in de galwegen of galblaas, hoewel zeldzamer, kunnen ook leiden tot obstructie en geelzucht. Kanker in de galwegen, ook wel cholangiocarcinoom genoemd, heeft een incidentie van ongeveer 1 op de 100.000, maar kan ernstig zijn door de complexe locatie van de galwegen.

Weetje: Naar schatting ontwikkelt 10-15% van de mensen met galstenen ooit complicaties zoals een galwegobstructie, wat een belangrijke oorzaak van geelzucht is bij volwassenen.

Cholestase of galstuwing (onderbreking van galstroom uit de lever)

Cholestase, of galstuwing, treedt op wanneer de gal niet goed uit de lever kan stromen en in de lever blijft. Deze onderbreking van de galstroom kan ontstaan door medicijnen, leveraandoeningen, zwangerschap, of verstoppingen in de galwegen. Als de gal in de lever blijft hangen, ontstaat er een ophoping van geconjugeerd bilirubine in het bloed, wat leidt tot geelzucht. Cholestase komt relatief vaak voor en wordt bij zwangere vrouwen (intrahepatische cholestase van de zwangerschap) geschat op 1 op de 1.000 zwangerschappen. Bij volwassenen kan cholestase door medicatie en leveraandoeningen ontstaan en zich manifesteren als een gele huid en ogen, jeuk en donkere urine.

• Marijke, 32 weken zwanger, kreeg plotseling een intense jeuk en een lichte geelverkleuring. Bij de controle bleek cholestase van de zwangerschap de oorzaak. Door medische monitoring en aanpassingen in haar medicatie kon de galafvoer verbeteren en nam de geelzucht af.

Tumoren in de galwegen of galblaas

Hoewel tumoren in de galwegen en galblaas minder vaak voorkomen, kunnen ze ernstige obstructies veroorzaken en leiden tot chronische geelzucht. Galwegkanker of cholangiocarcinoom komt voor bij ongeveer 1 op de 100.000 mensen, en het risico neemt toe bij mensen ouder dan 65 jaar. De tumor kan zich in of nabij de galwegen bevinden en de galstroom belemmeren, wat bilirubineopbouw veroorzaakt en geelzucht teweegbrengt. Omdat deze tumoren vaak pas in een vergevorderd stadium symptomen geven, is de prognose vaak minder gunstig. Bij vroegtijdige ontdekking kan chirurgische verwijdering soms helpen om de galwegen vrij te maken en de galstroom te herstellen.

• Peter, een 68-jarige man, had maandenlang last van een lichte, maar aanhoudende geelverkleuring en onverklaarbare buikpijn. Onderzoek toonde een kleine tumor in de galwegen aan. Door een operatie werd de tumor verwijderd, en de galstroom werd hersteld, wat de geelzucht en andere klachten wegnam.

Hemolytische aandoeningen als oorzaken van geelzucht

Bij hemolytische aandoeningen worden rode bloedcellen sneller afgebroken dan het lichaam ze kan vervangen, wat leidt tot een overmatige productie van bilirubine. Dit overtollige bilirubine kan niet efficiënt door de lever worden verwerkt, waardoor het zich ophoopt in het bloed en zich afzet in de huid en ogen, wat resulteert in geelzucht.

Hemolytische anemie

Hemolytische anemie is een aandoening waarbij rode bloedcellen vroegtijdig afbreken, wat resulteert in een tekort aan rode bloedcellen. Dit tekort kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, zoals auto-immuunziekten, erfelijke aandoeningen of infecties. Bij hemolytische anemie wordt bilirubine, een afvalproduct van de afgebroken rode bloedcellen, snel en in grote hoeveelheden aangemaakt. De lever raakt hierdoor overbelast en kan het bilirubine niet efficiënt verwerken, wat geelzucht veroorzaakt. Hemolytische anemie komt wereldwijd voor en treft naar schatting 1 op de 10.000 mensen, afhankelijk van de specifieke oorzaak en de geografische regio.

• Bij een 35-jarige vrouw werd na aanhoudende vermoeidheid en een gele verkleuring van haar huid en ogen hemolytische anemie vastgesteld. Ze had een auto-immuunvorm van hemolytische anemie, waarbij haar eigen immuunsysteem haar rode bloedcellen aanviel. Met medicatie en regelmatige controle kon de anemie worden beheerst, en de geelzucht verdween.

Sferocytose

Sferocytose is een erfelijke bloedziekte waarbij rode bloedcellen een ronde, in plaats van de normale schijfvorm aannemen. Deze afwijkende vorm maakt de rode bloedcellen kwetsbaar, waardoor ze sneller dan normaal afbreken in de milt. Dit leidt tot een verhoogde productie van bilirubine, wat de lever kan overbelasten en geelzucht kan veroorzaken. Sferocytose komt vaker voor bij mensen van Noord-Europese afkomst en treft ongeveer 1 op de 5.000 mensen.

Weetje: Sferocytose is de meest voorkomende erfelijke vorm van hemolytische anemie in Europa, waarbij de symptomen variëren van mild tot ernstig. Sommige mensen ervaren slechts milde bloedarmoede, terwijl anderen intensieve behandeling nodig hebben.

• Bij Thomas, een jongen van 10 jaar, werd sferocytose ontdekt toen hij na een infectie plotseling geelzucht kreeg en bloedarmoede ontwikkelde. Hij bleek drager van het gen voor sferocytose, wat verklaarde waarom zijn rode bloedcellen sneller afbraken. Door een combinatie van goede monitoring en dieet kon hij de symptomen onder controle houden.

Sepsis (bij ernstige bacteriële infecties)

Sepsis, ook bekend als bloedvergiftiging, is een levensbedreigende aandoening die ontstaat wanneer het lichaam sterk reageert op een bacteriële infectie. Bij sepsis raken rode bloedcellen beschadigd en breken ze sneller af. Het lichaam produceert hierdoor meer bilirubine dan de lever kan verwerken, wat kan leiden tot geelzucht. Sepsis komt vooral voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, ouderen en pasgeborenen, en kan snel escaleren tot levensbedreigende complicaties. Naar schatting krijgt 1 op de 1.000 mensen per jaar te maken met sepsis, met een hogere incidentie bij kwetsbare populaties.

• De 78-jarige Johan ontwikkelde geelzucht nadat hij in het ziekenhuis werd opgenomen met sepsis. Zijn lichaam brak rode bloedcellen in een snel tempo af als reactie op de infectie, wat leidde tot een overschot aan bilirubine. Met intensieve antibiotische behandeling en zorg herstelde hij uiteindelijk, en de geelzucht verdween naarmate de sepsis onder controle kwam.

Genetische aandoeningen die van invloed zijn op de bilirubineverwerking

Sommige genetische aandoeningen verstoren de afbraak of uitscheiding van bilirubine, waardoor het zich in het lichaam ophoopt. Dit kan leiden tot chronische of episodische geelzucht, afhankelijk van de ernst van de aandoening en hoe goed het lichaam bilirubine kan verwerken. Hieronder een overzicht van de belangrijkste genetische oorzaken.

Syndroom van Gilbert (verminderde werking van enzymen in de lever)

Het syndroom van Gilbert is een erfelijke aandoening waarbij de lever moeite heeft om bilirubine effectief af te breken. Dit komt doordat het enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van bilirubine minder actief is. Hierdoor kan bilirubine zich ophopen in het bloed, wat leidt tot een lichte, episodische geelzucht. Het syndroom van Gilbert is relatief ongevaarlijk en komt voor bij ongeveer 3-7% van de bevolking, waarbij het vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen. De geelzucht kan soms worden uitgelokt door stress, ziekte of vasten.

• Lisa, een gezonde vrouw van 28, merkte na een periode van intense stress dat haar huid en ogen een gele tint kregen. Bij onderzoek bleek dat ze het syndroom van Gilbert had. De symptomen verdwenen vanzelf zodra haar stressniveau afnam, en ze leerde dat een regelmatige levensstijl haar kon helpen om episodes van geelzucht te voorkomen.

Syndroom van Crigler-Najjar (CNS)

Het syndroom van Crigler-Najjar is een zeldzame, erfelijke aandoening die ernstige geelzucht veroorzaakt door een compleet of bijna compleet gebrek aan het enzym dat bilirubine in de lever afbreekt. Er zijn twee typen: Type I, de meest ernstige vorm, waarbij het enzym vrijwel volledig ontbreekt en vaak in de eerste levensdagen al zichtbaar is, en Type II, waarbij het enzym gedeeltelijk werkt en minder ernstige symptomen veroorzaakt. CNS is een levensbedreigende aandoening die slechts bij ongeveer 1 op de miljoen mensen voorkomt en vaak intensieve behandeling vereist, zoals fototherapie en in sommige gevallen zelfs levertransplantatie.

Weetje: Fototherapie, waarbij blauw licht wordt gebruikt om bilirubine in de huid af te breken, wordt vaak toegepast bij pasgeborenen met Crigler-Najjar type I. Dit kan het bilirubinegehalte in het bloed tijdelijk verlagen en ernstige complicaties voorkomen.

• De ouders van Tim, die kort na de geboorte ernstige geelzucht ontwikkelde, kwamen er al snel achter dat hun zoon het syndroom van Crigler-Najjar type I had. Door regelmatige fototherapie bleef zijn bilirubinegehalte stabiel, maar het gezin moest zich aanpassen aan deze intensieve behandeling om zijn gezondheid te waarborgen.

Dubin-Johnson-syndroom (verminderde uitscheiding van geconjugeerd bilirubine)

Dubin-Johnson-syndroom is een zeldzame genetische aandoening waarbij de lever moeite heeft om geconjugeerd bilirubine uit te scheiden, wat resulteert in een chronische, maar meestal milde vorm van geelzucht. In tegenstelling tot andere vormen van geelzucht is de bilirubine in dit geval geconjugeerd, wat wil zeggen dat het al door de lever is bewerkt maar niet goed kan worden uitgescheiden. Dubin-Johnson-syndroom komt slechts bij een klein deel van de bevolking voor en heeft meestal geen andere gevolgen voor de leverfunctie of algemene gezondheid.

• Mark, een 40-jarige man, had al zijn hele leven een lichtgele teint, maar ondervond verder geen klachten. Tijdens een routinecontrole werd Dubin-Johnson-syndroom vastgesteld, wat zijn lichte geelzucht verklaarde. Aangezien zijn gezondheid niet in gevaar was, had hij geen behandeling nodig en leefde hij gewoon verder.

Rotor-syndroom

Rotor-syndroom is een erfelijke aandoening die lijkt op Dubin-Johnson-syndroom, maar met minder pigmentophoping in de lever. Het veroorzaakt een mild verhoogd bilirubinegehalte en episodische geelzucht, meestal zonder andere symptomen. Rotor-syndroom is zeer zeldzaam en heeft weinig tot geen invloed op de algemene gezondheid of levensverwachting. Het onderscheidt zich van Dubin-Johnson-syndroom doordat het zich vaak iets minder sterk manifesteert en de leverfunctie normaal blijft.

• Anna, een vrouw van 25 jaar, had een geschiedenis van lichte geelzucht die soms optrad tijdens periodes van vasten. Bij verder onderzoek bleek ze het Rotor-syndroom te hebben. Met eenvoudige aanpassingen in haar dieet kon ze haar bilirubinegehalte stabiel houden en gele verkleuring vermijden.

Aangeboren geelzucht bij pasgeborenen

Geelzucht bij pasgeborenen is een veelvoorkomend fenomeen en treedt op wanneer het onrijpe leverstelsel van de baby niet voldoende bilirubine kan verwerken. Deze vorm van geelzucht is meestal tijdelijk en lost vanzelf op naarmate de lever zich ontwikkelt. Bij sommige pasgeborenen kan de geelzucht echter ernstiger zijn door onderliggende medische oorzaken, zoals galwegafwijkingen of bloedgroepantagonisme.

Icterus neonatorum (fysiologische geelzucht bij pasgeborenen)

icterus neonatorum, ook wel fysiologische geelzucht genoemd, komt voor bij een groot deel van de pasgeborenen. Omdat de lever van een pasgeborene nog niet volledig ontwikkeld is, kan deze aanvankelijk moeite hebben om bilirubine snel genoeg af te breken. Hierdoor hopen zich kleine hoeveelheden bilirubine op in het bloed, wat leidt tot een gele kleur van de huid en ogen. Fysiologische geelzucht begint meestal tussen de tweede en vierde levensdag en verdwijnt vanzelf binnen één tot twee weken. Ongeveer 60-80% van de voldragen baby's en 80-90% van de premature baby's ontwikkelt icterus neonatorum, wat deze aandoening tot een van de meest voorkomende oorzaken van geelzucht bij pasgeborenen maakt.

Weetje: Bij premature baby's is de kans op fysiologische geelzucht groter, omdat hun lever nog minder rijp is. Deze baby's kunnen langer last hebben van geelzucht en hebben soms extra behandeling nodig, zoals fototherapie.

Aangeboren galwegafwijkingen (zoals galgangatresie)

Sommige pasgeborenen hebben een aangeboren afwijking aan de galwegen, zoals galgangatresie, waarbij de galwegen niet goed zijn gevormd of volledig afwezig zijn. Galgangatresie verhindert dat gal, en daarmee bilirubine, van de lever naar de darmen kan stromen. Hierdoor stapelt bilirubine zich op in het lichaam en veroorzaakt aanhoudende geelzucht. Zonder chirurgische ingreep kan galgangatresie leiden tot ernstige leverproblemen en uiteindelijk leverfalen. Galgangatresie komt voor bij ongeveer 1 op de 10.000 tot 15.000 geboorten en vereist vaak een vroege diagnose en behandeling om ernstige complicaties te voorkomen.

• Bij baby Max werd na enkele weken aanhoudende geelzucht galgangatresie vastgesteld. Hij onderging een chirurgische ingreep om de galstroom te herstellen, wat zijn leverfunctie beschermde en zijn geelzucht verminderde.

Hemolytische ziekte van de pasgeborene (door bloedgroepantagonisme)

De hemolytische ziekte van de pasgeborene ontstaat wanneer de bloedgroepen van de moeder en het kind niet compatibel zijn, wat kan leiden tot een afbraak van rode bloedcellen in het lichaam van de baby. Dit komt voor als een moeder Rh-negatief is en een Rh-positieve baby draagt, of bij bepaalde ABO-bloedgroepantagonismen. Het immuunsysteem van de moeder maakt antilichamen aan die de rode bloedcellen van de baby afbreken, wat leidt tot een overmaat aan bilirubine en ernstige geelzucht bij de pasgeborene. Deze vorm van geelzucht kan gevaarlijk zijn en vereist vaak behandeling, zoals fototherapie of soms zelfs een wisseltransfusie. De hemolytische ziekte van de pasgeborene komt in landen met toegang tot medische zorg minder vaak voor, maar blijft wereldwijd een belangrijke oorzaak van geelzucht bij pasgeborenen.

• Emma, een pasgeboren baby met een bloedgroep die niet compatibel was met die van haar moeder, kreeg al snel na de geboorte last van ernstige geelzucht. Ze onderging een wisseltransfusie om het bilirubinegehalte te verlagen en herstelde snel na deze behandeling.

Geelzucht veroorzaakt door externe factoren en medicijnen

Bepaalde externe factoren, zoals medicijnen, toxische stoffen en voedingsmiddelen, kunnen leiden tot overbelasting van de lever en het ontstaan van geelzucht. Deze vormen van geelzucht ontstaan wanneer de lever niet meer in staat is om bilirubine effectief te verwerken en af te voeren, wat kan leiden tot een ophoping in het bloed en een gele teint in de huid en ogen.

Reacties op medicatie (bijvoorbeeld hoge doses paracetamol, antibiotica, anticonvulsiva)

Bepaalde medicijnen kunnen de lever zwaar belasten, vooral als ze in hoge doses worden gebruikt of bij langdurig gebruik. Paracetamol is een goed voorbeeld: hoewel het in lage doses meestal veilig is, kan een overdosis ernstige leverschade veroorzaken en leiden tot acuut leverfalen en geelzucht. Ook antibiotica zoals amoxicilline en bepaalde anticonvulsiva (medicatie tegen epilepsie) kunnen soms bijwerkingen veroorzaken die de lever belasten. Deze medicijnen kunnen bij sommige mensen een ontstekingsreactie in de lever veroorzaken, wat het vermogen van de lever om bilirubine af te breken vermindert.

Weetje: Paracetamolvergiftiging is een van de meest voorkomende oorzaken van acuut leverfalen en geelzucht in westerse landen. Het kan al voorkomen bij een dosis van 8-10 gram, wat slechts ongeveer twee tot drie keer de aanbevolen maximale dosis is.

• Na enkele dagen met koorts nam Marie hoge doses paracetamol om de pijn te verlichten. Kort daarna ontwikkelde ze geelzucht, wat een signaal bleek van een paracetamolvergiftiging. Ze werd behandeld in het ziekenhuis, waar de leverfunctie herstelde nadat de medicatie was gestopt.

Vergiftiging door toxische stoffen (bijvoorbeeld alcohol, schimmels)

Toxische stoffen zoals alcohol en bepaalde schimmels kunnen de lever ernstig beschadigen en leiden tot geelzucht. Chronisch alcoholgebruik kan bijvoorbeeld leiden tot levercirrose, waarbij het leverweefsel geleidelijk aan wordt vervangen door littekenweefsel, wat de afvoer van bilirubine belemmert. Leververvetting en leverontsteking, vaak voorstadia van cirrose, komen veel voor bij langdurig overmatig alcoholgebruik en veroorzaken ook vaak geelzucht. Daarnaast kunnen giftige schimmels zoals de groene knolamaniet (een bekende giftige paddenstoel) acute leverschade en geelzucht veroorzaken. Deze schimmels bevatten toxines die de levercellen vernietigen, wat zonder snelle medische hulp levensbedreigend kan zijn.

• Robert, een 55-jarige man met een lange geschiedenis van zwaar alcoholgebruik, merkte dat zijn huid en ogen langzaam geel kleurden. Na onderzoek bleek hij levercirrose te hebben ontwikkeld door jarenlange leverbelasting, veroorzaakt door zijn alcoholgebruik.

Pseudo-geelzucht door voeding

Deze vorm van geelzucht wordt veroorzaakt door een overschot aan bètacaroteen in het dieet, wat een gele huid veroorzaakt zonder verhoogd bilirubinegehalte. Bepaalde voeding kan een gele huid veroorzaken, oftewel pseudo-geelzucht. Pseudo-geelzucht is een ongevaarlijke toestand. Door overmatige inname van bètacaroteen (aanwezig in groentes zoals wortelen en zoete aardappelen en in geel/oranje fruit waaronder abrikozen, papaja's, mango's en perziken), kan pseudo-icterus ontstaan door neerslag ter hoogte van de huid. Het oogwit blijft gespaard, waardoor het kan worden onderscheiden van echte geelzucht. De vergeling van de huid is bij pseudo-geelzucht dus het gevolg van een teveel aan bètacaroteen en niet van een overmaat aan bilirubine. Pseudo-geelzucht ontstaat meestal door het eten van grote hoeveelheden wortel, pompoen of meloen.

Risicogroepen en -factoren voor gele ogen en een gele huid

De ontwikkeling van gele ogen en een gele huid, oftewel geelzucht, kan verschillende risicogroepen en factoren treffen die de kans op bilirubineophoping in het lichaam vergroten. Deze groepen lopen door hun leefstijl, medische achtergrond of erfelijke aanleg een verhoogd risico op lever- en galwegproblemen, die het bilirubinegehalte kunnen beïnvloeden en geelzucht kunnen veroorzaken.

Chronische alcoholgebruikers
Mensen die langdurig veel alcohol drinken, vormen een van de grootste risicogroepen voor geelzucht. Regelmatig alcoholgebruik kan leiden tot leververvetting, leverontsteking en uiteindelijk levercirrose. Deze aandoeningen verstoren de leverfunctie, waardoor bilirubine zich ophoopt in het bloed. Naar schatting ontwikkelt ongeveer 20-30% van de zware drinkers levercirrose, met geelzucht als veelvoorkomend symptoom.

• Jan, die al jaren dagelijks alcohol drinkt, merkte dat zijn ogen en huid gele tinten kregen. Dit bleek een teken te zijn van levercirrose die zich door jarenlang drinken had opgebouwd.

Pasgeborenen
Pasgeborenen, vooral prematuren, hebben een onrijp leverstelsel dat bilirubine nog niet volledig kan verwerken, waardoor ze vatbaar zijn voor neonatale geelzucht. Ongeveer 60-80% van de voldragen baby’s en bijna alle premature baby’s ontwikkelen tijdelijke geelzucht, wat meestal vanzelf overgaat of kan worden behandeld met fototherapie. Premature baby's zijn extra kwetsbaar, omdat hun lever nog minder ontwikkeld is.

Weetje: Pasgeborenen met een donkere huidskleur kunnen ook geelzucht hebben, hoewel de gele tint soms minder opvalt, wat nauwkeurig toezicht extra belangrijk maakt.

Mensen met erfelijke aandoeningen
Sommige mensen hebben een genetische aanleg die hen gevoelig maakt voor geelzucht. Aandoeningen zoals het syndroom van Gilbert, sferocytose en Crigler-Najjar veroorzaken een verminderde afbraak of verhoogde afbraak van rode bloedcellen, waardoor bilirubine zich kan ophopen. In Europa komt het syndroom van Gilbert voor bij ongeveer 3-7% van de bevolking, waarbij vooral milde geelzucht onder stress, vasten of ziekte optreedt.

• Jessica, die het syndroom van Gilbert heeft, krijgt soms een gelige teint tijdens tentamenperiodes op de universiteit, wanneer haar lichaam door stress extra gevoelig wordt voor bilirubineophoping.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals HIV-patiënten, transplantatiepatiënten of mensen die chemotherapie ondergaan, lopen een hoger risico op virale infecties zoals hepatitis of cytomegalovirus (CMV). Deze infecties kunnen leverontsteking veroorzaken, waardoor de verwerking van bilirubine verstoord raakt en geelzucht kan ontstaan. Voor deze groep is nauwkeurige monitoring belangrijk om vroegtijdig in te grijpen bij tekenen van leverproblemen.

Mensen die bepaalde medicatie gebruiken
Bepaalde medicijnen, zoals hoge doses paracetamol, antibiotica en anticonvulsiva, kunnen leverschade veroorzaken en leiden tot geelzucht. Langdurig of overmatig gebruik van deze medicatie kan de leverfunctie beïnvloeden, vooral bij mensen die al gevoelig zijn voor leveraandoeningen.

Weetje: Paracetamolvergiftiging is een van de meest voorkomende oorzaken van acuut leverfalen, wat bij 1 op de 500 gevallen kan leiden tot ernstige geelzucht en andere complicaties.

Mensen die leven in gebieden met beperkte gezondheidszorg
In tropische en subtropische gebieden waar toegang tot schoon drinkwater en gezondheidszorg beperkt is, lopen mensen een verhoogd risico op infecties zoals hepatitis A en E, die beide leverontsteking en geelzucht kunnen veroorzaken. In ontwikkelingslanden is geelzucht door leverinfecties en ondervoeding veelvoorkomender en vormt het een grote risicofactor voor jonge kinderen en volwassenen.

Symptomen: gele ogen en gele huid

Een teveel aan bilirubine kan de gele tint in de ogen en huid veroorzaken. Veel voorkomende symptomen van geelzucht zijn:

• een gele huid en gele ogen
• bleke ontlasting
• donkere urine
• jeuk

Andere symptomen van geelzucht als gevolg van lage bilirubinespiegels zijn onder meer:

• vermoeidheid
• buikpijn
• gewichtsverlies
• braken
• koorts

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Een arts zal vragen stellen over de klachten die je ervaart en je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Daarna zal de arts lichamelijk onderzoek verrichten. Een te hoog bilirubinegehalte kan aangetoond worden via bloedonderzoek en kan de diagnose bevestigen. De arts zal de buik bevoelen (palpatie) en de stevigheid van de lever controleren. Een stevige lever duidt op levercirrose of littekenvorming in de lever. Een keiharde lever suggereert leverkanker.

Leverfunctieonderzoek

Verschillende tests kunnen geelzucht bevestigen. De eerste is een leverfunctieonderzoek om uit te zoeken of de lever naar behoren functioneert.

Bloedonderzoek

Als een arts de oorzaak niet kan vinden, kan hij bloedonderzoek doen om de bilirubinespiegel en de samenstelling van het bloed te controleren:

• Bilirubinetest: een hoog gehalte ongeconjugeerd bilirubine in vergelijking met gehaltes geconjugeerde bilirubine duiden op hemolytische geelzucht.
• Volledig bloedbeeld: een algemene test die vaak wordt aangevraagd en het aantal rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes meet.
• Bloedonderzoek naar hepatitis A, B en C.

Beelvormend onderzoek

De arts zal de structuur van de lever onderzoeken als deze een obstructie vermoedt. In deze gevallen kan beeldvormingsonderzoek worden gebruikt, waaronder MRI-, CT- en echografische scans. Ze kunnen ook een endoscopische endoscopische retrograde cholangiopancreatografie, kortweg ERCP, uitvoeren. Dit is een procedure die endoscopie en röntgenbeeldvorming combineert.

Leverbiopsie

Een leverbiopsie kan controleren op ontsteking, cirrose, kanker en leververvetting. Hierbij wordt een naald in de lever ingebracht om een ​​weefselmonster te verkrijgen. Het monster wordt vervolgens onder een microscoop onderzocht.

Bilirubinewaarden

Het niveau van bilirubine wordt vastgesteld via bloedonderzoek (een bilirubinetest). Deze meet de ongeconjugeerde of indirecte bilirubinespiegels. Deze zijn verantwoordelijk voor het ontstaan ​​van geelzucht. Bilirubineniveaus worden gemeten in milligrammen per deciliter (mg/dL). Volwassenen en oudere kinderen moeten een niveau tussen 0,3 en 0,6 mg/dL hebben. Deze waarden kunnen per laboratorium verschillen. Ongeveer 97 procent van de kinderen die worden geboren na 9 maanden zwangerschap heeft een niveau lager dan 13 mg/dL. Als ze hogere niveaus vertonen, worden ze meestal doorverwezen voor nader onderzoek.

Behandeling van geelzucht

Geelzucht, het geel kleuren van de huid en ogen, klinkt misschien exotisch, maar het is vaak een duidelijke hint van je lichaam dat er iets niet helemaal lekker loopt. De echte uitdaging bij geelzucht is niet de kleur zelf, maar het vinden van de onderliggende oorzaak. Pas als je weet wat erachter zit, kun je gericht aan de slag. Hier is een uitgebreide gids over de mogelijke behandelingen, inclusief innovatieve mogelijkheden:

Geelzucht door anemie

Als je lichaam niet genoeg ijzer heeft om gezonde rode bloedcellen aan te maken, kun je last krijgen van bloedarmoede (anemie). Dit kan leiden tot geelzucht omdat je lever overuren maakt om dode bloedcellen af te breken. De oplossing? Zorg dat je meer ijzer binnenkrijgt! Dat kan via ijzersupplementen of door vaker ijzerrijk voedsel te eten. Denk aan spinazie, rood vlees, linzen of zelfs verrijkte ontbijtgranen. Probeer ijzerrijke voeding te combineren met vitamine C (zoals een glas sinaasappelsap), zodat je lichaam het ijzer beter kan opnemen. Innovatieve aanpakken zoals ijzerinjecties of nieuwe medicijnen die de aanmaak van rode bloedcellen stimuleren, kunnen ook worden overwogen.

Geelzucht door hepatitis

Een ontstoken lever door hepatitis is een van de meest voorkomende oorzaken van geelzucht. Je lever raakt overbelast en kan bilirubine, het stofje dat je geel kleurt, niet meer goed verwerken. De behandeling hangt af van het type hepatitis. Bij virale hepatitis, zoals hepatitis B of C, kan de arts antivirale medicijnen voorschrijven om het virus aan te pakken. Bij auto-immuunhepatitis kan een kuur met steroïden helpen om de ontsteking te verminderen. Nieuwere behandelingen zoals directe antivirale middelen (DAA’s) voor hepatitis C bieden hogere genezingspercentages met minder bijwerkingen. Biologische medicijnen voor auto-immuunhepatitis zijn ook veelbelovend.

Obstructie-geïnduceerde geelzucht

Soms is het probleem puur mechanisch. Een blokkade in je galwegen, bijvoorbeeld door galstenen, een tumor of een litteken, kan de afvoer van gal en bilirubine verstoren. Hierdoor stijgt het bilirubinegehalte in je bloed, met geelzucht als gevolg. De oplossing? De blokkade weghalen! Dat klinkt misschien eng, maar dit wordt vaak gedaan met een minimaal invasieve operatie of een endoscopische procedure (zoals ERCP). In sommige gevallen is een grotere operatie nodig, afhankelijk van de oorzaak en locatie van de obstructie. Innovatieve technieken zoals lasertherapie of robot-geassisteerde chirurgie maken de ingrepen veiliger en efficiënter. 3D-beeldvorming helpt chirurgen bij het nauwkeurig lokaliseren van obstructies.

Medicatie-geïnduceerde geelzucht

Soms ligt de schuld bij medicijnen. Sommige medicijnen, zoals antibiotica, anticonvulsiva of chemotherapie, kunnen je lever belasten of een allergische reactie veroorzaken. Als je merkt dat je geel wordt terwijl je een nieuw medicijn gebruikt, moet je dit direct met je arts bespreken. Vaak is het vervangen van het medicijn voldoende om de geelzucht te laten verdwijnen. Innovaties zoals leverondersteuningstherapieën (bijvoorbeeld extracorporele levermachines) kunnen worden ingezet bij ernstige gevallen.

Innovatieve toekomstopties

Behandelingen zoals regeneratieve geneeskunde en stamceltherapie staan in de kinderschoenen, maar bieden hoop voor de behandeling van levergerelateerde geelzucht. Stamcellen kunnen mogelijk beschadigde levercellen vervangen, terwijl genbewerkingstechnologieën zoals CRISPR defecten in het metabolisme van bilirubine aanpakken. Deze technologieën bevinden zich nog in een experimentele fase, maar worden steeds veelbelovender.

Wat kun jezelf doen?

Geelzucht behandelen is niet altijd simpel, maar er zijn dingen die je zelf kunt doen om je herstel te ondersteunen. Zorg voor een gezond dieet dat rijk is aan antioxidanten (denk aan bessen, groene groenten en noten) om je lever een handje te helpen. Vermijd alcohol, omdat dit je lever extra kan belasten, en drink voldoende water om je lichaam te helpen ontgiften.

En vergeet niet om op tijd medische hulp te zoeken. Geelzucht kan een teken zijn van iets simpels, zoals een tijdelijk dieetprobleem, maar ook van iets ernstigers zoals een leveraandoening of een galwegprobleem. Hoe sneller je weet wat er aan de hand is, hoe sneller je kunt werken aan herstel.

Je lichaam is slim en geeft je signalen als er iets niet klopt. Gele ogen of huid zijn misschien niet subtiel, maar ze zijn wel effectief: je weet dat je actie moet ondernemen. Luister naar die signalen en geef je lijf de zorg die het verdient.

Zelfzorg en praktische tips bij gele ogen en gele huid

Gele ogen of een gelige huid kunnen behoorlijk wat alarmbellen laten rinkelen. Maar naast medische hulp, kun je zelf ook stappen zetten om je lever en je algehele gezondheid een flinke oppepper te geven.

Voeding: je lever voeden, letterlijk

Het klinkt misschien als een open deur, maar wat je eet, kan wonderen doen. Neem bijvoorbeeld artisjokken. Die zijn niet alleen lekker, maar bevatten ook cynarine, een stofje dat je lever ondersteunt bij het afbreken van gifstoffen. Een handvol bessen (zoals blauwe bessen of zwarte bessen) kan ook helpen. Ze zitten boordevol antioxidanten die ontstekingen in je lever tegengaan. En vergeet bieten niet – die felrode knollen helpen je galproductie op gang te houden, essentieel voor het afvoeren van bilirubine.

Wat minder bekend is? Papaja-bladeren. Die kun je stomen en eten of in een thee verwerken. In sommige culturen wordt dit beschouwd als een natuurlijke ondersteuning voor je lever.

Hydratatie: meer dan alleen water

Water drinken is natuurlijk belangrijk, maar je kunt het nog een stapje verder brengen. Probeer eens kurkuma-thee of een glas water met een vleugje appelazijn. Beide helpen je lever om gifstoffen af te voeren en houden je galwegen soepel.

Een ander drankje dat verrassend effectief kan zijn, is suikerrietsap. In landen waar geelzucht vaker voorkomt, wordt dit vaak aangeraden omdat het helpt bij het reguleren van bilirubine en je energielevel weer opkrikt. Zorg er wel voor dat het sap schoon en hygiënisch is bereid!

Beweging: de slimme aanpak

Je hoeft niet meteen een marathon te lopen (je lichaam heeft waarschijnlijk toch al niet veel energie), maar lichte beweging zoals wandelen na de maaltijd helpt je spijsvertering én je lever. Een paar minuten rustig fietsen op een hometrainer kan ook helpen om je bloedsomloop te stimuleren, wat de leverfunctie ondersteunt.

Heb je een trampoline in de buurt? Even 5 tot 10 minuten zachtjes springen kan je lymfesysteem activeren, wat helpt bij het afvoeren van afvalstoffen. Klinkt gek, maar het werkt.

Omgevingsfactoren: je leefruimte optimaliseren

Wist je dat schone lucht cruciaal is voor je lever? Als je blootgesteld bent aan vervuilde lucht of giftige dampen, moet je lever extra hard werken om alles te filteren. Zet daarom luchtreinigende planten in huis, zoals aloë vera of een rubberplant, om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Daarnaast is zonlicht belangrijk. Een kwartiertje in de zon kan je vitamine D-niveau verhogen, wat je immuunsysteem en je lever een boost geeft. Maar overdrijf het niet; verbranding helpt niemand!

Slimme gewoontes: geef je lever rust

Probeer eens een “leverrustdag” in te plannen. Dit betekent dat je een dag kiest waarop je niets eet dat zwaar verteerbaar is, zoals rood vlees of gefrituurd voedsel. Kies in plaats daarvan voor bouillons, lichte soepen en gestoomde groenten.

Ook je alcoholinname beperken is een open deur, maar wat minder bekend is, is het vermijden van overmatig suikergebruik. Suiker kan je lever belasten, en in sommige gevallen zelfs bijdragen aan vetlever, wat het probleem alleen maar erger maakt.

Specifieke supplementen en kruiden: natuurlijke hulpjes

Mariadistel wordt vaak genoemd als dé leverplant, maar er zijn meer opties. Probeer eens chlorella, een groene alg die gifstoffen bindt en helpt afvoeren. Ook fenegriekzaad (bijvoorbeeld als thee) kan je galproductie stimuleren.

Een verrassende optie? Berberiswortel. Dit kruid is minder bekend, maar kan helpen bij het reinigen van de lever en het verbeteren van de galstroom.

Hygiëne en infectiepreventie: bescherm jezelf

Omdat infecties zoals hepatitis vaak een oorzaak zijn van geelzucht, is hygiëne extra belangrijk. Was je handen vaker dan je denkt nodig te hebben, vooral na het aanraken van rauw voedsel.

Gebruik ook je eigen handdoeken en bekers. In sommige gevallen wordt hepatitis doorgegeven via speeksel of lichaamsvloeistoffen. Een beetje voorzichtigheid kan een hoop ellende voorkomen.

Rust en herstel: minder is soms meer

Tot slot, luister naar je lichaam. Dit klinkt cliché, maar als je geelzucht hebt, is het vaak een teken dat je systeem overbelast is. Plan genoeg rustmomenten in en probeer schermtijd te beperken. Het blauwe licht van je telefoon of laptop kan je al vermoeide ogen verder belasten.

Wil je écht innovatief? Probeer eens een koud-warm wisselbad voor je voeten. Dit stimuleert je bloedcirculatie en kan helpen om afvalstoffen sneller af te voeren.

Prognose van geelzucht

De prognose van geelzucht hangt sterk af van de oorzaak en de algehele gezondheid van de patiënt. In veel gevallen, zoals bij fysiologische geelzucht bij pasgeborenen of milde vormen van erfelijke geelzucht zoals het syndroom van Gilbert, is de prognose uitstekend. Bij deze vormen van geelzucht verdwijnt de gele kleur vanzelf of veroorzaakt ze slechts milde, tijdelijke symptomen zonder verdere complicaties.

Geelzucht bij pasgeborenen
Fysiologische geelzucht bij pasgeborenen komt vaak voor en heeft meestal een gunstige prognose. Deze vorm van geelzucht verdwijnt doorgaans binnen één tot twee weken na de geboorte zonder langdurige gevolgen. Bij premature baby's en baby's met aangeboren galwegafwijkingen, zoals galgangatresie, kan intensievere zorg en soms chirurgische ingreep nodig zijn. Bij tijdige behandeling is de prognose voor deze baby's vaak goed, hoewel langdurige monitoring nodig kan zijn.

• Een pasgeboren baby met icterus neonatorum kan meestal goed herstellen met fototherapie, waarbij blauw licht helpt om het bilirubinegehalte te verlagen. De meeste baby's herstellen snel en zonder blijvende complicaties.

Geelzucht door leveraandoeningen
Bij leveraandoeningen zoals hepatitis, levercirrose of leverkanker is de prognose afhankelijk van de ernst en behandelbaarheid van de onderliggende ziekte. Acute leverontsteking door hepatitis A of E heeft meestal een goede prognose, omdat het lichaam de infectie kan opruimen. Chronische hepatitis B of C kan echter leiden tot levercirrose of leverkanker, wat de prognose minder gunstig maakt. Vroege diagnose en behandeling, zoals antivirale therapieën, kunnen helpen om verdere leverbeschadiging te voorkomen en de prognose te verbeteren.

Weetje: Ongeveer 20% van de patiënten met chronische hepatitis C ontwikkelt binnen 20 jaar levercirrose. Vroege behandeling kan deze kans echter aanzienlijk verlagen.

Geelzucht door hemolytische aandoeningen
Bij mensen met hemolytische aandoeningen, zoals sferocytose of hemolytische anemie, kan de prognose variëren. Als de aandoening goed beheersbaar is met medicatie of dieet, is de prognose doorgaans positief. In ernstigere gevallen kan een miltverwijdering nodig zijn om de afbraak van rode bloedcellen te verminderen en geelzucht onder controle te houden. Met de juiste behandeling kunnen veel patiënten een goede levenskwaliteit behouden.

Geelzucht door toxische stoffen of medicatie
Wanneer geelzucht ontstaat door toxische stoffen, zoals alcohol of bepaalde medicijnen, is de prognose afhankelijk van de mate van leverbeschadiging en of de blootstelling tijdig wordt gestopt. Paracetamolvergiftiging bijvoorbeeld kan leiden tot acuut leverfalen, wat zonder medische interventie levensbedreigend kan zijn. Bij tijdige behandeling, zoals de toediening van antidota en leverondersteuning, kan de lever zich in veel gevallen herstellen. Chronische leverschade door alcoholmisbruik of toxische stoffen kan echter onomkeerbaar zijn en vereist vaak langdurige zorg.

Complicaties

Psychische gevolgen

De jeuk die gepaard gaat met geelzucht kan soms zo intens zijn dat van patiënten bekend is dat ze hun huid kapot krabben, slapeloosheid ervaren (en daardoor leiden aan slaaptekort) of in extreme gevallen zelfs gedachten aan zelfmoord hebben en depressie ervaren.

Lichamelijke complicaties

Wanneer complicaties optreden, is dit meestal vanwege het onderliggende probleem of de onderliggende aandoening, niet de geelzucht zelf. Als bijvoorbeeld een geblokkeerd galkanaal tot geelzucht leidt, kan dit leiden tot bloedingen. Dit komt omdat de blokkade leidt tot een tekort aan vitaminen die nodig zijn voor stolling.

Preventie van geelzucht: Hoe houd je je huid stralend en je lever blij?

Geelzucht lijkt misschien iets dat je overkomt zonder waarschuwing, maar wist je dat er veel manieren zijn om het te voorkomen? Of het nu gaat om een gezonde levensstijl, slimme voeding, of innovatieve medische technieken, je hebt meer controle dan je denkt. Hier is een uitgebreide gids met zowel bekende als minder voor de hand liggende manieren om geelzucht te voorkomen. Want eerlijk is eerlijk, niemand zit te wachten op gele ogen of een lever die op standje alarm staat.

Zorg voor een gezonde lever: De basis van alles
Je lever is de ster van de show als het gaat om het voorkomen van geelzucht. Dit orgaan verwerkt afvalstoffen, breekt rode bloedcellen af en reguleert je galproductie. Hoe houd je hem gezond? Begin met een gebalanceerd dieet vol groenten, fruit, volkoren granen en magere eiwitten. Denk aan bladgroenten zoals spinazie, broccoli, en avocado – allemaal vol antioxidanten die je lever beschermen tegen schade.

Vermijd overmatige consumptie van vet, suiker, en verwerkt voedsel, omdat deze je lever kunnen belasten. En ja, alcohol staat bovenaan de lijst van boosdoeners. Zelfs een paar drankjes per week kunnen op lange termijn je leverfunctie aantasten. Probeer alcohol te beperken of, nog beter, helemaal te vermijden.

Vaccinaties: Voorkom hepatitis voordat het toeslaat
Een van de belangrijkste oorzaken van geelzucht is hepatitis, en daar kun je jezelf gelukkig tegen beschermen. Vaccinaties tegen hepatitis A en B zijn breed beschikbaar en ontzettend effectief. Vooral als je reist naar gebieden waar hepatitis A veel voorkomt, zoals delen van Afrika en Azië, is een vaccinatie een must. Hepatitis B-vaccinaties worden vaak al in de kindertijd gegeven, maar als je deze niet hebt gehad, kun je ze alsnog krijgen.

Hepatitis C heeft helaas nog geen vaccin, maar bewustwording is hier de sleutel. Vermijd risicovol gedrag zoals het delen van naalden, en zorg ervoor dat medische instrumenten altijd steriel zijn – iets wat vooral belangrijk is bij reizen naar landen met minder strikte hygiëneprotocollen.

Bescherm je galwegen: Voorkom obstructies
Galwegobstructies, zoals galstenen, zijn een veelvoorkomende oorzaak van geelzucht. Je kunt het risico op galstenen verkleinen door een dieet te volgen dat rijk is aan vezels en arm aan verzadigde vetten. Drink voldoende water om je galwegen schoon te houden en je spijsvertering soepel te laten verlopen. Regelmatige lichaamsbeweging helpt ook, omdat het je gewicht op peil houdt en daarmee het risico op galstenen vermindert.

Innovatieve technieken zoals niet-invasieve beeldvorming (zoals echografie of MRI-scans) worden steeds vaker preventief ingezet om vroege obstructies op te sporen voordat ze problemen veroorzaken. Als je een familiegeschiedenis van galproblemen hebt, bespreek dit dan met je arts.

Let op medicijngebruik: Geef je lever wat ademruimte
Medicatie kan je lever belasten, vooral als je meerdere medicijnen tegelijkertijd gebruikt. Lees altijd de bijsluiter en bespreek met je arts of je medicijnen veilig zijn voor langdurig gebruik. Dit geldt ook voor vrij verkrijgbare medicijnen zoals paracetamol, die bij overmatig gebruik schadelijk kunnen zijn.

Nieuwe technologieën zoals gepersonaliseerde medicatie maken het mogelijk om medicijnen beter af te stemmen op jouw specifieke metabolisme. Dit voorkomt onnodige belasting van je lever en helpt je om bijwerkingen, waaronder geelzucht, te vermijden.

Minder bekende strategieën: Denk buiten de standaardbox
Naast de gebruikelijke preventieve maatregelen zijn er ook enkele minder bekende en innovatieve manieren om geelzucht te voorkomen:

• Probiotica en darmgezondheid: Een gezonde darmflora kan je lever ondersteunen door afvalstoffen efficiënter af te voeren. Kies voor probiotische voedingsmiddelen zoals yoghurt, kimchi of kefir, of overweeg supplementen.
• Natuurlijke leverondersteuning: Kruiden zoals mariadistel, kurkuma en artisjokextract staan bekend om hun leverondersteunende eigenschappen. Ze verminderen ontstekingen en bevorderen de galproductie. Altijd even checken met je arts voordat je hiermee begint.
• Lever-detoxmethodes: Dit klinkt trendy, maar sommige detoxmethodes kunnen daadwerkelijk nuttig zijn. Denk aan korte periodes van vasten onder medische begeleiding of het drinken van extra water met citroen om je lever te stimuleren. Maar wees voorzichtig: niet elke detox is veilig of effectief.
• CRISPR-technologie: Dit klinkt futuristisch, maar genbewerkingstechnieken zoals CRISPR kunnen in de toekomst mogelijk genetische aandoeningen corrigeren die geelzucht veroorzaken, zoals het syndroom van Gilbert.

Voorkomen is altijd beter dan genezen
Geelzucht voorkomen vraagt niet om drastische veranderingen, maar om slimme keuzes. Door je lever de aandacht te geven die het verdient, jezelf te beschermen tegen infecties en bewust om te gaan met medicijnen, kun je de kans op geelzucht aanzienlijk verkleinen. En met de opkomst van nieuwe technologieën en preventieve methoden wordt het nog makkelijker om je gezondheid te beschermen.

Dus, luister naar je lichaam, zorg goed voor je lever, en laat die gele tint maar lekker achterwege. Want eerlijk is eerlijk, een stralende huid en heldere ogen staan ons allemaal beter!

Lees verder

• Geelzucht: symptomen, oorzaken en behandeling van icterus
• Icterus (geelzucht): symptomen, oorzaak en behandeling
• Leverpijn (pijn aan de lever): steken of pijn in leverstreek
• Gele huid: oorzaken van gele huidverkleuring (xanthoderma)
• Leverwaarden: symptomen normale en verhoogde leverwaarden