Leververvetting: symptomen vette lever of vervette lever

Leververvetting is een vette of vervette lever; wat is de oorzaak van leververvetting? Wanneer er te veel vet in de lever is opgehoopt, dan wordt dit leververvetting of leversteatose genoemd. We spreken van NASH (Non Alcoholic Steato-Hepatitis), indien er ook ontstekingsreacties ontstaan. NASH kan leiden tot (lever)cirrose, een aandoening waarbij gezond leverweefsel afsterft en vezelachtig littekenweefsel ontstaat. In ernstige gevallen kan dit leiden tot leverfalen, waarbij de lever niet meer naar behoren kan functioneren. De behandeling van leververvetting is het aanpakken van de oorzaken die leververvetting in de hand werken, zoals stoppen met alcohol drinken en afvallen. Dan vermindert of verdwijnt de vervetting vaak.

• Leververvetting
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme
• Oorzaken niet-alcoholische leververvetting
• Insulineresistentie
• Metabool syndroom
• Overgewicht
• Ondervoeding
• Medicijngebruik
• Chronische darmontstekingen
• Symptomen van leververvetting
• Stadia van leververvetting
• Eenvoudige leververvetting (steatose)
• Niet-alcoholische steatohepatitis (NASH)
• Fibrose
• Cirrose
• Leverfalen en complicaties
• Leververvetting en NASH: het sluipende proces van leverontsteking en littekenvorming
• Levercirrose: de onomkeerbare schade
• Risicofactoren voor NASH en levercirrose
• Belang van vroege detectie
• Risicofactoren van een vervette lever
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van leververvetting
• Leefstijlveranderingen
• Medische aandoeningen adequaat behandelen
• Medicijnen gericht op insulinegevoeligheid
• Leverbeschermende medicijnen
• Bariatrische chirurgie
• Fecale microbiota-transplantatie (FMT)
• Immunomodulerende therapieën
• Experimentele behandelingen in ontwikkeling
• Natuurlijke middelen tegen vetlever
• Kurkuma
• Plantaardig dieet
• Complicaties
• Prognose
• Casus: Leververvetting (niet-alcoholische steatohepatitis, NASH)
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Leververvetting

Stel je eens voor dat je lever een drukke fabriek is, altijd bezig met het verwerken van vetten, suikers en toxines. Maar wat als die fabriek te veel voorraad krijgt, meer dan het kan verwerken? Dat is precies wat er gebeurt bij leververvetting: de lever begint vet op te slaan in plaats van het efficiënt af te breken.

Neem het voorbeeld van Paul, die dacht dat zijn kleine, dagelijkse glas wijn en wat fastfood geen kwaad konden. "Het hoort bij de gezelligheid," zei hij altijd. Maar toen hij steeds vaker moe werd en een zwaar gevoel in zijn bovenbuik kreeg, ging hij naar de dokter. Daar ontdekte hij dat zijn lever inmiddels een opslagplaats was geworden voor vet, alsof er ongevraagd magazijnen waren gebouwd in zijn 'fabriek.' Gelukkig kon Paul het tij keren met een paar aanpassingen, en zijn lever kreeg weer de kans om gezond te functioneren – een reminder dat zelfs een lever soms om ademruimte vraagt

As er in de lever te veel vet is opgeslagen ten gevolge van een storing in de vet- en suikerstofwisseling van de lever, spreekt men van levervetting (leversteatose). Bij een vette lever, kan de lever het overschot aan vetten en suikers niet meer verwerken en gaat het die overmaat aan lipiden zelf opslaan.

Epidemiologie

Leververvetting, ook bekend als niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) wanneer alcohol niet de oorzaak is, komt wereldwijd steeds vaker voor en wordt vaak in verband gebracht met onze moderne levensstijl en voedingspatronen. Dit stille probleem kan op den duur tot ernstige leveraandoeningen leiden en heeft een opvallend uiteenlopende epidemiologie, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, geslacht, genetica en omgeving.

Leeftijd en geslachtsverschillen
Leververvetting komt voor bij zowel volwassenen als kinderen, maar is het meest gangbaar bij volwassenen. In Nederland heeft naar schatting 20-25% van de volwassenen te maken met leververvetting, terwijl bij kinderen dit percentage lager ligt, rond de 5-10%, vaak samenhangend met obesitas. Volwassen mannen hebben een iets hogere kans op leververvetting dan vrouwen, vooral tot de leeftijd van 50 jaar. Na de menopauze neemt het risico bij vrouwen echter toe, waarschijnlijk door hormonale veranderingen die de vetstofwisseling beïnvloeden. Bij mannen wordt leververvetting vaak geassocieerd met viscerale vetopslag, die direct bijdraagt aan leververvetting door overbelasting van de lever met vrije vetzuren.

Geografische en klimatologische invloeden
Het voorkomen van leververvetting verschilt sterk per regio en wordt beïnvloed door omgevings- en leefstijlfactoren. In Nederland en België komt leververvetting bij een kwart van de volwassenen voor, maar in de Verenigde Staten loopt dit percentage op tot wel 30-40%. In warmere gebieden waar de toegang tot energierijke en bewerkte voedingsmiddelen de afgelopen decennia is toegenomen, zoals delen van het Midden-Oosten en bepaalde stedelijke regio’s in Zuid-Amerika, komt leververvetting steeds vaker voor. Stijgende welvaart in deze gebieden, gecombineerd met een westerse leefstijl en voedingspatronen, heeft geleid tot hogere consumptie van vet- en suikerrijke producten. Landen als Saoedi-Arabië en Brazilië zien bijvoorbeeld een toename van leververvetting, vooral in stedelijke gebieden waar voedingskeuzes en fysieke inactiviteit vergelijkbaar zijn met die in westerse landen. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals de Caribische eilanden, ligt het percentage hoger dan in Nederland zelf. Hier dragen klimaat, voeding en genetische factoren zoals een verhoogde insulineresistentie bij aan het hogere risico. Vooral de Afro-Caribische populatie heeft door genetische aanleg vaker last van leververvetting, mede door een hogere gevoeligheid voor metabole aandoeningen.

Voeding en leefstijl
Leververvetting wordt sterk beïnvloed door voedingskeuzes en leefstijlfactoren. Een dieet rijk aan bewerkte voedingsmiddelen, transvetten en suikers verhoogt het risico aanzienlijk. Bijvoorbeeld: in landen waar de consumptie van suikerhoudende dranken hoog is, zoals in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, komt leververvetting vaker voor dan in landen met een traditioneel mediterraan dieet, dat rijk is aan gezonde vetten, vezels en antioxidanten. Daarnaast blijkt dat gebrek aan lichaamsbeweging een grote rol speelt. In Nederland is de kans op leververvetting 20% lager bij mensen die regelmatig bewegen. Beroepen waarbij mensen veel zitten, zoals kantoorbanen, kunnen het risico op leververvetting vergroten, vooral als er sprake is van overgewicht.

Genetische invloeden
Genetica speelt een aanzienlijke rol in de ontwikkeling van leververvetting. Studies tonen aan dat mensen met bepaalde genetische varianten, zoals die in het PNPLA3-gen, een hoger risico lopen op leververvetting. Dit genetische risico komt vooral voor bij mensen van Latino-afkomst, waardoor het probleem bijvoorbeeld in Mexico en Zuid-Amerika gemiddeld vaker voorkomt dan in Europa. Ook binnen Europese populaties zijn er genetische verschillen: mensen van Noord-Europese afkomst hebben een iets lager risico dan mensen van Zuid-Europese of Mediterrane afkomst, die vaker genetische aanleg voor leververvetting hebben.

Wereldwijde verschillen en risicofactoren
Wereldwijd is leververvetting het meest gangbaar in welvarende landen, waar obesitas en een zittende leefstijl overheersen. In Azië, vooral in China en India, neemt leververvetting snel toe door de veranderingen in het voedingspatroon naar meer westerse diëten, ondanks de over het algemeen slankere lichaamsbouw van de bevolking. In India heeft bijvoorbeeld 15-30% van de volwassen bevolking leververvetting, vaak zonder overgewicht, wat wijst op de invloed van genetica en leefstijl. In Afrika komt leververvetting minder vaak voor, maar de percentages stijgen snel in stedelijke gebieden door de toename van obesitas en diabetes type 2.

Voorbeelden en cijfers
In Nederland kampt 25% van de volwassenen met leververvetting, terwijl dit bij de kinderen rond de 5-10% ligt, meestal bij overgewicht. In de Caribische gebieden ligt dit percentage bij volwassenen hoger, tot ongeveer 30%. In de Verenigde Staten loopt het op tot 30-40%, en in Mexico is het zelfs rond de 40-45%, mede door genetische aanleg. De stijging van leververvetting wereldwijd is opvallend, vooral in landen waar het traditionele dieet en actieve levensstijl steeds meer plaatsmaken voor westerse gewoonten.

Ontstaansmechanisme

Leververvetting ontstaat wanneer de lever meer vet binnenkrijgt dan ze kan verwerken en opslaan. Normaal gesproken helpt de lever om vetten af te breken en te gebruiken, maar bij een overmaat aan vet – door een vetrijk dieet, overmatig suikergebruik of beperkte beweging – raakt de lever overbelast. Het overtollige vet begint zich op te hopen in de levercellen, alsof het orgaan een magazijn wordt volgestapeld met onnodige voorraad.

Met de tijd stapelt dit vet zich op en creëert het kleine druppels die de levercellen vullen. Dit leidt tot ontsteking en littekenvorming, wat de functie van de lever verder belemmert. Wanneer het proces doorgaat, kan de lever uiteindelijk niet meer optimaal werken, wat risico’s geeft op ernstiger aandoeningen zoals leverfibrose of zelfs levercirrose. Leververvetting is dus een stille opbouwer, een geleidelijk proces waarin gezonde levercellen steeds verder worden omringd door vet, totdat de lever letterlijk vastloopt in haar eigen vetopslag.

Oorzaken niet-alcoholische leververvetting

Niet-alcoholische leververvetting ontstaat door een complex samenspel van factoren die het functioneren van de lever verstoren. Hoewel de precieze oorzaak per persoon kan verschillen, zijn er enkele veelvoorkomende factoren die een verhoogd risico met zich meebrengen.

Insulineresistentie

Een van de belangrijkste oorzaken van niet-alcoholische leververvetting is insulineresistentie, een verminderde gevoeligheid voor insuline. Insuline, een hormoon dat wordt geproduceerd door de alvleesklier, speelt een cruciale rol in het reguleren van de bloedsuikerspiegel. Wanneer iemand suiker consumeert, geeft de alvleesklier insuline af om de suikers op te nemen in de lichaamscellen en de bloedsuikerspiegel te stabiliseren. Bij (fors) overgewicht worden echter grotere hoeveelheden suiker in het bloed opgenomen, wat leidt tot een verhoogde insulineproductie. Na verloop van tijd kan het lichaam ongevoelig worden voor de hoge insulineniveaus, wat resulteert in insulineresistentie. Dit betekent dat de cellen minder goed reageren op insuline, waardoor het suiker in het bloed onvoldoende wordt opgenomen. Het lichaam reageert door nog meer insuline aan te maken, wat de bloedsuikerspiegel tijdelijk compenseert. Uiteindelijk kan dit proces echter leiden tot een chronisch verhoogde bloedsuikerspiegel en het ontstaan van diabetes type 2, ook wel ouderdomsdiabetes genoemd. Wanneer de lever deze overtollige suikers omzet in vet, ontstaat er een opstapeling van vet in de levercellen, wat het proces van leververvetting in gang zet.

Metabool syndroom

Niet-alcoholische leververvetting wordt sterk geassocieerd met het metabool syndroom, een verzameling van aandoeningen die samen leiden tot een verstoorde stofwisseling. Het metabool syndroom wordt gediagnosticeerd wanneer iemand een grote buikomtrek heeft (bij mannen groter dan 102 cm en bij vrouwen groter dan 88 cm), gecombineerd met twee of meer van de volgende risicofactoren:

• Hoge bloeddruk, of je nu wel of niet behandeld wordt hiervoor, wat wijst op verhoogde spanning in de bloedvaten.
• Verhoogde triglyceriden in het bloed, een type vet dat zich in de bloedbaan ophoopt en de lever belast.
• Hoog LDL-cholesterol (het 'slechte' cholesterol), wat bijdraagt aan vetafzettingen in de lever en andere organen.
• Verhoogde nuchtere bloedsuikerspiegel of diabetes type 2, wat duidt op insulineresistentie en een verstoorde suikermetabolisme.

Het metabool syndroom zorgt ervoor dat de lever continu wordt blootgesteld aan overtollige vetten en suikers, wat leververvetting versnelt.

Overgewicht

Overgewicht, en met name vetophoping rond de buik, vormt een aanzienlijke risicofactor voor leververvetting. Viscerale vetophoping – vet rond de organen – produceert ontstekingsstoffen en hormonen die het metabolisme verstoren. Dit type vet is bijzonder belastend voor de lever, omdat het bijdraagt aan de ophoping van vrije vetzuren in de levercellen. Mensen met overgewicht, en vooral obesitas, hebben een aanzienlijk hogere kans om leververvetting te ontwikkelen. Zo blijkt uit onderzoek dat mensen met een BMI boven de 30 een risico van 80% hebben op het ontwikkelen van leververvetting, terwijl dit risico bij een gezond BMI aanzienlijk lager ligt.

Ondervoeding

Hoewel ondervoeding in tegenstelling tot overgewicht staat, kan het eveneens leiden tot leververvetting. Een tekort aan eiwitten bijvoorbeeld, verstoort de stofwisselingsprocessen in het lichaam. Eiwitten zijn essentieel voor talloze fysiologische functies, waaronder de opbouw en het herstel van levercellen. Bij een langdurig tekort aan eiwitten schakelt het lichaam over op alternatieve energiebronnen, waaronder vet, wat de lever extra belast. Hierdoor kunnen vetten zich in de lever opstapelen, ondanks dat er een algemeen tekort aan voedingstoffen is.

Medicijngebruik

Bepaalde medicijnen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van leververvetting. Sommige corticosteroïden, zoals prednison, en medicijnen die langdurig via de lever worden afgebroken, kunnen levercellen belasten en ontstekingen veroorzaken. Langdurig gebruik van deze middelen kan leiden tot ophoping van vet in de levercellen en verstoorde leverfuncties. Ook bepaalde antikankermedicijnen en antivirale middelen worden in verband gebracht met leververvetting, vooral wanneer ze in hoge doses of langdurig worden gebruikt. Het is daarom belangrijk om bij medicatiegebruik altijd overleg te hebben met een arts over de mogelijke impact op de lever.

Chronische darmontstekingen

Leververvetting kan ook optreden als complicatie bij chronische darmontstekingen, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Bij deze aandoeningen is het immuunsysteem continu actief, wat leidt tot ontstekingsprocessen in het lichaam. De lever kan deze ontstekingsstoffen opnemen en wordt zo indirect belast. Daarnaast kan medicatie die bij darmontstekingen wordt voorgeschreven, zoals corticosteroïden en immunosuppressiva, bijdragen aan leververvetting. Bij mensen met chronische darmontstekingen komt leververvetting dus vaak voor als secundaire aandoening.

Niet-alcoholische leververvetting is een complexe aandoening met verschillende onderliggende oorzaken. Door een gezonde leefstijl, bewust medicijngebruik en het beheersen van risicofactoren zoals insulineresistentie en overgewicht, kan de belasting van de lever worden verminderd. Regelmatige controles en het aanpassen van levensgewoonten zijn cruciaal om de ontwikkeling van leververvetting te voorkomen of te vertragen.

Symptomen van leververvetting

Leververvetting is een aandoening die in de meeste gevallen in stilte ontstaat en zonder duidelijke symptomen verloopt, vooral in de beginfase. Dit maakt het een ‘stille ziekte’, die vaak onopgemerkt blijft totdat er een uitgebreid medisch onderzoek plaatsvindt, bijvoorbeeld bij een keuring of routinecontrole. Leververvetting wordt bij toeval ontdekt bij het afnemen van bloedtests of beeldvormend onderzoek, zoals een echo of CT-scan. Het gebrek aan vroege symptomen is een van de redenen waarom leververvetting zich geleidelijk kan ontwikkelen zonder dat de patiënt dit zelf doorheeft.

In ongeveer 30% van de gevallen kan de lever echter vergroot raken, een aandoening die bekend staat als hepatomegalie. Dit kan leiden tot pijn of een zwaar gevoel in de rechterbovenbuik, een teken dat de lever onder druk staat. Deze pijn ontstaat doordat het leverkapsel, dat geen elasticiteit heeft, uitrekt door de vergrote lever. Naast pijn kunnen andere symptomen optreden, zoals algehele malaise, wat zich uit in een algemeen ziek gevoel en gebrek aan energie. Vermoeidheid is ook een vaak voorkomende klacht bij leververvetting. De lever speelt namelijk een belangrijke rol in de energiestofwisseling; wanneer de leverfunctie verminderd is, kan dit leiden tot een algeheel gevoel van vermoeidheid en krachtverlies.

Alhoewel het niet vaak gebeurt, kan soms ook geelzucht optreden. Dit komt vooral voor wanneer leververvetting is gevorderd en ontsteking of schade aan de levercellen heeft veroorzaakt, wat het vermogen van de lever om bilirubine af te breken vermindert. Geelzucht kan zich uiten door een gele verkleuring van de huid en het oogwit, en wordt vaak pas in een vergevorderd stadium zichtbaar.

Omdat symptomen vaak afwezig zijn of mild blijven, wordt leververvetting meestal pas gediagnosticeerd wanneer er specifieke onderzoeken plaatsvinden. Dit betekent dat veel mensen met leververvetting zich pas bewust worden van hun aandoening als er al sprake is van enige leververgroting of als de lever de ophoping van vetten niet meer kan compenseren.

Stadia van leververvetting

Leververvetting verloopt in verschillende stadia, van milde vetophoping tot ernstige leverschade. Het is een langzaam progressieve aandoening die zich vaak over jaren ontwikkelt, waarbij elk stadium toenemende risico’s met zich meebrengt voor de levergezondheid en het algemene welzijn.

Eenvoudige leververvetting (steatose)

In het eerste stadium, ook wel steatose genoemd, begint vet zich op te hopen in de levercellen. De lever werkt meestal nog normaal en er zijn geen duidelijke symptomen. Op dit punt kunnen patiënten een milde vergroting van de lever ervaren, maar meestal blijft de aandoening onopgemerkt. Eenvoudige leververvetting is vaak omkeerbaar met gewichtsverlies, gezonde voeding en lichaamsbeweging, waardoor verdere progressie kan worden voorkomen.

Niet-alcoholische steatohepatitis (NASH)

Wanneer de vetophoping gepaard gaat met ontsteking en beschadiging van het leverweefsel, ontstaat niet-alcoholische steatohepatitis (NASH). In dit stadium is er sprake van een ontstekingsreactie in de lever, wat het risico op verdere schade verhoogt. NASH kan leiden tot lichte tot matige symptomen zoals vermoeidheid, een drukkend gevoel in de bovenbuik en soms milde geelzucht. Dit stadium is gevaarlijker dan eenvoudige leververvetting, omdat de ontsteking schade aan de levercellen veroorzaakt, wat kan leiden tot littekenvorming.

Fibrose

Bij fibrose ontstaat er littekenweefsel rond de ontstoken delen van de lever. De lever probeert de schade te herstellen, maar het gevormde littekenweefsel kan de bloedtoevoer naar gezonde levercellen belemmeren. Hoewel de lever in dit stadium nog steeds gedeeltelijk kan functioneren, is de structuur van het leverweefsel veranderd, wat de werking van de lever negatief beïnvloedt. Fibrose kan soms worden gestabiliseerd als de oorzaak van de leververvetting wordt aangepakt, maar de schade is moeilijker omkeerbaar dan in eerdere stadia.

Cirrose

Levercirrose is het laatste en meest ernstige stadium van leververvetting. Bij cirrose is het gezonde leverweefsel grotendeels vervangen door littekenweefsel, waardoor de lever ernstig beschadigd is en haar normale functies niet meer goed kan uitvoeren. Dit kan leiden tot symptomen zoals ernstig gewichtsverlies, vochtophoping in de buik (ascites), geelzucht, bloedingsneigingen en uiteindelijk leverfalen. Cirrose is onomkeerbaar en kan alleen worden gestopt door de progressie te vertragen of, in sommige gevallen, door een levertransplantatie.

Leverfalen en complicaties

In het laatste stadium, wanneer de lever niet meer kan functioneren, ontstaat leverfalen. Leverfalen kan levensbedreigend zijn en leidt vaak tot complicaties zoals leverkanker. Dit stadium vereist vaak intensieve medische zorg en kan in sommige gevallen een levertransplantatie vereisen als levensreddende maatregel.

Risicofactoren van een vervette lever

De ontwikkeling van een vervette lever, of leververvetting, wordt beïnvloed door een reeks risicofactoren die de lever zwaar belasten en de vetopslag in de levercellen bevorderen. Hoewel de oorzaken uiteenlopend zijn, dragen bepaalde leefstijl- en gezondheidsfactoren aanzienlijk bij aan het risico op leververvetting.

Obesitas
Een van de belangrijkste risicofactoren voor leververvetting is obesitas (overgewicht). Overgewicht, en met name ophoping van vet rond de buik, verhoogt de kans op vetstapeling in de lever aanzienlijk. Viscerale vetophoping – het vet rond de organen – geeft ontstekingsstoffen en hormonen af die de lever en het metabolisme ontregelen. Mensen met obesitas hebben daarom een sterk verhoogd risico op het ontwikkelen van een vervette lever. Uit onderzoek blijkt dat tot wel 80% van de mensen met obesitas last heeft van leververvetting. Bovendien kan viscerale vetophoping leiden tot insulineresistentie, wat op zijn beurt bijdraagt aan de vetopslag in de lever.

Hoge of verhoogde bloeddruk
Een andere risicofactor voor leververvetting is een hoge of verhoogde bloeddruk. Verhoogde bloeddruk legt extra druk op de bloedvaten en kan de bloedtoevoer naar organen, inclusief de lever, belemmeren. Dit belemmert de natuurlijke regeneratie van de levercellen, wat bijdraagt aan de opstapeling van vet. Mensen met hoge bloeddruk lopen dus een verhoogd risico op leververvetting, vooral wanneer dit wordt gecombineerd met andere risicofactoren zoals overgewicht of insulineresistentie.

Insulineresistentie
Een verminderde gevoeligheid voor insuline, ook bekend als insulineresistentie, speelt een grote rol in de ontwikkeling van leververvetting. Insuline is essentieel voor de regulatie van de bloedsuikerspiegel, maar bij insulineresistentie reageren de lichaamscellen minder goed op dit hormoon. Dit leidt tot een verhoogde bloedsuikerspiegel en dwingt de lever om de overtollige suikers om te zetten in vet, wat vervolgens in de levercellen wordt opgeslagen. Insulineresistentie komt vaak voor bij mensen met overgewicht en obesitas en is een voorbode van diabetes type 2. Hierdoor wordt het risico op leververvetting sterk verhoogd.

Ongunstige vetwaarden in het bloed
Een ongunstige samenstelling van de vetten in het bloed, zoals een hoog gehalte aan triglyceriden en een laag gehalte aan HDL-cholesterol (het 'goede' cholesterol), draagt eveneens bij aan de ontwikkeling van leververvetting. Hoge triglyceriden zijn een belangrijke risicofactor, omdat deze vetten gemakkelijk in de lever worden opgeslagen. Wanneer de lever deze vetten niet kan verwerken of afbreken, stapelen ze zich op in de levercellen. Dit proces wordt vaak verergerd door een dieet met veel bewerkte voedingsmiddelen, transvetten en toegevoegde suikers, wat het risico op leververvetting verhoogt.

Metabool syndroom
Wanneer ten minste drie van de bovenstaande aandoeningen tegelijk aanwezig zijn, spreekt men van het metabool syndroom. Het metabool syndroom omvat obesitas, hoge bloeddruk, insulineresistentie en afwijkingen in de vetwaarden in het bloed. Mensen met het metabool syndroom lopen een aanzienlijk risico op niet-alcoholische leververvetting (NAFLD: Non Alcoholic Fatty Liver Disease). Dit syndroom legt een grote druk op de stofwisseling en de leverfunctie, waardoor vetopslag in de lever wordt bevorderd. Mensen met het metabool syndroom hebben tot vijf keer meer kans op leververvetting dan mensen zonder dit syndroom.

Alcoholgebruik
Hoewel niet-alcoholische leververvetting onafhankelijk is van alcoholconsumptie, is langdurig en overmatig alcoholgebruik een veelvoorkomende oorzaak van leververvetting. Alcohol wordt voornamelijk in de lever afgebroken, en overmatige consumptie kan leiden tot vetstapeling en ontsteking in de levercellen. Dit proces, ook wel alcoholische leververvetting genoemd, kan overgaan in alcoholische hepatitis en uiteindelijk levercirrose. Zelfs matig alcoholgebruik kan het risico op leververvetting verhogen, vooral wanneer andere risicofactoren, zoals overgewicht of insulineresistentie, aanwezig zijn.

Suikerrijke dranken
Uit een Israëlische studie (2009) blijkt dat het dagelijks consumeren van suikerrijke dranken, zoals twee blikjes frisdrank of twee glazen fruitsap, op de lange termijn kan leiden tot leververvetting. De fructose en toegevoegde suikers in deze dranken worden in de lever omgezet in vet, wat het risico op vetstapeling verhoogt. Mensen die regelmatig suikerhoudende dranken consumeren, hebben een hogere kans op leververvetting, ook als ze geen overgewicht hebben. Dit komt doordat fructose specifiek in de lever wordt gemetaboliseerd en snel leidt tot de aanmaak van vet.

Andere risicofactoren
Daarnaast kunnen diverse andere factoren het risico op leververvetting verhogen, zoals:

• Genetische aanleg: Sommige mensen hebben door hun genetische achtergrond een hoger risico op leververvetting, vooral als leveraandoeningen vaker voorkomen in de familie.
• Chronische stress: Stress kan een verhoogde productie van cortisol veroorzaken, wat bijdraagt aan vetopslag in de lever.
• Gebrek aan lichaamsbeweging: Een zittende leefstijl belemmert de stofwisseling en verhoogt de kans op vetstapeling in de levercellen.

Leververvetting is dus een multifactorieel probleem, waarbij leefstijl, genetica en omgevingsfactoren een rol spelen. Door het verminderen van risicofactoren, zoals overgewicht en alcoholgebruik, en het bevorderen van een gezonde leefstijl, kan het risico op leververvetting aanzienlijk worden verkleind.

Onderzoek en diagnose

Het onderzoek en de diagnose van leververvetting vereisen vaak een combinatie van lichamelijk onderzoek, beeldvormende technieken en laboratoriumtesten, omdat de aandoening meestal zonder duidelijke symptomen begint. Hier zijn de belangrijkste stappen en methoden die artsen gebruiken om leververvetting vast te stellen.

Lichamelijk onderzoek
Bij een eerste onderzoek kan de arts een vergrote lever opmerken tijdens het palperen (afvoelen) van de buik. Bij sommige patiënten kan de lever licht gevoelig zijn in de rechterbovenbuik, wat een teken kan zijn van leververvetting. Een vergrote lever is echter geen sluitend bewijs, omdat andere aandoeningen, zoals hepatitis, ook tot een vergrote lever kunnen leiden.

Bloedonderzoek
Een van de eerste stappen bij het diagnosticeren van leververvetting is bloedonderzoek. Leververvetting zelf geeft niet altijd afwijkingen in het bloedbeeld, maar leverenzymen zoals ALAT (alanine-aminotransferase) en ASAT (aspartaat-aminotransferase) kunnen verhoogd zijn, wat duidt op een leverontsteking. Cholesterol- en triglyceridenwaarden worden ook gemeten, omdat een hoog gehalte vaak samengaat met leververvetting.

Weetje: Bijna 70% van de patiënten met leververvetting heeft een verhoogde triglyceridenspiegel, omdat vetten zich gemakkelijker in de lever ophopen wanneer ze in hoge concentraties in het bloed aanwezig zijn.

Beeldvormend onderzoek
Beeldvorming is cruciaal om leververvetting vast te stellen en de ernst te bepalen. Er zijn verschillende technieken:

• Echografie: Een echo is een snelle, pijnloze manier om leververvetting op te sporen. Een ‘heldere’ of ‘lichte’ lever op de echo kan wijzen op vetophoping. Het voordeel van echografie is dat het goedkoop en toegankelijk is, maar het kan geen onderscheid maken tussen leververvetting en NASH (niet-alcoholische steatohepatitis).
• CT-scan: Een CT-scan geeft meer gedetailleerde beelden dan een echografie en kan nauwkeuriger de hoeveelheid vet in de lever laten zien. Een gezonde lever heeft een gemiddelde dichtheid, terwijl een vervette lever ‘lichter’ lijkt vanwege de vetophoping.
• MRI (magnetische resonantiebeeldvorming): MRI is zeer gevoelig en kan niet alleen vetophoping detecteren, maar ook een inschatting geven van de vetconcentratie in de lever. MRI wordt vaak gebruikt bij onderzoek of als echografie en CT-scan niet doorslaggevend zijn.

Voorbeeld: Een patiënt met overgewicht en verhoogde leverenzymen kan tijdens een echografie een ‘heldere lever’ laten zien, wat wijst op leververvetting. De arts kan vervolgens een MRI aanvragen om te bepalen hoeveel vet er daadwerkelijk aanwezig is en om uit te sluiten dat er al fibrose of cirrose is opgetreden.

Fibroscan
Een Fibroscan (of elastografie) is een nieuwe technologie die de stijfheid van de lever meet en zo inzicht geeft in de mate van leververvetting en mogelijke littekenvorming (fibrose). Bij fibrose neemt de stijfheid van het leverweefsel toe, wat door de scan wordt gemeten met geluidsgolven. Fibroscan is een non-invasieve methode en biedt een waardevolle manier om de progressie van leververvetting te volgen zonder dat een leverbiopsie nodig is.

Weetje: Fibroscan wordt vaak de ‘virtuele leverbiopsie’ genoemd, omdat het een nauwkeurig beeld geeft van de leverstijfheid zonder daadwerkelijk weefsel af te nemen.

Leverbiopsie
Een leverbiopsie is de meest nauwkeurige methode om leververvetting en NASH vast te stellen. Bij dit onderzoek neemt de arts een klein stukje leverweefsel weg voor microscopisch onderzoek. Leverbiopsie wordt echter meestal pas uitgevoerd wanneer andere tests een sterke verdenking op NASH of fibrose geven. Dit onderzoek kan ontsteking, leververvetting en fibrose nauwkeurig detecteren en het stadium van de aandoening vaststellen.

Voorbeeld: Bij een patiënt die last heeft van chronische vermoeidheid, verhoogde leverenzymen en insulineresistentie, kan de arts een leverbiopsie aanbevelen als de echografie en bloedwaarden wijzen op ernstige leververvetting en mogelijke fibrose. Het biopsieresultaat kan de diagnose NASH bevestigen en helpen bepalen of de aandoening al tot ernstige schade heeft geleid.

Nieuwe diagnostische markers in ontwikkeling
Er wordt anno 2025 veel onderzoek gedaan naar nieuwe manieren om leververvetting vroegtijdig en non-invasief te detecteren. Bepaalde biomarkers in het bloed, zoals verhoogde niveaus van cytokeratine-18, worden onderzocht als indicatoren voor levercelbeschadiging en ontsteking bij NASH. Hoewel deze markers nog in de onderzoeksfase zijn, kunnen ze in de toekomst mogelijk gebruikt worden om NASH vast te stellen zonder invasieve procedures.

Weetje: Wetenschappers onderzoeken momenteel ook ademtests en speekselanalyses als potentiële, eenvoudige manieren om leververvetting op te sporen, wat in de toekomst kan leiden tot nog meer patiëntvriendelijke diagnostische opties.

Behandeling van leververvetting

Leververvetting kan niet met één specifieke therapie worden opgelost, maar door aanpassingen in leefstijl, voeding en in sommige gevallen het gebruik van natuurlijke middelen, kan de gezondheid van de lever sterk verbeterd worden. De behandeling van leververvetting begint vaak met ingrijpende, maar haalbare leefstijlveranderingen die de lever ontlasten en de oorzaak van de vetopslag aanpakken.

Leefstijlveranderingen

Momenteel zijn er geen specifieke medische therapieën om NASH (niet-alcoholische steatohepatitis) direct te bestrijden. Daarom zijn leefstijlveranderingen essentieel voor mensen met leververvetting of NASH. De belangrijkste aanbevelingen richten zich op het aanpassen van dagelijkse gewoontes om de lever zo min mogelijk te belasten en verdere schade te voorkomen:

• Vermindering van het gewicht: Bij overgewicht of obesitas kan gewichtsverlies helpen om de hoeveelheid vet in de lever te verminderen. Onderzoek toont aan dat een gewichtsverlies van slechts 7-10% al kan leiden tot een aanzienlijke vermindering van leververvetting en ontsteking. Een stapsgewijze aanpak, waarbij men zich richt op gezond afvallen, wordt sterk aanbevolen.
• Evenwichtige, gevarieerde en gezonde voeding: Het volgen van een evenwichtig dieet, rijk aan vezels, groenten, fruit en gezonde vetten, helpt de lever te ondersteunen. De mediterrane voeding, bijvoorbeeld, blijkt effectief bij het verbeteren van de levergezondheid door het lage gehalte aan verzadigde vetten en hoge gehalte aan antioxidanten.
• Verhoging van fysieke activiteit: Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, fietsen of krachttraining, stimuleert de vetverbranding en helpt overtollige vetten in de lever te verminderen. Fysieke activiteit verbetert bovendien de insulinegevoeligheid, wat helpt om de onderliggende insulineresistentie aan te pakken.
• Alcohol vermijden: Alcohol wordt door de lever afgebroken en legt extra druk op het orgaan. Zelfs kleine hoeveelheden kunnen de leverfunctie beïnvloeden, vooral bij mensen met leververvetting.
• Onnodige medicatie vermijden: Sommige medicijnen kunnen de lever extra belasten. Het is belangrijk om, in overleg met een arts, onnodige medicatie te vermijden en indien mogelijk alternatieven te zoeken die minder schadelijk zijn voor de lever.

Deze aanpassingen vormen de basis van de behandeling en kunnen een groot verschil maken in de gezondheid van de lever. Onderzoeken laten zien dat een combinatie van gewichtsverlies, gezond eten en lichaamsbeweging de progressie van leververvetting en zelfs NASH kan vertragen.

Medische aandoeningen adequaat behandelen

Mensen met leververvetting hebben vaak ook andere aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk of een verhoogd cholesterol. Deze aandoeningen moeten goed beheerd worden, omdat ze de lever extra belasten. Medicatie kan helpen om de bloeddruk, bloedsuiker en cholesterolwaarden onder controle te houden. Daarnaast blijft een gezonde leefstijl essentieel: medicijnen kunnen de symptomen verlichten, maar voor duurzame verbetering is vaak een leefstijlverandering nodig. Door het aanpakken van deze aandoeningen vermindert de belasting op de lever, wat verdere schade kan voorkomen.

Medicijnen gericht op insulinegevoeligheid

Aangezien insulineresistentie een belangrijke rol speelt bij leververvetting, worden bepaalde diabetesmedicijnen, zoals metformine, soms gebruikt om de insulinegevoeligheid te verbeteren. Metformine helpt om de bloedsuikerspiegel te verlagen en kan indirect de vetophoping in de lever verminderen. Deze behandeling wordt echter niet standaard toegepast bij leververvetting, omdat het effect op de lever beperkt is en er risico’s zijn verbonden aan langdurig gebruik zonder diabetes.

Leverbeschermende medicijnen

Er wordt onderzoek gedaan naar specifieke leverbeschermende medicijnen, zoals ursodeoxycholzuur (UDCA), dat de leverfunctie kan ondersteunen door galzuren te beïnvloeden. UDCA kan vooral nuttig zijn bij leververvetting gecompliceerd door galproblemen, maar de effectiviteit is nog niet voldoende bewezen voor een brede toepassing bij NASH. Daarnaast worden antioxidanten, zoals vitamine E, soms voorgeschreven om oxidatieve stress te verminderen. Vitamine E kan helpen bij het bestrijden van ontstekingen in de lever, maar langdurig gebruik kan bijwerkingen hebben en vereist begeleiding van een arts.

Bariatrische chirurgie

Bij ernstige gevallen van obesitas en leververvetting kan bariatrische chirurgie (zoals een maagverkleining) een effectieve behandeling zijn om snel en blijvend gewicht te verliezen. Deze operatie kan leiden tot een aanzienlijke afname van de leververvetting en de ontstekingen in de lever, vooral bij mensen met een BMI van boven de 35. Bariatrische chirurgie wordt echter alleen overwogen wanneer leefstijlveranderingen onvoldoende effectief zijn en wanneer de gezondheidssituatie daarom vraagt.

Fecale microbiota-transplantatie (FMT)

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de rol van het microbioom (darmflora) ten aanzien van levergezondheid. FMT, een behandeling waarbij gezonde darmbacteriën van een donor worden overgedragen, heeft in enkele studies veelbelovende resultaten laten zien voor leververvetting. Het herstellen van een gezond microbioom kan de ontstekingsreacties in het lichaam verminderen en de leverfunctie ondersteunen. Deze behandeling bevindt zich nog in een experimenteel stadium en wordt alleen in onderzoeksomgevingen toegepast.

Immunomodulerende therapieën

Aangezien ontstekingen een belangrijke rol spelen bij NASH, worden immunomodulerende therapieën, die het immuunsysteem beïnvloeden, onderzocht. Medicijnen die de activiteit van bepaalde immuuncellen verminderen, kunnen mogelijk de ontsteking in de lever verminderen en verdere littekenvorming tegengaan. Deze therapieën zijn echter complex en worden meestal alleen in klinische studies toegepast.

Experimentele behandelingen in ontwikkeling

Onderzoekers blijven werken aan nieuwe behandelingen voor leververvetting en NASH. Enkele van de experimentele medicijnen zijn gericht op het verminderen van de vetopslag in de lever, het verhogen van de vetverbranding, en het blokkeren van ontstekingsroutes in de levercellen. Deze medicijnen bevinden zich nog in de klinische onderzoeksfase, maar tonen potentie om in de toekomst als gerichte therapieën voor NASH ingezet te worden.

Natuurlijke middelen tegen vetlever

Ofschoon leefstijlveranderingen de basis vormen van de behandeling, kunnen bepaalde natuurlijke middelen de levergezondheid verder ondersteunen. Deze supplementen en voedingsmiddelen hebben antioxiderende en ontstekingsremmende eigenschappen die gunstig zijn voor de lever.

Kurkuma

Kurkuma, ook bekend als geelwortel of koenjit, is een krachtig natuurlijk middel met ontstekingsremmende en antioxiderende eigenschappen. Het actieve bestanddeel in kurkuma, curcumine, helpt om ontstekingen te verminderen en kan de leverfunctie ondersteunen door schadelijke vrije radicalen te neutraliseren. Kurkuma kan als supplement worden ingenomen in capsulevorm, maar ook in de voeding worden gebruikt. Een smakelijke manier om kurkuma in het dieet te verwerken, is door het toe te voegen aan een traditioneel Indiaas bijgerecht, zoals curry’s of soepen.

Plantaardig dieet

Het eten van een vezelrijk plantaardig dieet bevordert een gezond microbioom (de verzameling van micro-organismen in de darm) dat ontstekingen kan verminderen. Vezels en plantaardige voedingsstoffen helpen bij het verlagen van de bloedvetten en verminderen de druk op de lever door gezonde bacteriën in de darm te voeden. Een plantaardig dieet is rijk aan groenten, peulvruchten, noten, zaden en volle granen, die niet alleen de lever maar ook het hart- en vaatstelsel ondersteunen.

Complicaties

Indien de vervetting gepaard gaat met een leverontsteking (NASH), dan kan dit leiden tot levercirrose en uiteindelijk resulteert dit in het uitvallen van de lever, leverfalen genaamd. Behandeling is wenselijk en noodzakelijk om dit proces te stoppen.

Prognose

De prognose van leververvetting hangt sterk af van de ernst van de aandoening, het stadium waarin de diagnose wordt gesteld, en de bereidheid om leefstijlveranderingen door te voeren. In veel gevallen kan leververvetting worden gestabiliseerd en soms zelfs omgekeerd met gewichtsverlies, een gezond dieet, en verhoogde fysieke activiteit. Voor mensen die deze aanpassingen in hun leefstijl doorvoeren, is de vooruitzicht vaak goed. De lever heeft een sterk regenererend vermogen, en met de juiste zorg kan de vetopslag verminderen en de leverfunctie verbeteren.

Bij niet-alcoholische steatohepatitis (NASH) is de prognose minder gunstig, vooral als er sprake is van progressieve ontsteking en littekenvorming in de lever. Onbehandelde NASH kan over jaren leiden tot leverfibrose en uiteindelijk levercirrose, waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel. Cirrose is een onomkeerbare aandoening die de leverfunctie ernstig belemmert en in sommige gevallen kan leiden tot leverfalen of leverkanker. Studies tonen aan dat ongeveer 20% van de mensen met NASH uiteindelijk cirrose ontwikkelt.

Door de aandoening vroeg te ontdekken en adequaat te behandelen, kan ernstige schade vaak worden voorkomen. Voor mensen met geavanceerde NASH of cirrose is de prognose afhankelijk van de mate van leverbeschadiging en de behandeling. In ernstige gevallen kan een levertransplantatie de enige levensreddende optie zijn. Het tijdig opsporen en beheersen van risicofactoren is dus essentieel om de progressie van leververvetting te vertragen en de kans op complicaties te verminderen.

Casus: Leververvetting (niet-alcoholische steatohepatitis, NASH)

Patiënt

Marianne, 52 jaar, administratief medewerker.

Klachten

Marianne heeft sinds enkele maanden last van vermoeidheid en een zwaar gevoel in haar rechterbovenbuik. Ze merkt ook dat ze onbedoeld wat is aangekomen, ondanks dat haar eetgewoonten hetzelfde zijn gebleven. Marianne ervaart geen geelzucht, maar heeft soms last van misselijkheid.

Onderzoek

• Anamnese: Marianne heeft een medische geschiedenis van obesitas en diabetes type 2, waarvoor ze metformine gebruikt. Ze drinkt zelden alcohol en rookt niet. Haar dieet is rijk aan vet en koolhydraten, en ze leidt een zittend leven.
• Fysiek onderzoek: Lichte hepatomegalie (vergrote lever) is palpabel, zonder duidelijke pijn. BMI is 32, wat wijst op ernstige overgewicht (obesitas). Geen tekenen van geelzucht of ascites.
• Laboratoriumonderzoek: Bloedonderzoek toont verhoogde leverenzymen (AST, ALT). Lipidenprofiel toont verhoogde triglyceriden en cholesterol. HbA1c is 7,5%, wat duidt op suboptimale diabetescontrole.
• Beeldvorming: Echografie van de buik toont een vergrote lever met verhoogde echogeniciteit, wat wijst op leververvetting. Geen tekenen van levercirrose of portale hypertensie.

Diagnose

Niet-alcoholische steatohepatitis (NASH), geassocieerd met obesitas en slecht gereguleerde diabetes.

Behandeling

• Gewichtsverlies: Marianne wordt geadviseerd om geleidelijk gewicht te verliezen door een combinatie van dieetveranderingen en regelmatige [ARTIKEL=186183]lichaamsbeweging[/ARTIKEL. Doel is een gewichtsverlies van 5-10% van haar huidige gewicht.
• Dieet: Aanbeveling voor een mediterraan dieet rijk aan groenten, fruit, volkoren granen, magere eiwitten en gezonde vetten. Vermijden van verzadigde vetten, toegevoegde suikers en bewerkte voedingsmiddelen.
• Lichaamsbeweging: Marianne wordt aangemoedigd om ten minste 150 minuten per week matige intensiteitsoefeningen te doen, zoals wandelen, fietsen of zwemmen.

Advies

• Diabetesmanagement: Optimaliseren van diabetescontrole door aanpassing van medicatie en regelmatige controle van HbA1c.
• Levergezondheid: Regelmatige follow-up om de leverfunctie te monitoren en de voortgang van leververvetting te evalueren.
• Gezonde levensstijl: Ondersteuning bij het implementeren van duurzame dieet- en bewegingsgewoonten door verwijzing naar een diëtist en een bewegingscoach.

Prognose

Met de juiste veranderingen in dieet, lichaamsbeweging en diabetesmanagement kan Marianne's leververvetting verbeteren. Gewichtsverlies en een gezondere levensstijl zijn essentieel voor het verminderen van leverontsteking en het voorkomen van verdere schade. Regelmatige medische follow-up is cruciaal om de voortgang te volgen en eventuele complicaties tijdig aan te pakken.

Lees verder

• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Leverontsteking: symptomen en behandeling hepatitis A,B,C,D
• Leveraandoening door alcohol: pijn in de rechter bovenbuik
• Levercirrose: symptomen, leverklachten, oorzaken en alcohol
• Leververvetting: symptomen, oorzaak en behandeling