IJzer: functie, ijzer in voeding, ijzersupplementen en ADH

IJzer is een belangrijk onderdeel van hemoglobine, de stof in rode bloedcellen die zuurstof uit je longen haalt om het door je lichaam te transporteren. Hemoglobine vertegenwoordigt ongeveer twee derde van het ijzer van het lichaam. Als je niet genoeg ijzer hebt, kan je lichaam niet genoeg gezonde zuurstofdragende rode bloedcellen aanmaken. Een gebrek aan rode bloedcellen wordt bloedarmoede door ijzertekort of ijzergebreksanemie genoemd. Zonder gezonde rode bloedcellen, kan je lichaam niet genoeg zuurstof krijgen. Als je niet voldoende zuurstof in het lichaam krijgt, word je moe. Die uitputting kan van invloed zijn op alle functies: van je hersenfunctie tot het vermogen van je immuunsysteem om infecties te bestrijden. Als je zwanger bent, kan een ernstig ijzertekort het risico voor je ongeboren baby verhogen om te vroeg geboren te worden, of met een lager geboortegewicht. IJzer heeft ook andere belangrijke functies. IJzer is ook nodig voor gezonde cellen, huid, haar en nagels.

• Wat is ijzer en wat is de functie?
• Soorten ijzer
• Heemijzer
• Non-heemijzer
• ADH ijzer
• Welke voedingsmiddelen bieden ijzer?
• Welke soorten ijzersupplementen zijn beschikbaar?
• Groepen die meer kans hebben op een ijzertekort
• IJzergebrek
• Bloedarmoede
• Symptomen
• Risicogroepen
• Effecten van ijzer op de gezondheid
• Zwangere vrouwen
• Baby's en peuters
• Bloedarmoede door chronische ziekte
• Kan ijzer schadelijk of gevaarlijk zijn?
• Interacties van ijzer met medicijnen
• IJzer en gezond eten

Wat is ijzer en wat is de functie?

IJzer is een mineraal dat je lichaam nodig heeft voor groei en ontwikkeling. Je lichaam gebruikt ijzer om hemoglobine (Hb) te maken, een eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof uit de longen naar alle delen van het lichaam transporteert, en myoglobine, een zuurstofbindend eiwit dat zuurstof aan spieren levert. Je lichaam heeft ook ijzer nodig om hormonen en bindweefsel aan te maken.

Soorten ijzer

IJzer komt in eten voor in twee vormen: zogeheten heemijzer en non-heemijzer.

Heemijzer

Heemijzer wordt alleen aangetroffen in dierlijke producten en wordt over het algemeen wat beter opgenomen dan non-heemijzer.

Non-heemijzer

Non-heemijzer wordt aangetroffen in dierlijke én plantaardige producten. Vitamine C zorgt voor een betere opname van non-heemijzer uit plantaardige bronnen. Daarom raadt het Voedingscentrum aan om bij elke maaltijd groente of fruit te eten, zodat je lichaam gemakkelijker ijzer opneemt.

ADH ijzer

De hoeveelheid ijzer die je dagelijks nodig hebt, wordt ADH genoemd en staat voor 'algemeen dagelijkse hoeveelheid'. De hoeveelheid die je nodig hebt is afhankelijk van je leeftijd, je geslacht en of je al dan niet een overwegend plantaardig dieet gebruikt. De aanbevolen hoeveelheid voor volwassen mannen is vastgesteld op 11 milligram, voor volwassen vrouwen op 16 milligram voor de overgang en 11 milligram na de overgang.

Welke voedingsmiddelen bieden ijzer?

IJzer wordt van nature in veel voedingsmiddelen aangetroffen en wordt aan sommige verrijkte voedingsproducten toegevoegd. Je kunt aanbevolen hoeveelheden ijzer krijgen door een verscheidenheid aan voedingsmiddelen te eten, waaronder de volgende:

• mager vlees, zeevruchten en gevogelte
• brood en volkorenproducten
• peulvruchten
• noten
• donkergroene groenten, zoals spinazie, postelein, paksoi en andijvie

Welke soorten ijzersupplementen zijn beschikbaar?

IJzer is beschikbaar in vele soorten multivitamine-supplementen en in supplementen die alleen ijzer bevatten. IJzersupplementen zijn vaak in de vorm van ferrosulfaat, ferrogluconaat, ferri-citraat of ferrisulfaat. Voedingssupplementen die ijzer bevatten moet je buiten het bereik van kinderen houden. Een accidentele overdosis van ijzerhoudende producten is een belangrijke oorzaak van fatale vergiftiging bij kinderen onder de 6 jaar.

Groepen die meer kans hebben op een ijzertekort

De meeste mensen in Nederland en België krijgen genoeg ijzer binnen. Bepaalde groepen mensen hebben echter meer kans dan anderen op een ijzertekort:

• tienermeisjes en vrouwen met zware menstruatie
• zwangere vrouwen
• baby's (vooral als ze prematuur zijn of laag geboortegewicht hebben)
• frequente bloeddonoren.
• mensen met kanker, maagdarmaandoeningen of hartfalen

IJzergebrek

Bloedarmoede

Op de korte termijn veroorzaakt een ijzergebrek geen duidelijke symptomen. Het lichaam teert eerst in op zijn opgeslagen ijzer in de spieren, lever, milt en beenmerg. Maar wanneer de hoeveelheden ijzer die in het lichaam zijn opgeslagen uitgeput raken, treedt er bloedarmoede als gevolg van ijzertekort op, zogeheten ijzergebreksanemie. Rode bloedcellen worden kleiner en bevatten minder hemoglobine. Dientengevolge draagt ​​bloed minder zuurstof uit de longen door het lichaam.

Symptomen

Symptomen van bloedarmoede door ijzertekort zijn vermoeidheid en gebrek aan energie, maag-darmklachten, slecht geheugen en verminderde concentratie en minder vermogen om ziektekiemen en infecties te bestrijden of de lichaamstemperatuur te beheersen. Baby's en kinderen met bloedarmoede door ijzertekort kunnen leermoeilijkheden ontwikkelen.

Risicogroepen

IJzertekort komt niet veel voor in Nederland en België, maar het kan voorkomen bij mensen die geen vlees, gevogelte of zeevruchten eten; (veel of regelmatig) bloed verliezen; maagdarmstoornissen hebben die de opname van voedingsstoffen belemmeren; of ongezond eten.

Effecten van ijzer op de gezondheid

De belangrijkste bijdrage van ijzer aan de gezondheid is het voorkomen van bloedarmoede door ijzertekort en de daaruit voortvloeiende problemen met de gezondheid.

Zwangere vrouwen

Tijdens de zwangerschap neemt de hoeveelheid bloed in het lichaam van een vrouw toe en daarom heeft ze meer ijzer nodig voor zichzelf en haar opgroeiende baby. Te weinig ijzer tijdens de zwangerschap verhoogt het risico van een vrouw op bloedarmoede door ijzertekort en het risico van haar baby op een laag geboortegewicht, vroeggeboorte en een laag ijzergehalte. Te weinig ijzer kan ook de ontwikkeling van de hersenen van de (ongeboren) baby schaden.

Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, moeten een ijzersupplement nemen zoals aanbevolen door een verloskundige of huisarts.

Baby's en peuters

IJzergebreksanemie in de kindertijd kan leiden tot een vertraagde psychosociale ontwikkeling, sociale terugtrekking en verminderde alertheid. Op de leeftijd van 6 tot 9 maanden kunnen baby's een ijzertekort oplopen tenzij ze met ijzer verrijkt vast voedsel eten of een met ijzer verrijkte formule gebruiken.

Bloedarmoede door chronische ziekte

Sommige chronische ziekten, zoals reumatoïde artritis, inflammatoire darmaandoeningen zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, en sommige soorten kanker, kunnen het vermogen van je lichaam om zijn opgeslagen ijzer te gebruiken, belemmeren. De belangrijkste remedie voor anemie als gevolg van chronische ziekten, is adequate behandeling van de onderliggende ziekte.

Kan ijzer schadelijk of gevaarlijk zijn?

Het antwoord daarop is 'ja'; ijzer kan schadelijk en gevaarlijk zijn als je er te veel van binnenkrijgt. Bij gezonde mensen kan het nemen van hoge doses ijzersupplementen (vooral op een lege maag) maagklachten, obstipatie, misselijkheid, buikpijn, braken en flauwvallen veroorzaken. Hoge doses ijzer kunnen ook de zinkabsorptie verminderen. Extreem hoge doses ijzer (in de honderden of duizenden mg) kunnen orgaanfalen, coma, convulsies en de dood veroorzaken.

Sommige mensen hebben een erfelijke aandoening die hemochromatose wordt genoemd, een ijzerstapelingsziekte waarbij ijzerstapeling optreedt in diverse organen. Zonder medische behandeling kunnen mensen met erfelijke hemochromatose ernstige problemen krijgen, zoals levercirrose, leverkanker en hartaandoeningen. Mensen met deze aandoening moeten het gebruik van ijzersupplementen en vitamine C-supplementen vermijden.

Interacties van ijzer met medicijnen

IJzersupplementen kunnen interfereren met medicijnen en andere supplementen die je neemt. Enkele voorbeelden zijn:

• IJzersupplementen kunnen de hoeveelheid levodopa die het lichaam absorbeert verminderen, waardoor het minder effectief wordt. Levodopa wordt gebruikt voor de behandeling van de ziekte van Parkinson en het rustelozebenensyndroom.
• Inname van ijzer met levothyroxine kan de effectiviteit van dit medicijn verminderen. Levothyroxine wordt gebruikt voor de behandeling van hypothyreoïdie (te langzame schildklier), struma en schildklierkanker.
• De protonpompremmers lansoprazol en omeprazol verminderen het maagzuur, zodat ze de hoeveelheid non-heemijzer dat het lichaam uit het voedsel absorbeert kunnen verminderen.
• Calcium kan de ijzerabsorptie verstoren. Het innemen van calcium- en ijzersupplementen op verschillende tijdstippen van de dag kan dit probleem voorkomen.

IJzer en gezond eten

Mensen zouden het grootste deel van hun voedingsstoffen uit voedsel moeten halen, zo adviseert het Voedingscentrum. Voedingsmiddelen bevatten vitaminen, mineralen, voedingsvezels en andere stoffen die de gezondheid ten goede komen. In sommige gevallen kunnen verrijkte voedingsmiddelen en voedingssupplementen voedingsstoffen opleveren die anders in minder dan aanbevolen hoeveelheden worden geconsumeerd.

Lees verder

• IJzertekort aanvullen, ijzer in voeding: tabel & hoeveelheid
• IJzertekort vergroot het risico op een beroerte (CVA)
• IJzertekort: symptomen, oorzaak, behandeling & complicaties
• IJzertekort: symptomen, oorzaak, gevolgen en ijzer aanvullen