IJzertekort: symptomen, oorzaak, gevolgen en ijzer aanvullen
Wat zijn ijzertekort symptomen en hoe ijzer in voeding aanvullen? IJzergebreksanemie is de meest voorkomende vorm van bloedarmoede. De symptomen van ijzergebreksanemie zijn: Vlekken voor de ogen; Oorsuizen; Duizeligheid en neiging om flauw te vallen; Broze nagels; Verminderde eetlust (vooral bij kinderen); Slaptegevoel, vermoeidheid, lusteloosheid en algehele malaise; Snel moe bij inspanning; Hartkloppingen; Hoofdpijn; Prikkelbaarheid; Bleke huidskleur / bleekheid; Kortademigheid; Pijnlijke tong; Haaruitval. IJzergebreksanemie ontstaat gewoonlijk langzaam, omdat het verscheidene maanden kan duren voordat de voorraad ijzer in het lichaam op is. Groepen die vatbaar zijn voor een ijzertekort zijn: zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, vrouwen in de menstruatieperiode, jongeren onder de 22 jaar en vegetariërs en veganisten. Meest voorkomende ijzertekort symptomen zijn vermoeidheid (moeheid), bleke huid, rusteloze benen en snel buiten adem zijn.- IJzergebreksanemie
- Rode bloedcellen
- IJzervoorraad raakt langzaam uitgeput
- IJzergebreksanemie komt vaak voor
- Hemoglobine
- Oorzaak van ijzertekort
- Slechte opname van ijzer
- Bloedverlies
- Voeding met weinig ijzer
- Risicogroepen
- Volwassenen met hoog risico
- Vruchtbare vrouwen
- Veel ijzertekort bij 80-plussers
- Symptomen ijzertekort / ijzergebreksanemie
- Gevolgen van ijzertekort
- IJzer aanvullen via ijzerpillen
- IJzer in voeding: ijzerrijke voedingsmiddelen
- IJzer in voeding
- Voedingsbronnen
- Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
- IJzertekort vergroot het risico op een beroerte (CVA)
IJzergebreksanemie
Rode bloedcellen
Er zijn vele vormen van bloedarmoede. IJzergebreksanemie is een aandoening waarbij het lichaam niet genoeg gezonde rode bloedcellen (erytrocyten) aanmaakt, vanwege een te lage lichaamsvoorraad ijzer. Het lichaam slaat ijzer op in de milt en de lever. IJzer is nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen. Rode bloedcellen zorgen voor het zuurstof- en koolstofdioxidetransport tussen de longen en de andere lichaamsweefsels.IJzervoorraad raakt langzaam uitgeput
IJzergebreksanemie ontstaat gewoonlijk langzaam. Het duurt vaak verscheidene maanden voordat de ijzervoorraad in het lichaam uitgeput is. Het beenmerg maakt geleidelijk minder rode bloedcellen aan, naarmate de ijzervoorraad afneemt. Bij een uitgeputte ijzervoorraad zijn er niet alleen minder rode bloedcellen, maar de rode bloedcellen zijn ook abnormaal klein van vorm.IJzergebreksanemie komt vaak voor
IJzergebreksanemie is de meest voorkomende vorm van bloedarmoede. Ongeveer 20% van de vrouwen, 50% van de zwangere vrouwen, en 3% van de mannen hebben niet genoeg ijzer in hun lichaam.
Hemoglobine / Bron: Kku, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Hemoglobine
Het mineraal ijzer is een essentieel onderdeel van hemoglobine (Hb), de zuurstofdragende ijzerhoudende eiwit in het bloed. Hemoglobine is ervoor verantwoordelijk dat zuurstof uit de longen gebonden en vervoerd wordt. Het menselijk lichaam neemt ijzer op uit voeding of door het recyclen van ijzer uit oude rode bloedcellen. Zonder voldoende ijzer kan het bloed niet effectief zuurstof transporteren naar de verschillende weefsels. Elke cel in het lichaam heeft zuurstof nodig om adequaat te functioneren.Een laag hemoglobinegehalte kan ook andere oorzaken hebben en hoeft niet te wijzen op een ijzertekort. Het kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een infectie of ontsteking of een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur. Een ijzertekort kan door laboratoriumonderzoek worden vastgesteld.
Oorzaak van ijzertekort
IJzertekort is één van de meest voorkomende oorzaken van bloedarmoede. De oorzaken van ijzertekort zijn:- Slechte opname van ijzer door het lichaam;
- Bloedverlies;
- Te weinig ijzer in de voeding.
Slechte opname van ijzer
Dit kan het gevolg zijn van het operatief verwijderen van de maag, maagverkleining of van ingewandsstoornissen met chronische diarree.Bloedverlies
Bij volwassenen is bloedverlies de hoofdoorzaak van ijzertekort. Bij mannen en postmenopauzale vrouwen duidt ijzertekort meestal op een bloeding in het maag-darmkanaal. Deze bloedingen kunnen worden veroorzaakt door:- Bepaalde vormen van kanker (slokdarmkanker, maagkanker, dikkedarmkanker);
- Slokdarmvarices: spataderen van de slokdarm die makkelijk kunnen bloeden;
- Langdurig gebruik van aspirine of niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's);
- Maagzweer;
- Een chronische ontsteking van het maagslijmvlies (gastritis).
Voeding met weinig ijzer
IJzertekort kan voorts het gevolg zijn van voeding met te weinig ijzer. Dit is vooral het geval bij baby's, kleine kinderen, tienermeisjes en zwangere vrouwen. IJzergebreksanemie kan ook worden veroorzaakt door een slechte opname van ijzer in de voeding, onder nadere te wijten aan coeliakie en de ziekte van Crohn. Een andere oorzaak van ijzergebreksanemie bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd zijn overvloedige menstruele bloedingen of abnormaal lange maandstonden.Risicogroepen
Volwassenen met hoog risico
Volwassenen met een hoog risico voor bloedarmoede zijn onder andere:- Zij die gedurende langere tijd aspirine, ibuprofen of geneesmiddelen tegen gewrichtsontstekingen gebruiken;
- Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven;
- Ouderen;
- Vrouwen in de vruchtbare leeftijd.
Vruchtbare vrouwen
In het algemeen hebben vrouwen in de vruchtbare leeftijd een kleinere ijzervoorraad dan mannen, vanwege menstruaties waarbij ze bloed verliezen. Daarom lopen vrouwen een hoger risico op bloedarmoede dan mannen.Veel ijzertekort bij 80-plussers
IJzergebreksanemie komt aanzienlijk vaak voor onder ouderen. Onderzoekers uit Nederland keken naar de effecten van een ijzertekort bij 471 80-plussers. Bij de helft kon geen oorzaak voor de anemie worden vastgesteld. Bij 22% bleek een gastro-intestinale tumor de oorzaak van de anemie. De auteurs stellen dat bij alle ouderen met anemie onderzoek naar de oorzaak is aan te bevelen. (Bron: Am J Ger Soc 2013;61:495-501, www.pw.nl, 25-06-2013.)Symptomen ijzertekort / ijzergebreksanemie
Symptomen van een ijzertekort zijn:- Vlekken voor de ogen
- Oorsuizen
Hoofdpijn / Bron: Istock.com/KatarzynaBialasiewicz - Duizeligheid en collapsneiging (neiging om flauw te vallen)
- Broze nagels, evenals onycholyse (het gedeeltelijk loslaten van de nagel) en groeven in de nagels
- Lepeltjesnagels (koilonychia), een misvorming waarbij de nagels dun en holrond zijn
- Verminderde eetlust (vooral bij kinderen)
- Slaptegevoel, vermoeidheid, lusteloosheid en algehele malaise
- Verminderde inspanningscapaciteit
- Hartkloppingen
- Hoofdpijn
- Prikkelbaarheid / agitatie
- Bleke huidskleur / bleekheid
- Kortademigheid
- Pijnlijke tong
Wanneer er een ernstig ijzertekort in het lichaam optreedt, kan dit tevens leiden tot versterkte haaruitval. Milde anemie kan symptoomloos verlopen.
Gevolgen van ijzertekort
Volgens het Voedingscentrum is een ijzertekort vooral voor kinderen schadelijk, aangezien zij voldoende ijzer nodig hebben om hun denkvermogen en spiercoördinatie te ontwikkelen. Het blijkt dat de effecten van een ijzertekort reeds optreden voordat er sprake is van bloedarmoede waardoor het tekort vaak niet meteen wordt herkend. In de eerste levensjaren van een mensenkind kan ijzergebrek aanleiding zijn voor een gestoorde geheugenfunctie en het leergedrag, aldus het Voedingscentrum. Bij vrouwen die net zwanger zijn, kan een ijzertekort aanleiding geven tot vroeggeboorte.
Een ongeboren kind in de baarmoeder met de placenta / Bron: Magnus Manske / Amada44, Wikimedia Commons (Publiek domein)- 13-19 jarigen (vanwege verhoogde ijzerbehoefte als gevolg van de groeiperiode);
- vrouwen in de vruchtbare leeftijd (vanwege ijzerverlies tijdens de menstruatie);
- Zwangeren (ten behoeve van de groei van de placenta en het ongeboren kind);
- Zogende vrouwen (teneinde het verlies aan ijzer in de moedermelk te compenseren);
- Vegetariërs (aangezien de ijzeropname uit dierlijke producten gemakkelijker verloopt dan ijzer uit plantaardige producten).
IJzer aanvullen via ijzerpillen
Veganisten of mensen die veel bloed verloren hebben kunnen ter aanvulling ijzerpillen nemen. Het advies van het Voedingscentrum is om geen multivitamines of andere supplementen te nemen die meer dan eenmaal de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) bevatten. Voorzichtigheid is geboden met ijzerpreparaten vanwege allerlei neveneffecten. Een teveel aan ijzer kan leverbeschadiging veroorzaken. Bij kinderen zijn de gevolgen van te veel ijzer ernstiger; ze kunnen in coma raken en eraan overlijden. Ook kunnen ijzerpreparaten in combinatie met andere geneesmiddelen een verbinding aangaan, zodat er een stof ontstaat die niet wenselijk is. Het gebruik van ijzer kan dus bijwerkingen geven. Gebruik daarom alleen ijzerpreparaten na overleg met de arts.
Brood / Bron: Istock.com/LyashikIJzer in voeding: ijzerrijke voedingsmiddelen
IJzer in voeding
IJzer komt in twee vormen voor in eten, als heemijzer en als non-heemijzer. Heemijzer zit alleen in dierlijke producten, zoals vlees, vis en gevogelte en is beter beschikbaar voor het lichaam dan non-heemijzer uit plantaardige producten, zoals groente en brood. Van heemijzer neemt het lichaam naar schatting 25% op en de hoeveel non-heemijzer die je opneemt is afhankelijk van de producten die je eet. De opname in het lichaam varieert per product tussen de 1 en 10%, en hangt af van de oplosbaarheid van de vorm waarin het ijzer aanwezig is. Het is bekend dat vitamine C de opname van non-heemijzer uit plantaardige bronnen in het lichaam bevordert. Het is dus verstandig om bij elke maaltijd groente of fruit te eten, want dan neemt je lichaam ijzer gemakkelijker op.Voedingsbronnen
Het ijzergehalte in het lichaam kan onder normale omstandigheden op peil worden gehouden met een evenwichtige en gevarieerde voeding. Welke voedingsbronnen zijn goede bronnen van ijzer? Voedingsmiddelen waar veel ijzer in aanwezig is, zijn onder andere:- Eierdooier
- Vis
- Peulvruchten (erwten en bonen)
- Vlees (lever is de grootste bron)
Citrusvruchten / Bron: Istock.com/SVETLANA KOLPAKOVA - Pluimvee
- Rozijnen
- Volkorenbrood
- Broccoli
- Bloemkool
- Pompoen
- Tomaten
- Citrusvruchten
- Appelstroop
- Verse tofu
- Chocopasta
De top 20 van ijzersterke voedingsmiddelen volgens het st. Anna Ziekenhuis is:
| Voedingsmiddel | Hoeveelheid ijzer |
|---|---|
| Bruinbrood, sneetje (35 gram) | 0,6 mg ijzer |
| Volkorenbrood, sneetje (35 gram) | 0,9 mg ijzer |
| Roggebrood, sneetje (50 gram) | 1,5 mg ijzer |
| Volkorenmacaroni, grote lepel (50 gram, gaar) | 0,6 mg ijzer |
| Muesli, 3 eetlepels (25 gram) | 0,8 mg ijzer |
| Evergreen, 1 biscuit | 1,6 mg ijzer |
| Volkorenbiscuitje (10 gram) | 0,4 mg ijzer |
| Vlees (75 gram gaar) | 2,5 mg ijzer |
| Vis (75 gram gaar) | 1,0 mg ijzer |
| Kip (75 gram gaar) | 0,6 mg ijzer |
| Leverworst (voor 1 snee) | 0,5 mg ijzer |
| Ei, per stuk | 1,0 mg ijzer |
| Aardappel, 1 stuks (50 gram) | 0,3 mg ijzer |
| Peulvruchten, grote lepel (50 gram, gaar) | 1,0 mg ijzer |
| Zilvervliesrijst, grote lepel (50 gram, gaar) | 0,3 mg ijzer |
| Groente gemiddeld, grote lepel (50 gram, gaar) | 0,6 mg ijzer |
| Fruit gemiddeld, 1 portie | 0,8 mg ijzer |
| Noten, eetlepel (20 gram) | 0,6 mg ijzer |
| Appel- en huishoudstroop (voor 1 snee: 15 gram) | 2,3 mg ijzer |
| Roosvicee Ferro, 1 theelepel (5 ml) | 5,0 mg ijzer |
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ijzer welke door de Gezondheidsraad wordt vastgesteld, is afhankelijk van je leeftijd en geslacht. Vrouwen hebben meer ijzer nodig dan mannen als gevolg van het verlies van ijzer tijdens de menstruatie. Ook hebben vrouwen gedurende de zwangerschap meer behoefte aan ijzer ten behoeve van de vorming van de placenta en de ontwikkeling van het ongeboren kind. Voorts hebben borstvoedenden veel meer ijzer nodig.De aanbevolen hoeveelheid voor volwassen mannen (22-50 jaar) is door de Gezondheidsraad vastgesteld op 9 milligram, voor volwassen vrouwen op 15 milligram. Voor mannen van 50 jaar en ouder geldt ook 9 milligram en voor vrouwen va 50 jaar en ouder geldt 8 milligram.
