Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen

Angst is een emotionele reactie die kan voortkomen uit psychische aandoeningen, lichamelijke aandoeningen, medicatie-effecten of een combinatie daarvan. Mensen die angst ervaren voelen zich vaak nerveus, bang, of maken zich zorgen over iets specifieks. Angst beïnvloedt niet alleen hoe iemand zich voelt en zich gedraagt, maar kan ook leiden tot fysieke symptomen zoals een verhoogde bloeddruk. Terwijl milde angst een normaal onderdeel van het leven kan zijn, kan ernstige angst aanzienlijke gevolgen hebben voor iemands dagelijks functioneren. Wanneer angst ernstig wordt of de kwaliteit van leven verstoort, is medische hulp noodzakelijk.

• Wat is angst?
• Geschiedenis van vecht-of-vlucht-reactie
• De rol van angst in het heden
• Angststoornissen
• Soorten angststoornissen
• Fobie
• Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)
• Obsessief-compulsieve stoornis (OCS)
• Paniekstoornis
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Scheidingsangst
• Sociale fobie
• Oorzaken en Risicofactoren van Ernstige angstgevoelens
• Medische aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Mentale tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Psychologische begeleiding
• Medicijnen
• Andere therapieën
• Levensstijl en zelfzorg
• Complicaties van angststoornissen
• Preventie van angststoornissen

Wat is angst?

Geschiedenis van vecht-of-vlucht-reactie

Angst is een natuurlijke en noodzakelijke reactie op potentiële bedreigingen. Deze reacties zijn geëvolueerd om de overleving te bevorderen. In de vroege menselijke geschiedenis zorgden de aanwezigheid van roofdieren en andere gevaren voor een "vecht-of-vlucht"-reactie, waarbij het lichaam een verhoogde hartslag, zweten en een grotere alertheid vertoonde. Dit alles wordt veroorzaakt door een toename van adrenaline, wat het lichaam voorbereidt op een directe reactie op dreigingen, hetzij door te vechten, hetzij door te vluchten.

De rol van angst in het heden

Hoewel de 'vecht-of-vlucht'-reactie oorspronkelijk was ontwikkeld voor acute bedreigingen zoals roofdieren, ervaren mensen tegenwoordig angst in situaties die minder direct levensbedreigend zijn, zoals werkdruk of persoonlijke problemen. Angst kan echter nog steeds nuttig zijn, zoals wanneer iemand voorzichtig is bij het oversteken van een straat om een ongeluk te vermijden. Het instinct om gevaar te vermijden blijft essentieel voor de veiligheid, zelfs als de context is veranderd.

Angststoornissen

Wanneer angst buiten proportie is of langdurig aanhoudt, kan dit duiden op een angststoornis. Angststoornissen zijn gekenmerkt door extreme en aanhoudende angst die niet in verhouding staat tot de situatie. Mensen met angststoornissen kunnen last hebben van herhaalde intrusieve gedachten of zorgen die hun dagelijks leven verstoren.

Soorten angststoornissen

Fobie

Een fobie is een irrationele angst voor specifieke objecten of situaties. Deze angst is vaak niet logisch of overmatig, maar de persoon kan deze angst niet onder controle krijgen. Voorbeelden van fobieën zijn:

• ablutofobie (angst om zich te wassen of douchen)
• agorafobie (angst voor open of drukke plaatsen)
• autofobie (angst om alleen te zijn)
• cherofobie (angst om gelukkig te zijn)
• hafefobie (angst om aangeraakt te worden)

Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)

Bij een gegeneraliseerde angststoornis ervaart iemand chronische en ongerustmakende angst over verschillende situaties zonder specifieke oorzaak. Dit is de meest voorkomende angststoornis en wordt gekenmerkt door langdurige angst en zorgen die moeilijk te beheersen zijn.

Obsessief-compulsieve stoornis (OCS)

De obsessief-compulsieve stoornis wordt gekenmerkt door herhalende, ongewenste gedachten (obsessies) en dwangmatige handelingen (compulsies). Personen met OCS begrijpen vaak dat hun gedachten en gedragingen irrationeel zijn, maar voeren deze handelingen uit om hun angst te verminderen, bijvoorbeeld door obsessief te reinigen of handen te wassen.

Paniekstoornis

Een paniekstoornis wordt gekenmerkt door plotselinge, intense paniekaanvallen die leiden tot symptomen zoals bevingen, verwardheid, duizeligheid, misselijkheid en ademhalingsproblemen. Paniekaanvallen bereiken vaak binnen enkele minuten een piek en kunnen langdurig aanhouden. Deze stoornis kan ontstaan na stressvolle ervaringen of zonder duidelijke oorzaak en kan leiden tot gedragsveranderingen om toekomstige aanvallen te vermijden.

Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

Personen met posttraumatische stressstoornis ervaren angst en andere symptomen als gevolg van ernstige trauma's zoals oorlog, aanranding, of een ernstig ongeval. PTSS kan leiden tot flashbacks en gedragsveranderingen om situaties, mensen of objecten die herinneren aan het trauma te vermijden.

Scheidingsangst

Scheidingsangst treedt op wanneer iemand extreem angstig is bij het idee van scheiding van een persoon of plaats die gevoelens van veiligheid biedt. Deze angst kan leiden tot panieksymptomen en wordt als een stoornis beschouwd wanneer de reactie overdreven of ongepast is.

Sociale fobie

Sociale fobie omvat angst om negatief beoordeeld te worden door anderen in sociale situaties of angst om publiekelijk te falen. Dit kan leiden tot symptomen zoals plankenkoorts, angst voor intimiteit, en een algemene vrees voor vernedering. Personen met sociale fobie vermijden vaak sociale interacties, wat hun dagelijks leven kan verstoren.

Oorzaken en Risicofactoren van Ernstige angstgevoelens

Angststoornissen kunnen voortkomen uit verschillende oorzaken en risicofactoren, die vaak een combinatie van genetische, biologische, psychologische en omgevingsfactoren zijn.

Medische aandoeningen

Bepaalde medische aandoeningen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van angstgevoelens:

• Psychische stoornissen
• Astma (chronische ontsteking van de luchtwegen)
• Familieleden met angststoornissen
• Chronische pijn
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Chronische obstructieve longziekte (COPD)
• Hartaanval
• Hitteberoerte
• Longembolie (bloedstolsel in de longen)
• Emfyseem (longaandoening met kortademigheid)
• Prikkelbare darm syndroom
• Hoogteziekte (te snel naar grote hoogte)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel)
• Stress door ernstige onderliggende medische aandoeningen
• Zeldzame tumoren die vecht-of-vlucht-hormonen produceren

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren die met angst worden geassocieerd, zijn onder andere:

• Emotioneel inconsistente of overbezorgde opvoeding
• Vroegere ervaringen zoals fysiek of emotioneel misbruik, verwaarlozing, verlies van een ouder, pesten, of sociale uitsluiting
• Genetische aanleg
• Hersenchemie
• Gebruik of terugtrekking van ongeoorloofde stoffen (medicatieverslaving, drugsmisbruik, alcoholmisbruik)
• Bijwerkingen van medicatie
• Persoonlijkheidskenmerken
• Stress gerelateerd aan persoonlijke relaties, werk, school, financiën, of traumatische gebeurtenissen

Angst kan vaak ontstaan als reactie op externe factoren, maar kan ook ontstaan uit irrationele gedachten dat het ergste zal gebeuren.

Symptomen

Bij een angststoornis ervaart de persoon al minimaal zes maanden langdurige en buitensporige zorgen over verschillende gebeurtenissen of activiteiten. Deze zorgen zijn vaak moeilijk te beheersen en kunnen aanzienlijke stress veroorzaken. Gedurende deze periode heeft de persoon ten minste drie van de volgende angstsymptomen ontwikkeld:

• Rusteloosheid
• Vermoeidheid
• Prikkelbaarheid
• Spierspanning
• Slaapproblemen
• Concentratieproblemen

Deze symptomen verstoren het dagelijkse leven aanzienlijk, waardoor de persoon mogelijk moeite heeft met werken of naar school gaan.

Fysieke tekenen

Angst kan een breed scala aan lichamelijke symptomen veroorzaken, waaronder:

• Ademhalingsproblemen
• Bevingen
• Blozen
• Boeren
• Chronische buikpijn
• Duizeligheid
• Een algemeen ziek gevoel (malaise)
• Benauwdheid in de keel
• Een gebrek aan lucht
• Oppervlakkige ademhaling
• Geeuwen
• Hartkloppingen
• Hoesten
• Hoofdpijn
• Hyperventilatie
• Koude-intolerantie (sneller koud hebben)
• Koude vingers
• Misselijkheid
• Moeilijkheden met spreken
• Pijn op de borst / Drukkend gevoel op de borst
• Problemen met spijsvertering
• Rillingen
• Slapeloosheid / Slaperigheid
• Spierstijfheid / Spierpijn
• Tintelingen, bijvoorbeeld aan de benen
• Vermoeidheid / Ochtendvermoeidheid
• Zweten

Mentale tekenen

Mentale symptomen van angststoornissen kunnen onder andere zijn:

• Angst
• Concentratieproblemen
• Depersonalistatie (verstoorde perceptie van eigen lichaam en gedachten) / Derealisatie (gevoel dat de wereld niet echt is)
• Depressie
• Een overweldigend gevoel
• Nervositeit
• Verwardheid
• Weinig energie

Diagnose en onderzoeken

Een professional in de geestelijke gezondheidszorg stelt de diagnose van een angststoornis door de medische en persoonlijke geschiedenis van de patiënt te onderzoeken, een lichamelijk onderzoek uit te voeren en, indien nodig, laboratoriumtesten te laten verrichten. Deze onderzoeken helpen bij het uitsluiten van andere medische aandoeningen die angstachtige symptomen kunnen veroorzaken en bij het vaststellen van de juiste behandelstrategie.

Behandeling

De behandeling van angststoornissen is afhankelijk van de specifieke oorzaken en de voorkeuren van de patiënt. Meestal omvat de behandeling een combinatie van zelfzorgmaatregelen, psychotherapie, gedragstherapie en mogelijk medicatie. Indien van toepassing, wordt ook de onderliggende aandoening behandeld, zoals alcoholmisbruik of andere medische problemen.

Zelfzorg

De volgende zelfzorgmaatregelen kunnen helpen bij het verlichten van symptomen van angststoornissen:

• Zoeken naar steun bij contactgroepen of vrienden en familie
• Leren omgaan met en verminderen van stress
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Oefeningen om negatieve gedachten te vervangen door positieve
• Ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen en meditatie

Psychologische begeleiding

Psychologische begeleiding vormt een belangrijk onderdeel van de behandeling van angststoornissen en kan bestaan uit:

• Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
• Psychotherapie of een combinatie van verschillende therapieën

Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
Cognitieve Gedragstherapie richt zich op het identificeren en veranderen van disfunctionele denkpatronen en gedragingen die bijdragen aan angst. Deze therapie helpt mensen om beter om te gaan met angstige situaties door middel van exposuretherapie, waarbij zij geleidelijk worden blootgesteld aan hun angsten om de gevoeligheid voor angst te verminderen.

Psychotherapie
Psychotherapie omvat gesprekken met een professional in de geestelijke gezondheidszorg, zoals een psychiater, psycholoog of maatschappelijk werker. Deze gesprekken helpen bij het begrijpen van de oorzaken van angst en bij het ontwikkelen van strategieën om met de symptomen om te gaan.

Medicijnen

Medicijnen kunnen worden ingezet bij de behandeling van angststoornissen, vooral wanneer angst een lichamelijke oorzaak heeft, zoals een onbalans in de hersenchemie of hoge bloeddruk. Er zijn verschillende soorten medicijnen die kunnen helpen:

Onderliggende oorzaken
Medicatie kan nuttig zijn bij angststoornissen veroorzaakt door lichamelijke aandoeningen, zoals een hormonale onbalans of een medische aandoening die angstsymptomen veroorzaakt.

Gevolgen van angst
Andere medicijnen behandelen de lichamelijke en geestelijke symptomen van angst, waaronder:

• Benzodiazepinen: Deze medicijnen kunnen effectief zijn bij de kortetermijnbehandeling van angst, maar ze hebben een risico op verslaving. Voorbeelden zijn diazepam (Valium) en lorazepam (Ativan).
• Antidepressiva: Vaak voorgeschreven voor angst en depressie. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's), zoals fluoxetine (Prozac) en citalopram (Celexa), hebben doorgaans minder bijwerkingen dan oudere antidepressiva.
• Tricyclische antidepressiva: Deze oudere medicijnen worden gebruikt bij diverse angststoornissen, maar kunnen bijwerkingen zoals duizeligheid, slaperigheid, een droge mond en gewichtstoename veroorzaken. Voorbeelden zijn imipramine en clomipramine.
• Bètablokkers, buspiron en monoamine oxidase remmers (MAO-remmers) kunnen ook worden voorgeschreven om angst te behandelen.

Andere therapieën

Naast CGT en medicatie kunnen andere therapieën ook effectief zijn, waaronder:

• Mindfulness en meditatie
• Oefentherapie zoals yoga of aerobics
• Ondersteunende therapieën zoals steungroepen of mentale ondersteuning
• Ergotherapie gericht op het verbeteren van functionele vaardigheden en alledaagse activiteiten

Levensstijl en zelfzorg

Aanpassingen in levensstijl kunnen ook bijdragen aan de beheersing van angst. Dit kan onder andere inhouden:

• Regelmatige lichaamsbeweging
• Gezonde voeding
• Voldoende slaap
• Vermijden van cafeïne en alcohol
• Stressmanagementtechnieken
• Sociale ondersteuning

Bij ernstige gevallen van angst is het cruciaal om een professional te raadplegen voor een gepersonaliseerde behandelplan en ondersteuning.

Complicaties van angststoornissen

Angststoornissen kunnen leiden tot andere mentale en fysieke complicaties, of bestaande symptomen kunnen verergeren. Mogelijke complicaties zijn:

• Chronische pijn
• Drugsmisbruik
• Depressie of andere psychische stoornissen
• Verminderde kwaliteit van leven
• Hoofdpijn
• Problemen met functioneren op school of werk
• Slaapproblemen (slapeloosheid)
• Sociale isolatie
• Spijsverterings- of darmproblemen
• In ernstige gevallen, zelfmoord

Preventie van angststoornissen

Hoewel angststoornissen niet volledig te voorkomen zijn, zijn er strategieën om het risico op ernstige angststoornissen te verminderen:

• Vermijden van alcohol, cannabis en andere recreatieve drugs
• Handhaven van een gezond voedingspatroon
• Voldoende en regelmatig slapen
• Overleg met de arts bij gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen of kruidengeneesmiddelen, omdat deze mogelijk angst kunnen verergeren
• Tijdig hulp zoeken bij aanhoudende angstklachten
• Beperken van cafeïne, thee, cola en chocolade

Lees verder

• Paniekaanval en paniekstoornis: Oorzaken en symptomen
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Anti-angstmedicatie: Medicijnen voor behandeling van angst
• Ziekteangst: Psychische aandoening met angst voor ziekte