Myxoedeem: Complicatie van te traag werkende schildklier

De schildklier, gelegen aan de voorzijde van de nek, speelt een cruciale rol in de productie van schildklierhormonen. Deze hormonen zijn essentieel voor een goede werking van alle lichaamscellen. Wanneer de schildklier niet genoeg hormonen produceert, kan dit leiden tot een trage werking van de schildklier, oftewel hypothyreoïdie. Myxoedeem is een ernstige en zeldzame complicatie van hypothyreoïdie die optreedt als de schildklier onvoldoende wordt behandeld. Door extreem lage niveaus van schildklierhormonen ervaart de patiënt symptomen zoals een gezwollen huid, slaperigheid en andere klachten. In ernstige gevallen kan hypothyreoïdie leiden tot een levensbedreigende toestand, bekend als myxoedeem coma (myxoedeem crisis). Een snelle behandeling met schildklierhormoonvervangingstherapie en ondersteunende maatregelen is cruciaal voor een succesvolle afloop, hoewel de prognose vaak slecht is als een crisis zich heeft ontwikkeld.

• Epidemiologie van myxoedeem
• Mechanisme
• Oorzaken: Complicatie van een trage schildklier
• Aandoeningen
• Medicatie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Mentale tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met schildklierhormonen
• Prognose bij ernstige schildklieraandoeningen
• Complicaties: Myxoedeem coma
• Preventie van complicaties bij hypothyreoïdie

Epidemiologie van myxoedeem

Prevalentie en incidentie
Myxoedeem is een relatief zeldzame aandoening die wordt geassocieerd met ernstige hypothyreoïdie. De prevalentie varieert wereldwijd afhankelijk van de toegang tot medische zorg en de mate van screening op schildklieraandoeningen. In ontwikkelde landen komt het minder vaak voor vanwege de vroege detectie en behandeling van schildklierstoornissen.

Leeftijds- en geslachtsverdeling
De aandoening komt vaker voor bij vrouwen, met een piekincidentie bij middelbare leeftijd en ouderen. De verhouding tussen vrouwen en mannen is ongeveer 5:1, wat kan worden toegeschreven aan een hogere prevalentie van auto-immuunziekten bij vrouwen.

Geografische verschillen
In gebieden met jodiumtekort is myxoedeem een ernstiger probleem, omdat hypothyreoïdie daar vaker voorkomt. Regionale variaties in dieet en gezondheidszorg dragen ook bij aan verschillen in prevalentie.

Mechanisme

Pathofysiologie van myxoedeem
Myxoedeem ontstaat als gevolg van ernstige hypothyreoïdie, waarbij een tekort aan schildklierhormonen leidt tot een vertraagde stofwisseling. Dit veroorzaakt accumulatie van glycosaminoglycanen, zoals hyaluronzuur, in de dermis en subcutis, wat leidt tot oedeem en verdikking van de huid.

Effecten op organen en weefsels
Het tekort aan schildklierhormonen heeft wijdverspreide effecten, waaronder cardiovasculaire stoornissen, zoals bradycardie en lage bloeddruk, evenals neurologische symptomen, zoals lethargie en cognitieve achteruitgang.

Impact op de huid en slijmvliezen
Kenmerkend voor myxoedeem is de verdikte, droge en bleek-gele huid. Het oedeem is niet-pitteus en ontstaat door de ophoping van extracellulaire matrixstoffen, waardoor de huid gespannen en ruw aanvoelt.

Oorzaken: Complicatie van een trage schildklier

Myxoedeem ontstaat wanneer hypothyreoïdie niet tijdig wordt gediagnosticeerd of adequaat behandeld. Er zijn verschillende aandoeningen en medicijnen die hypothyreoïdie kunnen veroorzaken of verergeren.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen die het risico op een onderactieve schildklier verhogen zijn:

• acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• auto-immuunziekten, zoals de ziekte van Hashimoto
• brandwonden
• chirurgische verwijdering van de schildklier
• jodiumtekort of jodiumoverschot
• beroerte
• hartaanval
• maagbloeding
• plotselinge ziekte of infectie
• trauma
• zwangerschap
• hartfalen
• onderkoeling (hypothermie)
• radiotherapie voor de behandeling van kanker

Medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van myxoedeem:

• amiodaron
• anesthetica
• bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt)
• chemotherapie voor de behandeling van kanker
• fenytoïne
• lithium
• narcotica
• rifampin
• sedativa
• tranquillizers

Daarnaast kan myxoedeem ontstaan als de patiënt de voorgeschreven medicatie niet volgens de aanbevelingen neemt of plotseling stopt met de medicatie.

Risicofactoren

Onbehandelde hypothyreoïdie
Chronische of ernstig onbehandelde hypothyreoïdie is de belangrijkste risicofactor. Dit kan het gevolg zijn van auto-immuunziekten, zoals de ziekte van Hashimoto, of externe factoren zoals jodiumtekort.

Auto-immuunziekten
Patiënten met auto-immuunziekten, zoals systemische lupus erythematodes (SLE) of type 1 diabetes, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van schildklierstoornissen en daarmee myxoedeem.

Leeftijd en geslacht
Vrouwen, vooral postmenopauzale vrouwen, hebben een verhoogd risico. Ook ouderen lopen een groter risico door fysiologische veranderingen in de schildklierfunctie met de leeftijd.

Risicogroepen

Patiënten met schildklierziekten
Mensen met een voorgeschiedenis van hypothyreoïdie of schildklieroperaties behoren tot de hoogste risicogroep voor myxoedeem.

Geografische gebieden met jodiumtekort
In regio's waar jodiumarme diëten gebruikelijk zijn, lopen mensen een hoger risico op schildklieraandoeningen en complicaties zoals myxoedeem.

Ouderen met beperkte toegang tot zorg
Bij ouderen die geen regelmatige medische opvolging krijgen, worden schildklierproblemen vaak over het hoofd gezien, waardoor het risico op myxoedeem toeneemt.

Symptomen

Myxoedeem manifesteert zich door een reeks lichamelijke en mentale symptomen.

Fysieke tekenen

Een patiënt met myxoedeem kan één of meer van de volgende lichamelijke symptomen ervaren:

• ascites (vochtophoping in de buik)
• constipatie
• droge, broze nagels
• dunne hoofdhuid
• dunne wenkbrauwharen
• afhangend ooglid (ptosis)
• koude, bleke, droge, schilferige en verdikte huid
• gestopte menstruatie (amenorree) of overmatige menstruatiebloedingen (menorragie)
• gewichtstoename
• gezonde tong (macroglossie)
• lage bloeddruk (hypotensie)
• lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• lage lichaamstemperatuur
• lage zuurstof- en hoge koolstofdioxideconcentratie in het bloed
• langzame spraak
• vertraagde ademhaling (bradycardie)
• verminderde mobiliteit
• verminderde productie van sperma
• verminderde seksuele activiteit
• verminderde vruchtbaarheid
• zwelling van de benen
• zwelling in het gezicht
• gevoelig voor kou
• heesheid
• hoofd
• koude armen en benen
• slaapzucht
• struma (kropgezwel)
• symptomen van pleura-effusie (vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• vermoeidheid
• vertraagde reflexen
• wallen onder de oogleden en in het gezicht

Mentale tekenen

Myxoedeem kan ook leiden tot diverse mentale symptomen:

• apathie (gebrek aan motivatie)
• psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• verstandelijke beperking
• neerslachtigheid
• ongebruikelijke stemmingen
• verwardheid
• weinig energie

Alarmsymptomen

Ernstige vermoeidheid en apathie
Patiënten met myxoedeem rapporteren vaak extreme lethargie, een gevoel van zwakte en mentale traagheid. Deze symptomen kunnen progressief verergeren.

Koude-intolerantie en gewichtstoename
Een verlaagde basale stofwisseling leidt tot een afname van warmteproductie en een verhoogde vetopslag, wat zich uit in koude-intolerantie en gewichtstoename.

Zwelling van gezicht en ledematen
Typisch voor myxoedeem is niet-pitteus oedeem in het gezicht, vooral rond de ogen, en zwelling van handen en voeten.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts vraagt de patiënt (indien mogelijk) naar blootstelling aan koude, recente infecties, medicijngebruik of andere aandoeningen die myxoedeem kunnen veroorzaken. Typisch is een oudere vrouw met veranderde bewustzijnstoestand die in de winter komt opdagen. Vaak is er een voorgeschiedenis van hypothyreoïdie, nekoperaties of behandelingen met radioactief jodium.

Diagnostisch onderzoek
De arts observeert de fysieke en mentale symptomen en voert een bloedonderzoek uit om de schildklierhormoonspiegels te controleren. Verhoogde niveaus van thyreoïdstimulerend hormoon (TSH) kunnen wijzen op hypothyreoïdie, omdat het lichaam extra TSH produceert om de trage schildklier te compenseren. Ook wordt het T4-niveau gemeten; lage T4-waarden gecombineerd met hoge TSH-waarden bevestigen vaak hypothyreoïdie. Indien hypothyreoïdie wordt vermoed, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn om de schildklierfunctie te evalueren en onderliggende oorzaken vast te stellen. Een elektrocardiografie (ECG) kan worden uitgevoerd om de hartfunctie te beoordelen.

Behandeling met schildklierhormonen

Bij vermoeden van een myxoedeem coma is onmiddellijke behandeling noodzakelijk. Snelle behandeling verhoogt de kans op herstel. De patiënt moet worden opgenomen in het ziekenhuis voor intensieve behandeling en monitoring. Hypothyreoïdie wordt behandeld met synthetische schildklierhormonen, zoals levothyroxine, die helpen de T4-hormoonspiegels te herstellen en symptomen te verlichten. Schildklierhormonen worden meestal intraveneus toegediend. Daarnaast kan intraveneuze vochttoediening en elektrolytenbalanscorrectie noodzakelijk zijn, vooral bij elektrolytenstoornissen zoals hyponatriëmie. Antibiotica, steroïden en ademhalingsondersteuning kunnen ook nodig zijn. Bij onderkoeling wordt de patiënt verwarmd met een deken. Indien de bloedsuikerspiegel laag is, worden glucosesupplementen toegediend.

Prognose bij ernstige schildklieraandoeningen

Hoe eerder de behandeling van hypothyreoïdie begint, hoe kleiner het risico op ernstige complicaties. Ondanks behandeling blijft de sterfte door myxoedeem coma relatief hoog. De kans op herstel is veel groter bij vroege herkenning en tijdige behandeling met schildklierhormoonvervangingstherapie en ondersteunende zorg. Patiënten moeten levenslang medicatie gebruiken om hypothyreoïdie onder controle te houden. De levensverwachting is doorgaans normaal als de medicatie correct wordt ingenomen en de aandoening goed onder controle is.

Complicaties: Myxoedeem coma

Myxoedeem coma is een ernstige, zeldzame complicatie van myxoedeem en is levensbedreigend. Vooral oudere volwassenen zijn kwetsbaar voor deze complicatie. Naast de symptomen van hypothyreoïdie kunnen patiënten met myxoedeem coma de volgende ernstige tekenen vertonen:

• ademhalingsfalen
• bewusteloosheid
• bloedvergiftiging (sepsis)
• coma
• ernstige daling van de lichaamstemperatuur
• maagbloeding (symptomen kunnen braken van bloed en zwarte ontlasting omvatten)
• shock
• verminderd metabolisme door medicijnoverdosering
• verminderde ademhaling
• ernstige mentale veranderingen zoals hallucinaties, desoriëntatie en verwardheid
• hartafwijkingen zoals:
• abnormale hartritmes
• hartaanval
• hartfalen
• nierproblemen
• zwangerschapscomplicaties, zoals pre-eclampsie, miskraam en doodgeboorte
• toevallen

Preventie van complicaties bij hypothyreoïdie

Screening op hypothyreoïdie
Regelmatige screening van risicogroepen, zoals ouderen en vrouwen met auto-immuunziekten, kan helpen bij het vroegtijdig opsporen en behandelen van hypothyreoïdie.

Jodiumsuppletie
In gebieden met endemisch jodiumtekort kan het verrijken van voedingsmiddelen met jodium het risico op hypothyreoïdie en myxoedeem aanzienlijk verminderen.

Educatie en medische opvolging
Het informeren van patiënten over de symptomen van hypothyreoïdie en het belang van regelmatige medische controle kan helpen bij het voorkomen van ernstige complicaties zoals myxoedeem.

Lees verder

• Hypothyreoïdie: Onvoldoende werking van schildklier