Formicatie: Kriebelend gevoel alsof insecten op huid lopen

Sommige patiënten hebben het gevoel alsof mieren of insecten op de huid kruipen. Deze gevoelsstoornis staat bekend als ‘formicatie’. De naam is afkomstig van het Latijnse woord ‘formica’, wat mier betekent. Naast het kriebelende gevoel treedt mogelijk jeuk op. Formicatie is geassocieerd met verschillende medische aandoeningen en omgevingsfactoren. De behandeling is gesteund op het aanpakken van het onderliggend probleem, waardoor de klachten van de meeste patiënten verlicht kunnen worden. Soms treden wel complicaties op door deze voor de patiënt erg vervelende tactiele hallucinatie.

• Synoniemen van formicatie
• Oorzaken van kriebelende beestjes op de huid
• Risicofactoren van gevoel dat mieren of insecten op huid kruipen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Terugtrekking van medicatie en drugs
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vorm van tactiele hallucinatie
• Prognose van gevoel van kruipende insecten op de huid
• Complicaties van sensatie van kruipende mieren op de huid

Synoniemen van formicatie

Andere termen voor formicatie zijn ‘formicatio’, ‘myrmeciasis’ en ‘myrmecismus’

Oorzaken van kriebelende beestjes op de huid

Het gevoel van kruipende mieren of insecten op de huid is een vorm van paresthesie. Paresthesieën bestaan uit het voelen van brandende, prikkende, tintelende en koude sensaties of gevoelloosheid. Dit gekriebel komt tot stand door druk op de gevoelszenuwen of door vaatkramp. Formicatie is een tactiele hallucinatie. Dit houdt in dat een patiënt een fysieke sensatie voelt, maar een fysieke oorzaak afwezig is.

Risicofactoren van gevoel dat mieren of insecten op huid kruipen

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen leiden mogelijk tot formicatie:

• aanhoudende angst
• diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes mellitus met zenuwpijn)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• gordelroos (infectie met een huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• huidkanker zoals een cutaan squameus celcarcinoom
• kwikvergiftiging (overmatige blootstelling aan kwik
• schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)
• syfilis (bacteriële infectie via seksueel contact)
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)

Omgevingsfactoren

Menopauze
Het is mogelijk dat een lager oestrogeengehalte tijdens de perimenopauze (periode van symptomen voor menopauze) en de menopauze ook formicatie kan veroorzaken.

Blootstelling aan pesticiden
De blootstelling aan pesticiden leidt mogelijk tot gekriebel op de huid.

Geslacht
Vooral vrouwen tussen 50-59 jaar oud krijgen de diagnose van formicatie. Stress en angst ligt bij hen vaak aan de basis.

Terugtrekking van alcohol
De terugtrekking van alcohol door alcoholisten leidt mogelijk tot het gevoel dat beestjes op de huid kruipen. De patiënt krijgt dan te maken met delirium tremens, waarbij hij visuele hallucinaties (zien van onechte beelden) van insecten ervaart evenals andere symptomen. Een arts of een andere professional houdt bijgevolg best toezicht op alcoholontwenning, aangezien de symptomen soms ernstig zijn.

Terugtrekking van medicatie en drugs

Formicatie treedt soms op wanneer een patiënt bij de terugtrekking van drugs en medicijnen zoals:

• benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen)
• cocaïne
• heroïne
• Lunesta
• MDMA
• methamfetamine
• opioïden (krachtige pijnstillers), zoals codeïne of morfine
• Ritalin
• sommige antidepressiva, zoals selectieve serotonineheropnameremmers
• tramadol
• Wellbutrin

Meestal is de formicatie als gevolg van medicatie- en drugsterugtrekking een tijdelijk fenomeen dat verdwijnt wanneer de patiënt hersteld is van de ontwenningsverschijnselen. Houdt het gevoel aan of is dit zeer intens, dan wijst dit mogelijk op een drugspsychose. De patiënt gelooft dan dat hij daadwerkelijk besmet is door insecten die in de huid zijn terechtgekomen.

Symptomen

De patiënt ervaart kriebelende gevoelens op de huid, en dit vooral op de armen en benen. Daarbij treden mogelijk een tintelend, prikkend of een brandend gevoel op. Jeuk is ook een verschijnsel waarmee een patiënt met formicatie mogelijk te maken krijgt. De jeuk is ’s nachts mogelijk erger dan overdag. Door de jeuk gaan patiënten mogelijk krabben waardoor schade aan de huid ontstaat. Soms zijn deze symptomen dermate ernstig dat de kwaliteit van leven van de patiënt is aangetast.

Diagnose en onderzoeken

Het belangrijk dat de patiënt correcte informatie meedeelt aan de arts zodat hij een juiste diagnose kan stellen. De arts wil weten of

• andere symptomen aanwezig zijn naast de formicatie
• de gevoelsstoornis optreedt op een bepaald tijdstip op de dag
• de patiënt alcohol drinkt
• de patiënt iets speciaal deed toen de sensaties voor het eerst begonnen
• de patiënt medicatie slikt en zoja, welke dan
• de patiënt recreatieve drugs heeft gebruikt

Een arts wil met deze vragen ook scabiës (schurft) uitsluiten. Schurft is een infectie waarbij kleine mijten zich in de huid nestelen. Ze veroorzaken extreme jeuk en veroorzaken een huiduitslag.

Behandeling van vorm van tactiele hallucinatie

De behandeling voor formicatie hangt af van de onderliggende oorzaak. Een op de huid aangebrachte crème, zoals hydrocortison, verlicht de jeuk voor sommige patiënten. Vochtinbrengende crèmes of barrièrecrèmes houden de huid gezond en voldoende gehydrateerd (vochtig). Sommige patiënten zijn gebaat met het toepassen van ijs op de getroffen gebied, waardoor de huid onmiddellijk kalmeert. Ligt de ziekte van Parkinson, gordelroos of fibromyalgie aan de basis van de kriebelende gevoelens, dan zet de arts passende medicatie in en stelt hij een langdurig behandelplan op. Als medicatie de oorzaak is van het gevoel dat insecten op de huid kruipen, dan schrijft de arts andere medicijnen voor. Soms vermindert een antihistaminicum, zoals Zyrtec of Benadryl, de sensaties van formicatie. Als het gekriebel op de huid gekoppeld is aan recreatief drugsgebruik, is het belangrijk om hiermee te stoppen onder leiding van een professionele hulpverlener bij die ook de ontwenningsverschijnselen tijdig kan behandelen.

Prognose van gevoel van kruipende insecten op de huid

Formicatie is een symptoom dat meestal te wijten is aan een onderliggende aandoening. Meestal stopt het gevoel dat miertjes op de huid kruipen wanneer de arts de onderliggende ziekte aangepakt heeft. Ook verdwijnen de symptomen wanneer de omgevingsfactor verdwenen of gestopt is, zoals de ontwenningsverschijnselen van het drinken van alcohol.

Complicaties van sensatie van kruipende mieren op de huid

Het is belangrijk om medisch advies in te winnen voor alle mogelijke complicaties. Mogelijke complicaties van formicatie zijn:

• angst
• bloedverlies
• concentratieproblemen
• een afscheiding uit de huid
• een depressie
• een slechte slaapkwaliteit (slaapproblemen)
• frustratie
• gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid)
• infecties: Als een patiënt formicatie ervaart, gaat hij mogelijk constant krabben aan de huid. Hierdoor breekt de huid, waardoor bacteriën kunnen binnendringen en sneller infecties ontstaan.
• koorts
• mondklem
• pijn
• sepsis (in ernstige gevallen)
• stijfheid
• vermoeidheid

In zeldzame gevallen zijn patiënten ervan overtuigd dat het kriebelend gevoel op de huid te wijten is aan de aanwezigheid van echte insecten op of onder de huid. Deze patenten lijden aan ‘misleidende parasitose’. Ze geloven echt dat op of onder de huid insecten of parasieten aanwezig zijn, ook al stellen artsen, ongediertebestrijdingsexperts en entomologen deze patiënten gerust.