Parasietenwaan of infestatiewaan: symptomen en behandeling

Parasietenwaan of infestatiewaan is een zeldzame psychiatrische aandoening. Het gaat bij parasietenwaan of infestatiewaan om een waanstoornis waarbij mensen ten onrechte denken dat ze besmet zijn met parasieten, insecten of wormen, terwijl hiervan in werkelijkheid geen sprake is. Personen met parasietenwaan of infestatiewaan melden gewoonlijk tactiele hallucinaties (gevoelshallucinaties) die bekend staan ​​als formicatie, een sensatie waarbij je het gevoel hebt dat er insecten of beestjes op of onder je huid kruipen. Behandeling van parasietenwaan of infestatiewaan bestaat uit het toedienen van antipsychotica. Hierdoor verdwijnen de symptomen en klachten.

• Wat is parasietenwaan of infestatiewaan?
• Waanstoornis
• Psychiatrische aandoening
• Morgellons disease
• Terminologie en synoniemen
• Parasietenwaan symptomen
• Vóórkomen
• Parasietenwaan de de DSM-5
• Typen parasietenwaan of infestatiewaan
• Primair
• Secundair functioneel
• Secundair organisch
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling
• Prognose

Wat is parasietenwaan of infestatiewaan?

Waanstoornis

Het gaat bij parasietenwaan of infestatiewaan om een waanstoornis waarbij mensen ten onrechte denken dat ze besmet zijn met parasieten, insecten of wormen, terwijl hiervan in werkelijkheid geen sprake is. Personen met parasietenwaan of infestatiewaan melden gewoonlijk tactiele hallucinaties (gevoelshallucinaties) die bekend staan ​​als formicatie, een sensatie waarbij je het gevoel hebt dat er insecten of beestjes op of onder je huid kruipen.

Psychiatrische aandoening

Parasietenwaan of infestatiewaan is een psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door een vaste, valse overtuiging dat er een huidinfestatie bestaat, in tegenstelling is tot gevallen waarbij dat wel het geval is, zoals schurft (scabiës), waarbij een huidinfestatie aanwezig is en identificeerbaar is door een arts via lichamelijk onderzoek of laboratoriumtests. Bij schurft ontstaat er hevige jeuk door de schurftmijt die gangetjes graaft in de huid en aldaar eitjes legt.

Morgellons disease

In de 21e eeuw worden steeds vaker ook pathogenen of ziekteverwekkers als vezels en draadjes gerapporteerd. In 2002 werd
het ziektebeeld Morgellons disease beschreven op internet waarbij mensen denken dat er draadjes of vezels (fibers) onder de huid aanwezig zijn en door de huid naar buiten komt of probeert te komen.

Terminologie en synoniemen

Parasietenwaan of infestatiewaan staat ook bekend als het Ekbom-syndroom. De alternatieve naam, het Ekbom-syndroom, is genoemd naar de Zweedse neuroloog Karl-Axel Ekbom die in 1937 en 1938 baanbrekende verslagen van de ziekte publiceerde. De dermatoloog Georges Thibierge uit Parijs was de eerste die dit fenomeen uitvoerig beschreef. In het jaar 1894 noemde hij zijn patiënten les acrarophobes en het ziektebeeld acarophobia. De term infestatiewaan is passender dan parasietenwaan, aangezien de veronderstelde verwekkers niet altijd parasieten zijn. In de literatuur wordt soms ook de benaming 'zoönosewaan' gebezigd. In de Angelsaksiche literatuur staat de aandoening bekend als 'delusional parasitosis'.

Parasietenwaan symptomen

De symptomen van parasietenwaan of infestatiewaan zijn de volgende:

• een gevoel van jeuk, steken, bijten en kruipen van de parasieten of insecten op of onder de huid
• de sterke overtuiging hebben dat deze boosdoeners in of onder de huid leven
• een kapot gekrabde huid, wondjes en littekentjes
• deze huideffecten zitten vaak op makkelijk bereikbare plekken van de huid, zoals de handen of armen, soms ook op de romp of benen
• overmatig bezig met het reinigen van de huid en de eigen omgeving
• de huid kan mechanisch bewerkt worden met pincetten, naalden en ijskoude of juist hete instrumenten om de ziekteverwekkers te vangen of te elimineren

Specimen sign
De vermeende ziekteverwekkers zijn medisch niet aantoonbaar. Vaak neemt de patiënt een wel bewijzen mee, de zogeheten specimen sign. Vaak gaat het om een (lucifer)doosje, plastic zakje of stuk plakband vol met zelf verzamelde materiaal als pluisjes, draadjes, mugjes, spinnetjes of huidschilfers. Bijna elke markering op de huid, of klein voorwerp of deeltje dat op de persoon op zijn kleding aantreft, kan worden geïnterpreteerd als bewijs voor de parasitaire besmetting, en patiënten verzamelen gewoonlijk dwangmatig dergelijk 'bewijsmateriaal' en presenteren het vervolgens aan de behandelaar wanneer ze hulp zoeken.

Vóórkomen

Parasietenwaan heeft een geschatte incidentie van 2-17 per 1.000.000 inwoners, en komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De gemiddelde aanvangsleeftijd is 57 jaar.

Parasietenwaan de de DSM-5

Parasietenwaan wordt in de DSM-5 geclassificeerd als een waanstoornis van het somatische type. Dit subtype geldt wanneer het centrale thema van de waan lichamelijke functies of sensaties betreft. Er kan een primaire en een secundaire variant worden onderscheiden. De secundaire variant is het gevolg van andere al dan niet psychiatrische aandoeningen, de fysiologische effecten van een middel of medicijngebruik.

Typen parasietenwaan of infestatiewaan

Parasietenwaan of infestatiewaan kan worden onderverdeeld in primaire, secundaire functionele en secundaire organische variant.

Primair

Bij de primaire waanstoornis is het functioneren niet duidelijk beperkt en is het gedrag niet onmiskenbaar bizar of vreemd. Hallucinaties, indien aanwezig, zijn niet prominent aanwezig en hangen samen met het waanthema, bijvoorbeeld de tactiele sensatie van insecten in de huid. De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een lichamelijke aandoening, en kan niet worden verklaard door een andere psychische stoornis, zoals de morfodysfore stoornis (stoornis in de lichaamsbeleving) of de obsessieve-compulsieve stoornis (dwangstoornis).

Secundair functioneel

Secundaire functionele parasietenwaan of infestatiewaan treedt op wanneer de waan of wanen worden geassocieerd met een psychiatrische aandoening zoals schizofrenie, obsessief-compulsieve stoornis of een klinische depressie.

Secundair organisch

Secundaire organische parasietenwaan of infestatiewaan treedt op wanneer de toestand van de patiënt wordt veroorzaakt door een somatische aandoening of een middel (medicijnen of drugs). Lichamelijke aandoeningen die ten grondslag kunnen liggen aan een secundaire organische waanstoornis zijn onder meer: ​​

• hypothyreoïdie (trage schildklier)
• kanker
• cerebrovasculaire ziekte, zoals een beroerte
• tuberculose (tbc)
• neurologische aandoeningen
• vitamine B12-tekort
• diabetes mellitus

Bij fysiologische effecten van een middel die parasietenwaan of infestatiewaan kunnen veroorzaken, kan onder meer gedacht worden aan cocaïne, amfetamine (speed), cannabis, corticosteroïden en antibiotica.

Onderzoek en diagnose

De arts voert een uitgebreid gesprek met je over de klachten die je ervaart en hij zal lichamelijk onderzoek doen. Onderzoek van KOH-preparaten op scabiës (schurft), mijten en eieren en een huidbiopt (het wegnemen van een stukje weefsel voor onderzoek onder de microscoop) van de behaarde huid tonen geen aanwijzingen voor een infectie met ziekteverwekkers.

Differentiële diagnose
Primaire infestatiewaan:

• een werkelijke huidinfectie
• een dermatologische aandoening (huidaandoening)
• formicatie (gekriebel op de huid, alsof er mieren over lopen)
• dermatitis artefacta (een huidafwijking die door iemand zelf, al dan niet bewust, wordt veroorzaakt of in stand gehouden)
• obsessieve compulsieve aandoening
• hypochondrie of ziektevrees
• trichotillomanie (een aandoening waarbij iemand zelf zijn eigen haar uittrekt)
• skin-picking disorder of huidpulkstoornis
• meditatiebijwerking

Secundaire infestatiewaan:

• schizofrenie
• depressie
• mentale retardatie (IQ minder dan 70)
• angststoornis
• intoxicatie:
• cocaïne
• amfetamine (speed)
• cannabis
• medicatie:
  Parasietenwaan of infestatiewaan door medicatie / Bron: Stevepb, Pixabay
• corticosteroïden
• antibiotica
• neurologische aandoening
• endocrinologische aandoening
• infectie:
• tbc
• lepra
• gonorroe
• vitaminedeficiëntie
• vitamine B1
• vitamine B3
• vitamine B9 (foliumzuur)
• vitamine B12
• maligniteiten (kanker)
• renale aandoening:
• systemische lupus erythematodes (SLE)
• M. Behçet
• reumatische aandoening
• cholestase (galstuwing)
• cardiovasculaire aandoeningen

Behandeling

De primaire vorm van parasietenwaan of infestatiewaan wordt net zo behandeld als andere waanstoornissen. In het verleden was pimozide het favoriete medicijn. Anno 2024 worden atypische antipsychotica zoals olanzapine of risperidon gebruikt als eerstekeusbehandeling. Het komt echter vaak voor dat patiënten de diagnose parasietenwaan of infestatiewaan door afwijzen, en zeer weinigen zijn bereid om zich ervoor te laten behandelen, ondanks de aantoonbare werkzaamheid van de behandeling.

Een tijdelijke secundaire parasietenwaan of infestatiewaan, kan spontaan verdwijnen wanneer de oorzaak is weggenomen.
Als de waan komt door drugsgebruik, zal deze vaak verdwijnen na het staken van het drugsgebruik. Bij een parasietenwaan door een depressie, zal de arts een combinatie van antidepressiva en antipsychotica voorschrijven.

Prognose

Als iemand met parasietenwaan of infestatiewaan een behandeling met antipsychotica toelaat, dan zal de waan verdwijnen. Behandeling moet vaak langdurig worden voortgezet om terugval te voorkomen.

Lees verder

• Formicatie: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen
• Dwangmatig haren uit het hoofd trekken: trichotillomanie
• Huidpulken of dwangmatig pulken aan huid: huidpulkstoornis
• DSM-5: classificatie, criteria en indeling van de DSM-5