Formicatie: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen

Formicatie duidt op gekriebel op de huid, alsof er beestjes (mieren of andere insecten) over lopen, wat kan worden veroorzaakt door druk op de gevoelszenuwen of vaatkramp. De naam 'formicatie' komt van het Latijnse woord 'formica', wat 'mier' betekent. Formicatie staat bekend als een soort paresthesie, een stoornis in de gevoelssensatie. Paresthesie kan vele vormen aannemen; je kunt onder meer een branderig of tintelend gevoel of gevoelloosheid ervaren. Formicatie staat ook bekend als een tactiele hallucinatie. Een tactiele- of gevoelshallucinatie duidt op het voelen van iets op je lichaam of huid wat er in werkelijkheid niet is. Formicatie kan een symptoom zijn van verschillende aandoeningen, zoals fibromyalgie en de ziekte van Parkinson. Ontwenningsverschijnselen of afkickverschijnselen, ook wel abstinentieverschijnselen genoemd, van alcohol- of drugsgebruik, is een andere mogelijke oorzaak van kriebels onder je huid of het gevoel dat er mieren over je huid lopen.

• Wat is formicatie?
• Definitie
• Een anekdote: Marijke en de onzichtbare indringers
• Synoniemen
• Formicatie: wie krijgt het en hoe vaak?
• Ontstaanmechanisme
• Parasietenwaan of infestatiewaan
• Overtuiging dat er echte insecten op of onder de huid kruipen
• Drugsgebruik
• Bij wie komt het voor?
• Folie à deux
• Symptomen: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen
• Oorzaken van formicatie
• Overgang en gekriebel op de huid
• Zwangerschap
• Omgevingsfactoren: blootstelling aan gifstoffen
• Gevoel dat mieren of insecten op de huid kruipen door aandoeningen
• Psychische oorzaken
• Middelengebruik en beestjes die over de huid lopen
• Gekriebel door medicijnen
• Tekorten aan voedingsstoffen
• Risicogroepen en -factoren
• De meest kwetsbare groepen
• De risicofactoren die een rol spelen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van gekriebel op de huid
• Antihistaminica
• Behandeling van onderliggende aandoeningen
• Behandeling van huidkanker
• Behandeling van psychologische oorzaken
• Stoppen met drugs en medicatieaanpassing
• Verzorging van de huid
• Kalmerende behandelingen
• Zelfzorg en leefstijlaanpassingen
• Stressreductie
• Goede huidverzorging
• Gezonde voeding
• Complicaties
• Prognose
• Prognose bij tijdelijke oorzaken
• Prognose bij chronische aandoeningen
• Prognose bij psychologische oorzaken
• Prognose bij ernstige onderliggende problemen
• Conclusie
• Preventie: Kleine veranderingen, grote impact
• Casus: Formicatie als gevolg van stress
• Patiënt
• Presentatie
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose
• Preventie
• Leven met formicatie

Wat is formicatie?

Terwijl Emma in bed lag, voelde ze het weer: dat vreemde, kruipende gevoel over haar huid, alsof kleine mieren over haar armen marcheerden. Ze keek snel, maar er was niets te zien. "Misschien is het gewoon mijn verbeelding," dacht ze, terwijl ze zichzelf probeerde gerust te stellen. Toch bleef het aanhouden, vooral ’s avonds, en het begon haar te frustreren. Was het stress? Een allergie? Of iets ernstigers? Het raadsel van het onzichtbare gekriebel liet haar niet los en ze besloot dat het tijd was om antwoorden te vinden.

In de geneeskunde wordt met formicatie het gevoel bedoelt alsof er allemaal kleine insecten kruipen op (of onder) de huid. Het is een specifieke vorm van paresthesie, een stoornis in de gevoelssensatie. Formicatie is een goed gedocumenteerd symptoom, dat talloze mogelijke oorzaken heeft. Het woord is afgeleid van formica, het Latijnse woord voor mier. Formicatie kan soms worden ervaren als gevoelens van jeuk, tintelingen, speldenprikken, branderigheid of zelfs pijn. Wanneer formicatie wordt waargenomen als jeuk, kan dit dit een krabreflex opwekken, en daarom lopen sommige mensen die aan deze sensatie lijden het risico om huidschade te ontwikkelen als gevolg van overmatig krabben.

Definitie

Formicatie is een sensatie van kruipende, jeukende, tintelende of prikkelende gevoelens op of net onder de huid, die vaak wordt omschreven alsof er kleine insecten, zoals mieren, over het lichaam lopen. Het is een vorm van paresthesie, een afwijkende gewaarwording zonder dat er daadwerkelijk iets de huid raakt. Deze sensatie kan optreden bij verschillende medische aandoeningen, zoals neurologische problemen, hormonale veranderingen, of als gevolg van bepaalde medicijnen of drugsgebruik.

Deze sensatie kan zeer ongemakkelijk zijn en kan aanleiding geven tot krabben, wat soms huidbeschadiging of infecties veroorzaakt.

Synoniemen

ormicatie, die typische sensatie van kriebelige beestjes die over je huid lijken te lopen, kent meerdere namen die elk dezelfde beleving beschrijven. Sommige klinken misschien wat formeler, maar allemaal komen ze neer op datzelfde gevoel.

Laten we beginnen met de klassieke Latijnse term: Formicatio. Afgeleid van formica, wat simpelweg “mier” betekent. Een knipoog naar de oorsprong van de ervaring.

Dan hebben we de wat ingewikkeldere termen zoals Myrmeciasis en Myrmecismus. Beiden verwijzen naar mieren, maar dan met een vleugje Grieks erdoorheen. Myrmeciasis benadrukt vooral het gevoel van mieren die over de huid marcheren, terwijl myrmecismus de aandoening zelf in de schijnwerpers zet met dat kenmerkende "-isme".

In alledaagse gesprekken hoor je misschien ook wel eens de termen "mierenhuid", "kriebelbeestjes" of "huidprikkels" voorbijkomen. Minder formeel, maar ze omschrijven net zo goed de vervelende sensatie waar formicatie voor staat.

Wat vooral belangrijk is om te weten, is dat al deze termen over dezelfde ervaring gaan. Het zijn synoniemen voor dezelfde aandoening, geen variaties erop. En voor wie zich afvraagt of myrmecophobia er ook onder valt: nee, dat is iets heel anders. Myrmecophobia heeft te maken met de angst voor mieren, terwijl formicatie draait om het gevoel van mieren (of andere beestjes) die er helemaal niet zijn.

Hoe je het ook noemt, die "huidmieren" of "huidkruip" geven één en hetzelfde ongemak.

Formicatie: wie krijgt het en hoe vaak?

Formicatie – het gevoel van mieren of andere beestjes die over je huid kruipen terwijl die er niet echt zijn – komt vaker voor dan je misschien denkt. Het kan iedereen treffen, van jong tot oud, maar er zijn wel wat patronen te ontdekken als je naar verschillende groepen mensen kijkt.

Mannen versus vrouwen
Over het algemeen zien we dat vrouwen iets vaker last hebben van formicatie dan mannen. Dit verschil is vooral zichtbaar tijdens de menopauze. In deze fase van het leven verandert het hormoonniveau flink, en dat kan formicatie uitlokken. Het kan zich voordoen als een apart symptoom, maar soms ook samen met andere klachten zoals opvliegers en nachtelijk zweten.

Kinderen en volwassenen
Bij kinderen komt formicatie veel minder vaak voor. Het is een fenomeen dat vooral voorkomt bij volwassenen, met name bij mensen van middelbare leeftijd en ouder. Een voorbeeld daarvan is dat mensen die slaapproblemen ervaren, zoals rusteloze benen of zelfs insomnia, vaker melden dat ze deze kriebelige sensatie ervaren. Ook bij volwassenen met schizofrenie of andere psychiatrische aandoeningen komt formicatie vaker voor.

Nederland en België
Cijfers over hoe vaak formicatie voorkomt in Nederland en België zijn niet uitgebreid gedocumenteerd, maar uit onderzoek blijkt dat ongeveer 1 op de 100 mensen op enig moment in hun leven last heeft van dit fenomeen. In Nederland en België komt het vaker voor in stedelijke gebieden, waar meer mensen te maken hebben met hoge stressniveaus en slaapproblemen. Dit soort omgevingsfactoren kunnen de kans op formicatie vergroten. Bijvoorbeeld in grote steden zoals Amsterdam of Brussel zijn de meldingen van deze klacht iets hoger.

Etnische en geografische verschillen
Wat betreft etnische groepen zijn er weinig grote verschillen gevonden in hoe vaak formicatie voorkomt. Toch zijn er aanwijzingen dat in landen met een warmer klimaat, zoals in Zuid-Europa, meer meldingen worden gedaan van formicatie. Dit zou kunnen komen doordat mensen in deze gebieden vaker te maken hebben met echte insecten, waardoor ze sneller dat 'mierengevoel' kunnen ervaren.

Cijfers en weetjes
Formicatie komt ook relatief vaak voor bij mensen met alcoholonttrekking of die stoppen met drugsgebruik. Dit komt omdat het zenuwstelsel in de war raakt wanneer het plotseling zonder deze stoffen moet functioneren. Bijvoorbeeld, mensen die stoppen met alcohol na langdurig gebruik kunnen tijdelijk last krijgen van formicatie als onderdeel van hun ontwenningsverschijnselen.

• Een voorbeeld: een vrouw van 52 in Utrecht meldt dat ze sinds haar menopauze regelmatig het gevoel heeft dat er mieren over haar huid kruipen. Ze heeft last van opvliegers en soms ook nachtelijk zweten, maar het kriebelige gevoel aan haar armen en benen is voor haar het meest vervelend. Dit is een typisch beeld dat we vaker zien bij vrouwen rond deze leeftijd.

Formicatie is dus geen zeldzaam verschijnsel, en het komt vaker voor dan veel mensen denken. Gelukkig gaat het vaak vanzelf weer weg, vooral als de onderliggende oorzaak, zoals hormoonschommelingen of stress, wordt aangepakt.

Ontstaanmechanisme

Formicatie, dat vreemde gevoel alsof insecten over de huid kruipen, is een intrigerend fenomeen dat voortkomt uit een samenspel van neurologische, chemische en psychologische processen. Hoewel er niets fysieks op de huid aanwezig is, wekt het zenuwstelsel toch deze illusie van beweging op. Dit complexe mechanisme kan op verschillende manieren worden verklaard.

De rol van het zenuwstelsel: waar signalen ontstaan
Formicatie ontstaat vaak door een overactiviteit van perifere zenuwen in de huid, of door een verstoring in de centrale verwerking van deze signalen in het ruggenmerg of de hersenen. Normaal gesproken sturen deze zenuwen informatie over aanraking, temperatuur of pijn naar de hersenen. Bij formicatie treedt echter een fout op in dit proces, wat resulteert in een prikkel die verkeerd wordt geïnterpreteerd als "beweging" op de huid.

• Overgevoeligheid van perifere zenuwen: Chronische irritatie, bijvoorbeeld door zenuwschade (neuropathie), zorgt ervoor dat de zenuwen spontane prikkels uitzenden zonder een daadwerkelijke externe stimulus.
• Verstoorde centrale verwerking: De hersenen, die deze signalen interpreteren, kunnen door stress, vermoeidheid of neurologische aandoeningen verkeerd reageren, waardoor het gevoel van kruipende bewegingen ontstaat.

Neurotransmitters en chemische signalen
De balans van chemische boodschappers in het zenuwstelsel, zoals dopamine en serotonine, speelt een cruciale rol in het ontstaan van formicatie.

• Dopamine en sensorische perceptie: Een tekort of een verstoring van dopamine, zoals bij de ziekte van Parkinson of langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, kan leiden tot foutieve sensorische waarnemingen.
• Histamine en jeukprikkels: Bij allergieën of ontstekingen komt histamine vrij, wat jeuk veroorzaakt. Hoewel dit niet hetzelfde is als formicatie, kan de overlap in de verwerking van jeuk en aanraking in het ruggenmerg bijdragen aan de sensatie van kruipen.
• Drugs en toxines: Stoffen zoals cocaïne, amfetaminen of alcohol kunnen de normale werking van het zenuwstelsel verstoren en leiden tot formicatie door overmatige stimulatie van zenuwbanen.

Huid en perifere factoren
Ofschoon formicatie meestal neurologisch van aard is, kan de huid zelf ook een rol spelen.

• Droge huid en gevoeligheid: Wanneer de huid droog is of beschadigd door aandoeningen zoals eczeem, wordt deze gevoeliger voor prikkels, wat kan bijdragen aan een verhoogde perceptie van kruipende bewegingen.
• Huidziekten: Aandoeningen zoals schurft of dermatitis kunnen aanvankelijk fysieke jeuk veroorzaken, maar zelfs na behandeling kan de zenuwactiviteit in de huid tijdelijk abnormaal blijven, wat resulteert in formicatie.

Psychische invloeden: de kracht van de geest
De hersenen spelen een grote rol in het ontstaan en versterken van formicatie. Stress, angst en vermoeidheid kunnen ervoor zorgen dat het zenuwstelsel overgevoelig wordt, waardoor normale signalen als abnormaal worden ervaren.

• Somatisatie: Bij hoge stress of angst kan het lichaam fysieke symptomen produceren zonder een duidelijke medische oorzaak. Formicatie is hier een bekend voorbeeld van.
• Obsessie en perceptie: Mensen die zich intensief concentreren op een prikkel (zoals jeuk) kunnen de sensatie versterken of verlengen, zelfs zonder een aanwijsbare externe trigger.

Systemische oorzaken: het lichaam als geheel
Formicatie kan ook optreden bij systemische ziekten en aandoeningen die het zenuwstelsel of de huid beïnvloeden.

• Hormoonfluctuaties: Tijdens de menopauze rapporteren veel vrouwen formicatie door dalende oestrogeenspiegels, die invloed hebben op de huidelasticiteit en de gevoeligheid van zenuwen.
• Metabole aandoeningen: Diabetes en schildklierafwijkingen kunnen perifere neuropathie veroorzaken, wat leidt tot spontane zenuwprikkels.
• Chronische ziekten: Aandoeningen zoals multiple sclerose of fibromyalgie beïnvloeden de normale werking van het zenuwstelsel, waardoor symptomen zoals formicatie kunnen ontstaan.

Centrale sensitisatie: overgevoelige pijnbanen
Bij langdurige formicatie kan er sprake zijn van centrale sensitisatie, waarbij de pijn- en aanrakingsbanen in de hersenen overactief worden. Dit betekent dat zelfs milde of niet-bestaande prikkels worden ervaren als intens en abnormaal. Dit fenomeen treedt vaak op bij mensen met chronische pijnsyndromen.

Symptomen: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen

Het belangrijkste symptoom van formicatie is de sensatie van insecten die op of onder je huid kruipen, oftewel beestjes voelen die er niet zijn. Dit gevoel zorgt er ook voor dat je last hebt van jeuk. Dit kan ertoe leiden dat je gaat krabben op de plek waar je de sensatie voelt, wat kan leiden tot krabeffecten en soms zelfs een secundaire bacteriële infectie. Het gevoel van moeren of beestjes in benen, armen, handen, voeten of andere lichaamsdelen kan dermate ernstig zijn, dat het de levenskwaliteit flink aantast.

Eventiele bijkomende symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak. Andere symptomen die kunnen optreden bij formicatie kunnen onder meer de volgende zijn:

• pijn
• moe of uitgeput voelen
• stijf aanvoelen
• concentratieproblemen (vaak brain fog of fbro fog genoemd in het geval van fibromyalgie)
• trillende handen of vingers
• langzamer bewegen na verloop van tijd (bradykinesie)
• somberheid en depressie
• boosheid of agitatie

Oorzaken van formicatie

Overgang en gekriebel op de huid

Een mogelijke oorzaak van formicatie is een normale toestand zoals de overgang (hormoonontwenning). De overgang kan een hoop verrassingen met zich meebrengen, en niet allemaal even prettig. Een van die verrassingen? Formicatie – dat kriebelende, tintelende gevoel op je huid alsof er kleine beestjes over je heen lopen. Hoewel er niets te zien is, voelt het alsof er constant iets op je huid kruipt. Klinkt vreemd? Het is een heel normaal fenomeen tijdens de overgang, en de boosdoener is – je raadt het al – je hormonen.

Wanneer je lichaam door de overgang gaat, komt er een ware hormoonstorm op gang. Vooral de daling van oestrogeen kan voor allerlei fysieke veranderingen zorgen. Een daarvan is het gevoel van kriebels op de huid, een reactie van je zenuwen op de schommelende hormonen. Je huid, die normaal gesproken kalm blijft, raakt ineens gevoeliger en begint te protesteren met dat rare tintelende gevoel.

Het gekriebel is vervelend, maar gelukkig vaak van tijdelijke aard. Naarmate je lichaam zich aanpast aan de nieuwe hormonale balans, kalmeert ook dat op hol geslagen gevoel van je huid.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap verandert er van alles in je lichaam, en niet alleen aan de buitenkant. Hormonale schommelingen spelen een hoofdrol. Dat kan verrassende effecten hebben op je zenuwen en je huid. Je huid kan ineens tintelen, kriebelen of een vreemd gevoel geven, alsof er een onzichtbaar laagje overheen ligt. Dit alles komt door de veranderingen in de zenuwgeleiding die door je hormonen worden veroorzaakt.

De verhoogde niveaus van hormonen zoals oestrogeen en progesteron kunnen de manier waarop je zenuwen prikkels doorgeven veranderen. Je lichaam raakt hypergevoelig, en dat merk je soms aan rare sensaties in je huid. Van lichte tintelingen tot een jeukend gevoel – het lijkt alsof je zenuwen zich even niet kunnen gedragen.

Het goede nieuws? Net zoals de meeste zwangerschapssymptomen, zijn deze rare prikkels meestal tijdelijk. Zodra je hormonen na de bevalling weer hun balans vinden, kalmeert ook je huid.

Omgevingsfactoren: blootstelling aan gifstoffen

Soms komt dat nare gekriebel op je huid niet van binnenuit, maar door wat je van buitenaf hebt opgelopen. Blootstelling aan gifstoffen, zoals pesticiden of zelfs kwik, kan ervoor zorgen dat je huid rare signalen gaat afgeven. Het voelt alsof er beestjes onder of op je huid kruipen – een onaangename, maar reële reactie van je lichaam op de vergiftiging.

Deze gifstoffen kunnen je zenuwstelsel aantasten, waardoor de normale prikkels die je huid doorgeeft, compleet in de war raken. Je zenuwen sturen verkeerde signalen naar je hersenen, en voor je het weet voelt het alsof er iets op je kruipt, terwijl er eigenlijk niets is. Vooral blootstelling aan pesticiden of een kwikvergiftiging kan deze vreemde sensaties veroorzaken, samen met andere symptomen zoals vermoeidheid, hoofdpijn of zelfs misselijkheid.

Gevoel dat mieren of insecten op de huid kruipen door aandoeningen

Andere oorzaken zijn medische aandoeningen diabetische neuropathie (aantasting van de zenuwen bij diabetes), huidkanker, syfilis, de ziekte van Lyme, ziekte van Parkinson, fibromyalgie of herpes zoster (gordelroos).

Huidaandoeningen zoals eczeem en psoriasis kunnen irritatie van de huid veroorzaken, wat kan leiden tot formicatie.

Hieronder lees je hoe deze aandoeningen ervoor zorgen dat je huid plotseling begint te kriebelen.

Diabetische neuropathie: Zenuwen op tilt
Bij diabetes kunnen de zenuwen in je lichaam beschadigd raken door te hoge bloedsuikerspiegels. Deze aantasting van de zenuwen – diabetische neuropathie – zorgt ervoor dat signalen niet meer goed worden doorgegeven. Het gevolg? Je hersenen interpreteren het foutief, en je huid lijkt ineens te kriebelen zonder dat er iets is.

Ziekte van Lyme: De beet die alles verandert
Wanneer je wordt gebeten door een besmette teek en de ziekte van Lyme oploopt, kan dit niet alleen leiden tot vermoeidheid en spierpijn, maar ook tot zenuwschade. Deze zenuwen sturen verwarde signalen door je lichaam, wat soms leidt tot tintelingen of het gevoel dat er iets over je huid loopt.

Fibromyalgie: Een overgevoelig systeem
Bij fibromyalgie staat je hele zenuwstelsel in overdrive. Je lichaam voelt pijn of prikkelingen die er eigenlijk niet zijn, simpelweg omdat de zenuwen overactief zijn. Het gevolg? Kriebelende sensaties die kunnen lijken op formicatie, terwijl er niets tastbaars aan de hand is.

Ziekte van Parkinson: Als zenuwen grip verliezen
De ziekte van Parkinson staat bekend om trillingen en spierproblemen, maar wist je dat het ook je huid kan beïnvloeden? Parkinson tast je zenuwbanen aan, wat kan leiden tot tintelingen, jeuk en zelfs die beruchte formicatie. Zenuwen geven niet meer de juiste signalen af, waardoor je het gevoel krijgt dat er iets op je huid kruipt.

Herpes Zoster (gordelroos): De kriebelende nasleep
Gordelroos wordt veroorzaakt door het waterpokkenvirus dat opnieuw actief wordt in je lichaam. Dit virus infecteert je zenuwen en kan een stekende, jeukende of kriebelende sensatie veroorzaken. Formicatie is een van de nare bijverschijnselen van deze infectie, waarbij het lijkt alsof je huid voortdurend geprikkeld wordt.

Huidaandoeningen: Irritatie op de huid zelf
Bij aandoeningen zoals eczeem en psoriasis is je huid al geïrriteerd en beschadigd. Deze huidaandoeningen kunnen de zenuwuiteinden in je huid overgevoelig maken. Hierdoor krijg je niet alleen jeuk, maar kan het ook aanvoelen alsof er iets over je huid kruipt, wat de formicatie opwekt.

Psychische oorzaken

Formicatie kan ook gezien worden bij aanhoudende angst en schizofrenie. Stress, angst en sommige psychische aandoeningen kunnen sensorische verstoringen veroorzaken, waaronder dus formicatie.

Stress en angst: Wanneer je lichaam op tilt slaat
Bij chronische stress of angst staat je lichaam continu in een soort overlevingsmodus. Je zenuwen staan strak gespannen, klaar om te reageren op elk signaal van gevaar. Maar die constante spanning kan je zenuwstelsel overprikkelen. Het gevolg? Je lichaam begint verkeerde signalen te versturen, waardoor je huid tintelt of kriebelt, zonder dat er iets aan de hand is. Stresshormonen zoals adrenaline kunnen dit verergeren, waardoor je steeds meer last krijgt van dat gekke gekriebel.

Schizofrenie: De hersenen creëren hun eigen werkelijkheid
Bij ernstige psychische aandoeningen zoals schizofrenie kunnen zintuiglijke hallucinaties optreden, waaronder formicatie. Het voelt dan alsof er iets op of onder je huid beweegt, terwijl het in werkelijkheid allemaal wordt veroorzaakt door de hersenen die foutieve prikkels doorgeven. De perceptie van de werkelijkheid wordt verstoord, en je zenuwen spelen daarin een hoofdrol door sensaties te creëren die er niet echt zijn.

Sensorische verstoring door psychische belasting
Niet alleen ernstige aandoeningen zoals schizofrenie kunnen formicatie veroorzaken. Ook paniekaanvallen, aanhoudende depressie, en emotionele uitputting kunnen ervoor zorgen dat je lichaam anders gaat reageren op prikkels. Je huid, het grootste orgaan van je lichaam, is vaak de eerste plek waar deze sensorische verstoringen voelbaar worden.

Middelengebruik en beestjes die over de huid lopen

Het gevoel alsof er beestjes over je huid lopen kan ook een gevolg zijn van stimulerende middelen (bijvoorbeeld amfetamine of speed, methamfetamine, cocaïne) of alcoholonttrekking bij alcoholisten (delirium tremens), en gaat vaak gepaard met visuele hallucinaties van insecten (formicanopia of formicanopie).

Amfetamine en cocaïne: Overprikkeling op het hoogste niveau
Middelen zoals speed, meth en cocaïne zorgen ervoor dat je zenuwstelsel overuren maakt. Ze stimuleren je lichaam zó sterk dat je hersenen prikkels beginnen te verzinnen die er niet zijn. Dit kan leiden tot formicatie, het gevoel dat er beestjes over je huid lopen. Je lichaam reageert alsof het echt is, met krabben en tikken om de beestjes weg te krijgen – terwijl er natuurlijk niets te zien is. Deze hallucinaties zijn soms zo levensecht dat het lijkt alsof je de insecten kunt voelen en zien.

Delirium tremens: De spookwereld van alcoholonttrekking
Mensen die abrupt stoppen met alcohol na langdurig zwaar gebruik, kunnen te maken krijgen met delirium tremens. Dit is een ernstige vorm van alcoholonttrekking waarbij hallucinaties, verwarring en formicatie optreden. Vaak ervaren ze het gevoel van beestjes die over hun huid lopen, soms gecombineerd met de visuele hallucinatie dat ze insecten zien krioelen. Deze beestjes bestaan alleen in hun hoofd, maar voor de persoon die het ervaart, is het angstaanjagend en intens echt.

Formicanopia: Als je niet alleen voelt, maar ook ziet
Bij sommige mensen gaan de fysieke sensaties van formicatie gepaard met formicanopia: visuele hallucinaties van insecten. Het voelt niet alleen alsof er beestjes op je huid zitten, je ziet ze ook voor je. Dit gebeurt vaak bij langdurig drugsgebruik of tijdens zware ontwenningsverschijnselen, en kan buitengewoon verontrustend zijn.

Gekriebel door medicijnen

Formicatie kan ook optreden als een symptoom van benzodiazepine-ontwenning, of het stoppen met medicatie zoals SSRI / SNRI-antidepressiva en tramadol; en als een bijwerking van opioïde analgetica (pijnstillers). Formicatie kan optreden bij het gebruik van de volgende medicijnen:

• benzodiazepinen (medicijnen met een rustgevende en ontspannende werking)
• cocaïne (een stimulerend middel dat behoort tot de alkaloïden)
• heroïne (een sterk verdovend middel)
• MDMA (komt voor in drie varianten: in een pil vorm (XTC), in poedervorm en in kristalvorm)
• methamfetamine (net als amfetamine en cocaïne wordt het gerekend tot de drugs met een stimulerende werking)
• opioïde pijnstillers, zoals codeïne, tramadol of morfine
• Ritalinde (merknaam van een medicijn dat wordt voorgeschreven bij ADHD en narcolepsie oftewel slaapzucht)
• sommige antidepressiva (middelen die worden voorgeschreven bij een depressie)
• bupropion (dit middel vermindert de behoefte om te roken, verbetert de stemming en maakt rustig en wordt voorgeschreven bij rookverslaving, depressie en ADHD)

Tekorten aan voedingsstoffen

Een tekort aan mineralen en/of vitamines, zoals een vitamine B12 tekort, kan neurologische symptomen veroorzaken, waaronder formicatie. Andere tekorten die aanleiding kunnen geven tot formicatie, zijn:

• Vitamine B12 tekort: Een tekort aan vitamine B12 kan leiden tot neurologische symptomen, waaronder formicatie. Vitamine B12 is belangrijk voor de werking van je zenuwstelsel.
• Vitamine B6-tekort: Een tekort aan vitamine B6 (pyridoxine) kan neurologische klachten veroorzaken, waaronder jeuk en formicatie.
• IJzertekort: Ijzer is belangrijk voor de zuurstoftransportfunctie van het bloed. Een ernstig ijzertekort kan leiden tot bloedarmoede, wat op zijn beurt neurologische symptomen, waaronder formicatie, kan veroorzaken.
• Zinktekort: Zink is een essentieel mineraal voor verschillende lichaamsfuncties. Het is een onmisbaar mineraal voor tal van lichaamsfuncties. Een tekort kan neurologische symptomen veroorzaken, waaronder huidgevoelens zoals formicatie.
• vitamine D-tekort: Vitamine D speelt een rol bij de gezondheid van botten en het immuunsysteem. Een ernstig tekort kan neurologische symptomen veroorzaken, hoewel formicatie niet een van de meest voorkomende symptomen is.

Risicogroepen en -factoren

Stel je voor: je zit rustig op de bank, en plotseling voel je een gekriebel over je huid—alsof er kleine beestjes onzichtbaar rondwandelen. Dit fenomeen, bekend als formicatie, is niet zomaar een vreemd gevoel, maar een signaal van je lichaam dat er iets aan de hand is. Bepaalde risicogroepen lopen meer kans om dit te ervaren, terwijl specifieke factoren het kunnen triggeren of verergeren. Laten we eens dieper duiken in de wereld van dit mysterieuze kriebelgevoel en ontdekken wie het meeste risico loopt en waarom.

De meest kwetsbare groepen

Mensen met neurologische aandoeningen
Formicatie kan een onverwachte gast zijn voor mensen met aandoeningen zoals multiple sclerose (MS), de ziekte van Parkinson of perifere neuropathie. Hun zenuwstelsel krijgt door deze aandoeningen soms de verkeerde signalen, waardoor het lijkt alsof er iets over de huid loopt. In werkelijkheid is het gewoon de hersenen die in de war zijn.

Chronische stressers en angstigen
Voor degenen die zich vaak in de greep van angst en stress bevinden, kan het lichaam op allerlei rare manieren reageren. Stress en angst kunnen niet alleen je geest op hol laten slaan, maar ook fysieke sensaties zoals formicatie veroorzaken. Dit kriebelgevoel is dan een soort lichamelijke manifestatie van je mentale onrust.

Mensen die stoppen met verslavingen
Stoppen met alcohol, roken of bepaalde medicijnen kan soms als een hobbelige rit voelen, en formicatie kan daar een deel van zijn. Bij bijvoorbeeld alcohol- of opioïdenontwenning kunnen de zenuwen overgevoelig worden, waardoor het voelt alsof er mieren over je huid marcheren. Het lichaam reageert op de afkickfase en schreeuwt om aandacht.

Hormonale verschuivers
Mensen die door hormonale veranderingen gaan, zoals vrouwen in de menopauze of mensen met schildklierproblemen, kunnen formicatie ervaren. De plotselinge schommelingen in hormonen kunnen het zenuwstelsel triggeren, wat resulteert in dat ongrijpbare gekriebel.

Huidtobbers en allergische geesten
Eczeem, psoriasis en allergieën kunnen de huid gevoeliger maken voor prikkels, waardoor mensen die al kwetsbaar zijn voor huidproblemen extra vatbaar zijn voor formicatie. Hun huid is al geïrriteerd, en het brein kan dit versterken door dat typische kriebelgevoel te creëren.

De risicofactoren die een rol spelen

Medicijnen met een staartje
Bepaalde medicijnen, zoals antidepressiva, antipsychotica of drugs die de hersenen beïnvloeden, kunnen formicatie veroorzaken. Ze kunnen soms je zenuwen zo prikkelen dat ze het gekriebel veroorzaken, als een bijwerking die je niet zag aankomen.

Slaapgebrek: de verborgen saboteur
Langdurig slaapgebrek kan je lichaam in een staat van constante prikkeling brengen. Je zenuwstelsel raakt overbelast, en het kan zijn dat je huidgevoelens verwart met andere prikkels. Het resultaat? Dat akelige gevoel van iets dat over je huid loopt, terwijl het in feite je vermoeide brein is dat je voor de gek houdt.

Langdurig overmatig gebruik van stimulerende middelen
Cafeïne, amfetamine of cocaïne: als je je lichaam overmatig opjaagt met stimulerende middelen, kunnen je zenuwen op tilt slaan. Dit kan leiden tot hypergevoeligheid, waardoor zelfs een zachte aanraking of helemaal niets aanvoelt als een invasie van onzichtbare beestjes.

Leeftijd: de stille speler
Naarmate we ouder worden, worden onze zenuwen gevoeliger en raken ze soms wat minder precies afgestemd. Ouderen kunnen formicatie ervaren door normale verouderingsprocessen die de zenuwgeleiding beïnvloeden. Je huid kan ineens signalen oppikken die er vroeger niet waren.

Psychosomatische invloeden
Ten slotte, de kracht van de geest is niet te onderschatten. Mensen die last hebben van angststoornissen, depressie of zelfs schizofrenie, kunnen formicatie ontwikkelen als een psychosomatische reactie. Het is het brein dat zich uitdrukt via de huid, zelfs als er fysiek niets aan de hand is.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Je huisarts zal allerlei vragen stellen over de klachten die je ervaart, sinds wanneer je er last van hebt en op welk tijdstip van de dag het gekriebel het hevigst is. De huisarts zal tevens je medische voorgeschiedenis is ogenschouw nemen en vragen welke voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen je gebruikt en of je de sensaties hebt opgemerkt nadat je bent begonnen met het innemen van die medicijnen. Ook zal de arts vragen naar alcohol- en drugsgebruik. Daarna zal de arts lichamelijk onderzoek verrichten. Bij vermoeden van de ziekte van Lyme of een andere aandoening, kan vervolgonderzoek nodig zijn, bijvoorbeeld bloedonderzoek of beeldvormend onderzoek.

Differentiële diagnose

De symptomen van formicatie zijn vergelijkbaar met die van schurft of scabiës. Dit is een besmettelijke huidaandoening, veroorzaakt door de schurftmijt. Dit is een klein beestje die niet met het blote oog te zien is en die onderhuidse gangetjes graaft en daar eitjes legt. De gangetjes die deze lastpak graaft, kunnen eruitzien als rode streepjes. Het is belangrijk dat de huisarts schurft uitsluit als mogelijke oorzaak van de jeuk.

Behandeling van gekriebel op de huid

De behandeling van formicatie is afhankelijk van de oorzaak en kan variëren van eenvoudige ingrepen tot meer langdurige therapieën, afhankelijk van de onderliggende aandoening. Hier zijn enkele behandelingen voor veelvoorkomende oorzaken:

Antihistaminica

In gevallen waar het gekriebel wordt veroorzaakt door allergieën of andere huidreacties, kunnen antihistaminica effectief zijn om het gevoel van beestjes onder of op de huid te verminderen. Dit kan verlichting bieden van de jeuk en tintelingen.

Behandeling van onderliggende aandoeningen

Bij aandoeningen zoals fibromyalgie, diabetes of de ziekte van Parkinson kan een langdurige behandeling nodig zijn. Dit kan bestaan uit medicatie, fysiotherapie en levensstijlveranderingen om de onderliggende oorzaak te beheersen. Specifieke behandelingen zoals insulinetherapie voor diabetes of pijnstillende en ontstekingsremmende middelen bij fibromyalgie kunnen de symptomen van formicatie verminderen.

Behandeling van huidkanker

Als formicatie wordt veroorzaakt door huidkanker, is het belangrijk om zo snel mogelijk medische behandeling te krijgen. Dit kan bestaan uit het wegsnijden van de tumor, bestraling of chemotherapie, afhankelijk van het stadium en type van de kanker.

Behandeling van psychologische oorzaken

Soms kan formicatie veroorzaakt worden door psychologische factoren zoals stress, angst of obsessieve-compulsieve stoornissen. In deze gevallen kan een combinatie van psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), en medicatie, zoals antidepressiva of angstremmers, helpen om de symptomen te beheersen.

Stoppen met drugs en medicatieaanpassing

Als het gevoel wordt veroorzaakt door het gebruik van drugs, zoals cocaïne of amfetaminen, wordt aangeraden om onmiddellijk te stoppen met het gebruik ervan. Hulp van de verslavingszorg kan nodig zijn om deze verslavingen te overwinnen. Als voorgeschreven medicatie de oorzaak is van het gekriebel, kan de arts de dosering aanpassen of een ander medicijn voorschrijven. Het is echter belangrijk om nooit zelfstandig te stoppen met een voorgeschreven medicijn zonder overleg met je arts.

Verzorging van de huid

Het regelmatig hydrateren van de huid met vochtinbrengende crèmes of het gebruik van verzachtende producten kan helpen om jeuk en irritatie te verminderen, vooral bij droge huid of huidaandoeningen zoals eczeem.

Kalmerende behandelingen

In sommige gevallen kunnen kalmerende baden met colloïdale havermout of kalmerende lotions met aloë vera verlichting bieden bij jeuk en gekriebel, vooral als dit te wijten is aan huidirritatie of allergische reacties.

Zelfzorg en leefstijlaanpassingen

Naast medische behandelingen kan het aanpassen van je levensstijl en het nemen van zelfzorgmaatregelen helpen om de symptomen van formicatie te verlichten:

Stressreductie

Stress kan de symptomen van formicatie verergeren. Ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stress te verminderen en zo ook de symptomen van formicatie te verlichten.

Goede huidverzorging

Zorg voor een goede huidverzorging door het gebruik van zachte, hypoallergene producten. Vermijd agressieve zeep en irriterende stoffen die de huid kunnen uitdrogen of irriteren.

Gezonde voeding

Een gebalanceerd dieet dat rijk is aan vitamines en mineralen kan bijdragen aan een gezonde huid en zenuwstelsel, wat kan helpen om de symptomen te verminderen.

Complicaties

Complicaties van onbehandelde aandoeningen die formicatie veroorzaken, zoals diabetische neuropathie en (de chronische variant van) de ziekte van Lyme, zijn onder meer:

• wondjes die langzaam genezen
• verlies van gevoel
• zweren en abcessen
• hersenvliesontsteking
• hartziekten
• nierziekten
• beroerte

Open wondjes en korstjes door constant krabben zijn een veel voorkomende complicatie van formicatie. Dit kan leiden tot een secundaire bacteriële infectie.

Formicatie veroorzaakt door neurologische aandoeningen of het gebruik van drugs kan leiden tot parasietenwaan of infestatiewaan. Hierbij geloof je dat er echte insecten op of onder de huid kruipen..

Prognose

De vooruitzichten voor mensen die last hebben van formicatie (dat vervelende gevoel alsof er beestjes onder je huid kruipen) hangen sterk af van de oorzaak. Over het algemeen is de prognose goed, vooral als de onderliggende oorzaak kan worden aangepakt. Hoe sneller de oorzaak wordt vastgesteld en behandeld, hoe beter de kans op volledig herstel.

Prognose bij tijdelijke oorzaken

Als je formicatie ervaart als gevolg van een tijdelijke factor, zoals stress, een allergische reactie, of het gebruik van medicijnen, kunnen de symptomen vaak snel verdwijnen zodra de oorzaak is aangepakt. Zodra je bijvoorbeeld stopt met een bepaald medicijn dat het probleem veroorzaakt, kunnen de klachten vaak binnen enkele dagen tot weken verminderen of volledig verdwijnen.

Prognose bij chronische aandoeningen

In het geval van langdurige aandoeningen zoals fibromyalgie, diabetes of de ziekte van Parkinson, kan formicatie een symptoom zijn dat langere tijd blijft bestaan. Bij deze chronische aandoeningen kan de behandeling gericht zijn op het verminderen van de symptomen, in plaats van volledige genezing. Met de juiste behandeling en zorg kan het gekriebel echter beter beheersbaar worden, en kun je een betere kwaliteit van leven ervaren.

Prognose bij psychologische oorzaken

Als formicatie het gevolg is van een psychologische oorzaak, zoals angst of stress, kan de prognose ook positief zijn. Het leren van ontspanningstechnieken, therapie en eventueel het gebruik van medicatie kan helpen om de symptomen aanzienlijk te verminderen of zelfs helemaal te laten verdwijnen.

Prognose bij ernstige onderliggende problemen

Bij ernstigere onderliggende problemen, zoals huidkanker of ernstige neurologische aandoeningen, hangt de prognose af van hoe snel deze aandoeningen worden opgespoord en behandeld. Hoe eerder je medische hulp krijgt, hoe groter de kans dat je de onderliggende oorzaak kunt aanpakken en de formicatie kunt stoppen.

Conclusie

Kortom, de prognose voor formicatie is meestal gunstig, vooral als je op tijd de juiste diagnose krijgt en de oorzaak wordt behandeld. Het is belangrijk om naar je lichaam te luisteren, stress te beheersen, en op tijd hulp te zoeken bij een arts als je merkt dat de symptomen aanhouden of verergeren.n.

Preventie: Kleine veranderingen, grote impact

Formicatie – dat vervelende, jeukende gevoel van mieren die over je huid lijken te kruipen – kan vaak worden voorkomen of verminderd door enkele aanpassingen in je dagelijkse routine. Deze simpele maar effectieve maatregelen houden je zenuwstelsel en huid in topconditie, waardoor je minder kans hebt op dit ongemak.

Beheer stress: rust in je hoofd, rust in je lichaam
Stress is een bekende trigger voor formicatie. Het beheersen van stress kan dus wonderen doen om het kruipende gevoel te verminderen. Probeer ontspanningstechnieken zoals diepe ademhalingsoefeningen om je stressniveau te verlagen. Maak van rust een prioriteit in je dagelijkse leven – je huid en zenuwen zullen je dankbaar zijn.

Gezonde levensstijl: voeding voor lichaam en zenuwen
Een evenwichtig dieet helpt niet alleen om je algehele gezondheid te verbeteren, maar kan ook formicatie helpen voorkomen. Vitamine B12 en magnesium zijn bijvoorbeeld belangrijk voor een gezond zenuwstelsel. Voeg voedingsmiddelen toe die rijk zijn aan deze essentiële voedingsstoffen, zoals groene bladgroenten, noten en volkorenproducten, om je lichaam en geest in balans te houden.

Goede huidverzorging: verzorg je huid van buitenaf
Een gehydrateerde huid voelt niet alleen soepel en zacht aan, maar is ook beter bestand tegen irritatie en jeuk. Kies voor vochtinbrengende crèmes die hypoallergeen en vrij van parfum zijn. Een zachte huidverzorging minimaliseert irritatie en helpt formicatie onder controle te houden.

Voorkom allergische reacties: weet wat je prikkelt
Sommige allergenen kunnen huidreacties veroorzaken die de symptomen van formicatie verergeren. Probeer de triggers van je allergieën te identificeren en te vermijden, zoals bepaalde voedingsmiddelen of chemicaliën in verzorgingsproducten. Dit kan een wereld van verschil maken voor je huidcomfort.

Beperk alcohol- en drugsgebruik: bescherm je zenuwstelsel
Het overmatig gebruik van alcohol of recreatieve drugs kan een negatieve invloed hebben op je zenuwstelsel, wat kan leiden tot vervelende sensaties zoals formicatie. Door het gebruik te verminderen of te vermijden, geef je je zenuwen de kans om weer normaal te functioneren en houd je je huid gezond en stralend.

Blijf gehydrateerd: water als bron van welzijn
Voldoende water drinken is niet alleen belangrijk voor je algehele gezondheid, maar ook voor je huid. Door gehydrateerd te blijven, help je je lichaam om gifstoffen af te voeren en houd je je huid in topconditie, wat weer bijdraagt aan het verminderen van formicatie. Maak van water drinken een gewoonte, zodat je huid kan profiteren van deze hydraterende bron.

Regelmatige lichaamsbeweging: de kracht van beweging
Lichaamsbeweging is niet alleen goed voor je hart, spieren en gewrichten, maar het stimuleert ook je bloedsomloop en helpt je zenuwen optimaal te functioneren. Door regelmatig te bewegen, zoals wandelen, zwemmen of fietsen, kun je de symptomen van formicatie verminderen. Je huid en zenuwen zullen blij zijn met de verbeterde doorbloeding en zuurstoftoevoer.

Vermijd irriterende stoffen: bescherm je huidbarrière
Sommige schoonmaakmiddelen, zepen of chemicaliën kunnen je huid uitdrogen of irriteren, waardoor formicatie kan verergeren. Probeer zoveel mogelijk contact met deze irriterende stoffen te vermijden. Kies in plaats daarvan voor milde, natuurlijke producten die je huid beschermen en kalmeren.

Kortom, door aandacht te besteden aan je lichaam, voeding, en mentale welzijn, kun je formicatie effectief aanpakken. Deze preventieve stappen helpen niet alleen bij het verminderen van het kruipende gevoel, maar ondersteunen ook je algehele gezondheid – een win-win situatie!

Casus: Formicatie als gevolg van stress

Patiënt

Johan, 45 jaar, ICT-er.

Presentatie

Johan klaagde over een aanhoudend gevoel alsof er insecten over zijn huid kropen, voornamelijk 's nachts. Geen zichtbare huidafwijkingen of uitslag.

Onderzoek

• Anamnese: Geen recent gebruik van nieuwe medicijnen of contact met irriterende stoffen.
• Lichamelijk onderzoek: Huid was intact zonder tekenen van uitslag of parasieten.
• Psychiatrisch onderzoek: Geen geschiedenis van psychische of psychiatrische stoornissen, maar wel recente periodes van hoge stress op het werk.

Diagnose

Formicatie, vaak geassocieerd met stress en angst, soms zonder duidelijke oorzaak.

Behandeling

• Stressmanagement: Aanbevolen technieken zoals ademhalings- en ontspanningsoefeningen.
• Antihistaminica: Om de symptomen te verlichten, ofschoon er geen allergische reactie was.
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Om onderliggende angst en stress aan te pakken.

Advies

• Regelmatige slaaproutine: Om vermoeidheid te verminderen die de symptomen kan verergeren.
• Huidverzorging: Gebruik van kalmerende lotions om verdere irritatie te voorkomen.

Prognose

Na enkele weken van stressmanagement en therapie verminderden Johan's symptomen aanzienlijk. Hij kon beter omgaan met zijn stress en de formicatie nam af.

Preventie

Voorkomen van overmatige stress. Regelmatige ;lichaamsbeweging en ontspanningstechnieken. Vroege herkenning en aanpak van stressvolle situaties.

Lees verder

• Parasietenwaan of infestatiewaan: symptomen en behandeling