Formicatie: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen

Formicatie: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen Formicatie duidt op gekriebel op de huid, alsof er beestjes (mieren of andere insecten) over lopen, wat kan worden veroorzaakt door druk op de gevoelszenuwen of vaatkramp. De naam 'formicatie' komt van het Latijnse woord 'formica', wat 'mier' betekent. Formicatie staat bekend als een soort paresthesie, een stoornis in de gevoelssensatie. Paresthesie kan vele vormen aannemen; je kunt onder meer een branderig of tintelend gevoel of gevoelloosheid ervaren. Formicatie staat ook bekend als een tactiele hallucinatie. Een tactiele- of gevoelshallucinatie duidt op het voelen van iets op je lichaam of huid wat er in werkelijkheid niet is. Formicatie kan een symptoom zijn van verschillende aandoeningen, zoals fibromyalgie en de ziekte van Parkinson. Ontwenningsverschijnselen of afkickverschijnselen, ook wel abstinentieverschijnselen genoemd, van alcohol- of drugsgebruik, is een andere mogelijke oorzaak van kriebels onder je huid of het gevoel dat er mieren over je huid lopen.

Jeuk en gekriebel op de huid, alsof er beestjes over lopen / Bron: Syda Productions/Shutterstock.comJeuk en gekriebel op de huid, alsof er beestjes over lopen / Bron: Syda Productions/Shutterstock.com

Wat is formicatie?

In de geneeskunde wordt met formicatie het gevoel bedoelt alsof er allemaal kleine insecten kruipen op (of onder) de huid. Het is een specifieke vorm van paresthesie, een stoornis in de gevoelssensatie. Formicatie is een goed gedocumenteerd symptoom, dat talloze mogelijke oorzaken heeft. Het woord is afgeleid van formica, het Latijnse woord voor mier. Formicatie kan soms worden ervaren als gevoelens van jeuk, tintelingen, speldenprikken, branderigheid of zelfs pijn. Wanneer formicatie wordt waargenomen als jeuk, kan dit dit een krabreflex opwekken, en daarom lopen sommige mensen die aan deze sensatie lijden het risico om huidschade te ontwikkelen als gevolg van overmatig krabben.

Synoniemen

Andere termen voor formicatie zijn:
  • formicatio
  • myrmeciasis
  • myrmecismus

Het kan ook wel worden omschreven als 'huidmieren' of 'huidkruip'.

Parasietenwaan of infestatiewaan

Overtuiging dat er echte insecten op of onder de huid kruipen

In zeldzame gevallen raken mensen ervan overtuigd dat het gekriebel op de huid, alsof er beestjes over lopen, te wijten is aan de aanwezigheid van echte insecten op of onder de huid. In deze gevallen lijden ze aan wat bekend staat als parasietenwaan of infestatiewaan. Ze geloven dat hun huid wordt bewoond of aangevallen door kleine insecten of parasieten, ondanks herhaalde geruststelling van artsen, ongediertebestrijdingsexperts en entomologen.

Drugsgebruik

De sensatie van insecten die kruipen op of in de huid werd voor het eerst gemeld bij chronische cocaïnegebruikers in 1889. Patiënten met door drugs veroorzaakte formicatie hebben vaak een bijbehorende vaste misvatting van parasietenwaan of infestatiewaan. Sommigen hebben zelfs een gewone huishoudschaar gebruikt om de ingebeelde diertjes weg te snijden.

Bij wie komt het voor?

Parasietenwaan of infestatiewaan die niet gerelateerd is aan drugsgebruik komt vaker voor bij vrouwen van middelbare en oudere leeftijd. Patiënten met deze aandoening kunnen sociaal-maatschappelijk goed functioneren, maar hebben niettemin de onjuiste overtuiging dat ze besmet zijn met parasieten. Ze kunnen beweren dat de parasieten zich ophouden in stukjes huid, korsten, haren, pluisjes, opgedroogd bloed, levende organismen zoals vliegen of mieren, etc., en aan de arts vragen om het onder een microscoop te bestuderen of te verzenden naar een laboratorium voor nader onderzoek. Deze klinische presentatie wordt specimen sign genoemd. Meestal gaat het om een (lucifer)doosje, plastic zakje of stuk plakband vol met zelf verzamelde materiaal als pluisjes, draadjes, mugjes, spinnetjes of huidschilfers.

Folie à deux

Parasietenwaan of infestatiewaan kan een gedeelde stoornis zijn, waarbij sommige intimi van de patiënt ook geloven dat zij besmet zijn. Wanneer twee familieleden daar heilig in geloven, meestal man en vrouw of ouder en kind, staat het waanidee bekend als folie à deux. De psychologische film Bug (2006) portretteert een folie à deux van een man en een vrouw die denken dat ze besmet zijn met door de overheid geïmplanteerde beestjes. Ze krijgen steeds meer last van onderhuidse jeuk en beten en het stel probeert op een gegeven ogenblik de beestjes waar mogelijk uit hun lichamen te snijden.

Symptomen: gekriebel op huid, alsof er beestjes over lopen

Het belangrijkste symptoom van formicatie is de sensatie van insecten die op of onder je huid kruipen, oftewel beestjes voelen die er niet zijn. Dit gevoel zorgt er ook voor dat je last hebt van jeuk. Dit kan ertoe leiden dat je gaat krabben op de plek waar je de sensatie voelt, wat kan leiden tot krabeffecten en soms zelfs een secundaire bacteriële infectie. Het gevoel van moeren of beestjes in benen, armen, handen, voeten of andere lichaamsdelen kan dermate ernstig zijn, dat het de levenskwaliteit flink aantast.

Eventiele bijkomende symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak. Andere symptomen die kunnen optreden bij formicatie kunnen onder meer de volgende zijn:
  • pijn
  • moe of uitgeput voelen
  • stijf aanvoelen
  • concentratieproblemen (vaak brain fog of fbro fog genoemd in het geval van fibromyalgie)
  • trillende handen of vingers
  • langzamer bewegen na verloop van tijd (bradykinesie)
  • somberheid en depressie
  • boosheid of agitatie

Oorzaken van formicatie

Overgang en gekriebel op de huid

Een mogelijke oorzaak van formicatie is een normale toestand zoals de overgang (hormoonontwenning).

Zwangerschap

Hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap kunnen leiden tot veranderingen in de zenuwgeleiding en daarmee in de sensorische ervaringen.

Omgevingsfactoren: blootstelling aan gifstoffen

Blootstelling aan pesticiden of een kwikvergiftiging kunnen leiden tot allerlei klachten, waaronder het gevoel dat er beetjes op of onder de huid kruipen.

Gevoel dat mieren of insecten op de huid kruipen door aandoeningen

Andere oorzaken zijn medische aandoeningen diabetische neuropathie (aantasting van de zenuwen bij diabetes), huidkanker, syfilis, de ziekte van Lyme, ziekte van Parkinson, fibromyalgie of herpes zoster (gordelroos).

Huidaandoeningen zoals eczeem en psoriasis kunnen irritatie van de huid veroorzaken, wat kan leiden tot formicatie.

Psychische oorzaken

Formicatie kan ook gezien worden bij aanhoudende angst en schizofrenie. Stress, angst en sommige psychische aandoeningen kunnen sensorische verstoringen veroorzaken, waaronder dus formicatie.

Middelengebruik en beestjes die over de huid lopen

Het gevoel alsof er beestjes over je huid lopen kan ook een gevolg zijn van stimulerende middelen (bijvoorbeeld amfetamine of speed, methamfetamine, cocaïne) of alcoholonttrekking bij alcoholisten (delirium tremens), en gaat vaak gepaard met visuele hallucinaties van insecten (formicanopia of formicanopie).

Gekriebel door medicijnen

Formicatie kan ook optreden als een symptoom van benzodiazepine-ontwenning, of het stoppen met medicatie zoals SSRI / SNRI-antidepressiva en tramadol; en als een bijwerking van opioïde analgetica (pijnstillers). Formicatie kan optreden bij het gebruik van de volgende medicijnen:
  • benzodiazepinen (medicijnen met een rustgevende en ontspannende werking)
  • cocaïne (een stimulerend middel dat behoort tot de alkaloïden)
  • heroïne (een sterk verdovend middel)
  • MDMA (komt voor in drie varianten: in een pil vorm (XTC), in poedervorm en in kristalvorm)
  • methamfetamine (net als amfetamine en cocaïne wordt het gerekend tot de drugs met een stimulerende werking)
  • opioïde pijnstillers, zoals codeïne, tramadol of morfine
  • Ritalinde (merknaam van een medicijn dat wordt voorgeschreven bij ADHD en narcolepsie oftewel slaapzucht)
  • sommige antidepressiva (middelen die worden voorgeschreven bij een depressie)
  • bupropion (dit middel vermindert de behoefte om te roken, verbetert de stemming en maakt rustig en wordt voorgeschreven bij rookverslaving, depressie en ADHD)

Vitamine B12 in capsulevorm / Bron: Épine, Wikimedia Commons (CC0)Vitamine B12 in capsulevorm / Bron: Épine, Wikimedia Commons (CC0)

Tekorten aan voedingsstoffen

Een tekort aan mineralen en/of vitamines, zoals een vitamine B12 tekort, kan neurologische symptomen veroorzaken, waaronder formicatie. Andere tekorten die aanleiding kunnen geven tot formicatie, zijn:
  • Vitamine B12 tekort: Een tekort aan vitamine B12 kan leiden tot neurologische symptomen, waaronder formicatie. Vitamine B12 is belangrijk voor de werking van je zenuwstelsel.
  • Vitamine B6-tekort: Een tekort aan vitamine B6 (pyridoxine) kan neurologische klachten veroorzaken, waaronder jeuk en formicatie.
  • IJzertekort: Ijzer is belangrijk voor de zuurstoftransportfunctie van het bloed. Een ernstig ijzertekort kan leiden tot bloedarmoede, wat op zijn beurt neurologische symptomen, waaronder formicatie, kan veroorzaken.
  • Zinktekort: Zink is een essentieel mineraal voor verschillende lichaamsfuncties. Het is een onmisbaar mineraal voor tal van lichaamsfuncties. Een tekort kan neurologische symptomen veroorzaken, waaronder huidgevoelens zoals formicatie.
  • vitamine D-tekort: Vitamine D speelt een rol bij de gezondheid van botten en het immuunsysteem. Een ernstig tekort kan neurologische symptomen veroorzaken, hoewel formicatie niet een van de meest voorkomende symptomen is.

Afname van bloed voor onderzoek bij formicatie / Bron: Istock.com/JovanmandicAfname van bloed voor onderzoek bij formicatie / Bron: Istock.com/Jovanmandic

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Je huisarts zal allerlei vragen stellen over de klachten die je ervaart, sinds wanneer je er last van hebt en op welk tijdstip van de dag het gekriebel het hevigst is. De huisarts zal tevens je medische voorgeschiedenis is ogenschouw nemen en vragen welke voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen je gebruikt en of je de sensaties hebt opgemerkt nadat je bent begonnen met het innemen van die medicijnen. Ook zal de arts vragen naar alcohol- en drugsgebruik. Daarna zal de arts lichamelijk onderzoek verrichten. Bij vermoeden van de ziekte van Lyme of een andere aandoening, kan vervolgonderzoek nodig zijn, bijvoorbeeld bloedonderzoek of beeldvormend onderzoek.

Differentiële diagnose

De symptomen van formicatie zijn vergelijkbaar met die van schurft of scabiës. Dit is een besmettelijke huidaandoening, veroorzaakt door de schurftmijt. Dit is een klein beestje die niet met het blote oog te zien is en die onderhuidse gangetjes graaft en daar eitjes legt. De gangetjes die deze lastpak graaft, kunnen eruitzien als rode streepjes. Het is belangrijk dat de huisarts schurft uitsluit als mogelijke oorzaak van de jeuk.

Schurft / Bron: Cixia, Wikimedia Commons (Publiek domein)Schurft / Bron: Cixia, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Behandeling van gekriebel op de huid

De behandeling van formicatie is afhankelijk van de oorzaak. Een langdurige behandeling kan nodig zijn in geval van fibromyalgie, diabetes en de ziekte van Parkinson. Huidkanker wordt vaak behandeld door de tumor weg te snijden. In sommige gevallen kan een antihistaminicum het gevoel dat er beestjes onder of op de huid kruipen helpen verminderen.

Als de sensaties worden veroorzaakt door het gebruik drugs, dan wordt aangeraden om met het gebruik ervan te stoppen. Je kunt daar eventueel hulp bij krijgen van de verslavingszorg. Als het gevoel wordt veroorzaakt door voorgeschreven medicijnen, dan kan de arts mogelijk de dosering aanpassen of een ander medicijn voorschrijven. Stop echter niet op eigen houtje met het gebruik van een voorgeschreven medicijn.

Complicaties

Complicaties van onbehandelde aandoeningen die formicatie veroorzaken, zoals diabetische neuropathie en (de chronische variant van) de ziekte van Lyme, zijn onder meer:

Open wondjes en korstjes door constant krabben zijn een veel voorkomende complicatie van formicatie. Dit kan leiden tot een secundaire bacteriële infectie.

Formicatie veroorzaakt door neurologische aandoeningen of het gebruik van drugs kan leiden tot parasietenwaan of infestatiewaan. Hierbij geloof je dat er echte insecten op of onder de huid kruipen..

Prognose

Formicatie is een symptoom van een onderliggende aandoening die kan worden behandeld. Medicijnen voor bepaalde aandoeningen en het stoppen van het gebruik van drugs of bepaalde medicijnen heeft vaak goede resultaten.

Lees verder

© 2018 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Formicatie: Kriebelend gevoel alsof insecten op huid lopenFormicatie: Kriebelend gevoel alsof insecten op huid lopenSommige patiënten hebben het gevoel alsof mieren of insecten op de huid kruipen. Deze gevoelsstoornis staat bekend als ‘…
Beestjes op ons lijf - Bacteriën, vieze gastenBeestjes op ons lijf - Bacteriën, vieze gastenOns leven begint vrij clean. Keizersneebaby's komen steriel op de wereld. Baby's die op de gewone manier geboren worden…
Troglobite, het beestje dat nog nooit licht heeft gezienEen beestje wat nooit zonlicht heeft gezien, nog nooit de oppervlakte heeft gezien, en miljoenen jaren evolutie waardoor…
Bananenvliegjes/fruitvliegjes bestrijden: hoe, waarmee, tipsBananenvliegjes/fruitvliegjes bestrijden: hoe, waarmee, tipsKleine zwarte beestjes komen veel in huizen voor. Wat zijn dat voor kleine beestjes en waar komen ze vandaan? Gaat het o…

Hemifaciale microsomie: Onderontwikkelde kant van gezichtHemifaciale microsomie: Onderontwikkelde kant van gezichtHemifaciale microsomie is een aangeboren aandoening waarbij in de meeste gevallen één helft van het gezicht onderontwikk…
Tractie-alopecia: Vorm van haaruitval door trekken aan harenTractie-alopecia: Vorm van haaruitval door trekken aan harenIn een aantal gevallen ervaren patiënten haarverlies omdat ze dit zelf veroorzaken. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij tractie…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Angela Mariam Thomas, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0/bewerkt)
  • J.L. Klatte, P.M.J.H. Kemperman. Infestatiewaan, een tijd onderhevig fenomeen. Nederlands tijdschrift voor dermatologie en venereologie, vol 26, no. 5, pp. 265-268.
  • https://www.healthline.com/health/formication
  • https://www.psychologytoday.com/us/blog/odd-curious-and-rare/200911/formication
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Formication
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Bug_(2006)
  • Moet ik naar de dokter. Zinktekort. https://www.moetiknaardedokter.nl/klacht/zinktekort/ (ingezien op 21-8-2023)
  • Voedingscentrum. Ondervoeding. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/ondervoeding.aspx (ingezien op 2-8-2023)
  • Afbeelding bron 1: Syda Productions/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 2: Épine, Wikimedia Commons (CC0)
  • Afbeelding bron 3: Istock.com/Jovanmandic
  • Afbeelding bron 4: Cixia, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 25-08-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.