Atopisch eczeem: symptomen, oorzaken, behandeling, prognose

Atopisch eczeem symptomen zijn roodheid, zwelling en vochtblaasjes. Atopisch eczeem genoemd, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een niet-besmettelijke ontsteking van gedeelten van de huid, meestal in de huidplooien, dat gepaard gaat met jeuk. De kenmerkende hevige jeukende uitslag begint meestal in de vroege kindertijd, op babyleeftijd, dat wil zeggen voordat het kind de leeftijd van 1,5 jaar heeft bereikt. Bij heel jonge kinderen (baby's) wordt atopisch of constitutioneel eczeem ook wel 'dauwworm' genoemd. Het eczeem kan op alle plekken van de huid voorkomen, maar bij kinderen jonger dan twee jaar zijn het vooral het gezicht, de knieholten, de elleboogplooien en de behaarde hoofd waar het zich manifesteert. Behandeling van eczeem is niet gericht op genezing, maar op het verminderen en onder controle krijgen van de ontstekingsreactie van de huid. Eczeem is vaak wisselend aanwezig, waarbij goede perioden afgewisseld worden door slechte perioden waarbij de klachten opflakkeren.

• Wat is atopisch eczeem?
• Niet-besmettelijke huidontsteking
• Atopiesyndroom
• Kind met eczeem
• Eczeem kan verdwijnen
• Op latere leeftijd
• Synoniemen
• Oorzaken en ontstaan atopisch eczeem
• Genetische factoren
• Samenspel van factoren
• Algehele conditie
• Droge huid
• Atopisch eczeem symptomen
• Droge, rode en jeukende huid
• Voorkeursplekken
• Wrijven en krabben
• Schilferende huid of dikke plekken
• Blaasjes en blaren
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Atopisch eczeem behandeling
• Vette crème of zalf
• Hormoonzalf en antihistaminicum
• Andere zalven
• Antibiotica
• Atopisch eczeem zelfzorgmaatregelen
• Natuurgeneeskunde
• CBD-olie
• Complicaties van eczeem
• Astma en hooikoorts
• Chronisch jeukende, schilferige huid
• Huidinfecties
• Oogproblemen
• Slaapproblemen
• Gedragsproblemen
• Eczema herpeticum
• Prognose

Wat is atopisch eczeem?

Niet-besmettelijke huidontsteking

Atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een niet-besmettelijke ontsteking van gedeelten van de huid, meestal in de huidplooien, dat gepaard gaat met jeuk. De kenmerkende hevige jeukende uitslag begint meestal in de vroege kindertijd, op babyleeftijd, dat wil zeggen voordat het kind de leeftijd van 1,5 jaar heeft bereikt. Bij heel jonge kinderen wordt atopisch eczeem ook wel dauwworm genoemd.

Atopiesyndroom

Atopisch eczeem behoort tot het atopiesyndroom. Hierbij ontstaan ontstekingsreacties in het lichaam als gevolg van een aanleg om overgevoelig te reageren op externe stoffen of prikkels. Deze ontstekingsreacties kunnen zich in de huid manifesteren als atopisch eczeem, in de slijmvliezen van de neus en ogen als hooikoorts en in de luchtwegen als astma. Deze aanleg is erfelijk.

Kind met eczeem

Een kind met eczeem heeft doorgaans last van rode, ontstoken plekken op de huid. De jeuk bij atopisch eczeem kan bij vlagen allesoverheersend zijn. Een dergelijke aanval duurt doorgaans een uur en ontstaat vooral 's avonds of 's nachts, wat de slaap niet ten goede komt. Vooral kinderen kunnen automatisch krabben om de jeuk weg te krijgen. krabben kan de toestand verergeren en de huid onrustiger maken. Behandeling richt zich meestal op het onder controle krijgen van de symptomen. Verzachtende middelen (vochtinbrengende) en steroïde crèmes of zalven zijn gangbare behandelingen.

Eczeem kan verdwijnen

Ongeveer 2 op de 3 kinderen met atopisch eczeem kunnen 'eroverheen groeien'. Zo rond het tweede jaar vermindert of verdwijnt het eczeem bij 30% van de kinderen. Tot aan het vijfde jaar neemt dit nog eens af met zo'n 30%. Er kan niets gezegd worden over welk kind over eczeem heen groeit. Het is mogelijk dat de aandoening op latere leeftijd terugkomt. Vooral tijdens de pubertijd maar ook daarna, kunnen de aanvallen van eczeem terugkeren. Ongeveer 1 op 20 volwassenen heeft atopisch eczeem.

Op latere leeftijd

Atopisch eczeem kan zich ook op latere leeftijd voor het eerst manifesteren. Mannen en vrouwen worden er even vaak door getroffen.

Synoniemen

Vanwege de erfelijke aanleg van atopisch eczeem wordt het ook wel 'constitutioneel eczeem' genoemd. Synoniemen zijn:

• atopische dermatitis
• endogeen eczeem
• neurodermitis

Oorzaken en ontstaan atopisch eczeem

De oorzaak is anno 2024 niet precies bekend. De belangrijkste risicofactor voor atopisch eczeem is een persoonlijke of familiegeschiedenis van eczeem, allergieën, hooikoorts of astma.

Genetische factoren

Genetische (erfelijke) factoren kunnen een rol spelen. Atopisch eczeem komt voor bij ongeveer 8 op de 10 kinderen waar beide ouders de aandoening heeft, en bij ongeveer 6 op de 10 kinderen, waar één van de ouders de aandoening heeft. De precieze genetische oorzaak is niet duidelijk.

Samenspel van factoren

Atopisch eczeem ontstaat door een samenspel van diverse factoren, met enerzijds de erfelijke aanleg en anderzijds de talloze stoffen en invloeden uit de omgeving, uitlokkende factoren genoemd, die ervoor zorgen dat iemand allergisch reageert. Dergelijke stoffen heten atopenen of allergenen.

Algehele conditie

Ook speelt de algehele conditie van iemand met eczeem een niet onbelangrijke rol. Vermindering van de weerstand, door lichamelijke en/of psychische invloeden, verlaagt de prikkeldrempel van de huid. Jeuk zal in deze gevallen eerder gevoeld worden en het eczeem kan verergeren.

Droge huid

Een droge huid kan de eczeem ook doen verergeren. Deze uitlokkende factor voor atopisch eczeem treedt vooral op in de wintermaanden, als de atmosfeer thuis en op het werk erg droog is door centrale verwarming, gecombineerd met guur, winters weer buiten.

Atopisch eczeem symptomen

Droge, rode en jeukende huid

Ofschoon de symptomen van atopisch eczeem kunnen variëren van persoon tot persoon, zijn de meest voorkomende symptomen een droge, jeukende, branderige en rode huid. Jeuk is het grote kenmerk van deze aandoening.

Voorkeursplekken

Het eczeem kan op alle plekken van de huid voorkomen, maar bij Kinderen jonger dan twee jaar zijn het vooral het gezicht, de knieholten, de elleboogplooien en de behaarde hoofd. Dit wordt ook wel 'dauwworm' genoemd. Op de ellebogen, de knieën en het bovenlichaam kan het eczeem ook voorkomen Op latere leeftijd worden vaak andere delen van de huid aangedaan, zoals de romp, de nek, de hand (de handruggen) en de polsen.

Wrijven en krabben

Krabben en wrijven in reactie op jeuk kan de ontsteking van de huid en daarmee de klachten doen verergeren. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan: door het krabben ontstaat nieuwe jeuk, waardoor weer meer gekrabd wordt, enzovoort. Jeuk is vooral een probleem tijdens de slaap, wanneer de bewuste controle van de persoon vermindert en door de afwezigheid van andere prikkels van buitenaf de jeuk meer op de voorgrond treedt. Veel patiënten merken ook een verergering van hun jeuk in de vroege avond als ze thuiskomen van het werk of van school, wanneer er minder externe prikkels zijn. Als ze thuis tot rust komen, is de jeuk meer voelbaar.

Door te krabben kan de huid beschadigd raken en kunnen huidinfecties ontstaan. Er ontstaat bij een infectie rode, oppervlakkige wondjes waar geel wondvocht uitkomt, hetgeen indroogt tot gele korstjes. Een bacteriële infectie van eczeem wordt ook wel 'impetigenisatie' genoemd. Bij een bacteriële infectie kunnen ook puistjes ontstaan.

Schilferende huid of dikke plekken

Sommige mensen met deze aandoening ontwikkelen een rode, schilferende huid. Anderen ontwikkelen een dikke en leerachtige huid als gevolg van constant krabben en wrijven. Deze verdikking van de huid en vergroving van de huidstructuren wordt 'lichenificatie' genoemd.

Blaasjes en blaren

Tijdens een acute verergering van het eczeem kunnen blaasjes of zelfs blaren ontstaan die met helder vocht zijn gevuld.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts begint met een vraaggesprek (anamnese) waarbij hij onder meer de volgende vragen zal stellen:

• Wanneer begonnen de klachten?
• Hoe vaak heb je deze klachten?
• Wanneer begonnen de klachten?
• Heb je wel eens iets gebruikt of gedaan dat tot verbetering van de klachten heeft geleid?
• Heb je wel eens iets gebruikt of gedaan waardoor de klachten verergerden?
• Heb je familieleden met astma of allergieën?
• Welke producten gebruik je voor je huid?
• Zijn je klachten van invloed op je slaap of en interfereert het met je dagelijkse activiteiten?

Ook zal de arts lichamelijk onderzoek verrichten en de huidplekken aandachtig bekijken. Voorts neemt hij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw.

Vervolgonderzoek

Een specifieke test voor eczeem is niet mogelijk, maar een arts kan besluiten tot het nemen van een huidbiopt (stukje huidweefsel) omdat hij zekerheid wil hebben over de diagnose van een huidaandoening. Een huidallergietest is soms ook vereist.

Atopisch eczeem behandeling

Vette crème of zalf

Bij de behandeling van eczeem is het van belang droogheid van de huid te bestrijden door de (droge) huid in te smeren met een vette crème of zalf. Hierdoor zal de irritatie en de jeuk verminderen. Eczeem-patiënten moeten vooral geen waterige crèmes en lotions gebruiken om hun huid soepel te houden, want dergelijke producten bestaan voor het overgrote deel uit water en drogen de huid alleen maar verder uit.Daarom wordt een vette crème of een vette 'bijsmeerzalf' aangeraden. Vaseline is de meest
bekende en tevens de goedkoopste. Omdat veel mensen niet met een glimmend gezicht vol vaseline naar hun werk willen gaan, adviseren dermatologen vaak een 'aangevette' crème, zoals cetamacrogrolcrème waaraan vaseline wordt toegevoegd.

Hormoonzalf en antihistaminicum

Bij hardnekkig eczeem of bij hevige jeuk, kan een vetcrème of zalf met corticosteroïden voorgeschreven worden. Eventueel kan als de jeuk het slapen verstoort, een antihistaminicum helpen hetgeen de jeuk tegengaat en ook rustgevend of zelfs versuffend kan werken.

Andere zalven

Tegenwoordig wordt bij matig ernstig eczeem ook wel tacrolimuszalf en pimecrolimuscrème voorgeschreven. Deze middelen werken in op het immuunsysteem. Teerzalf behoort ook tot de mogelijkheden bij matig ernstig eczeem. Deze zalf heeft een ontstekingsdempend effect op de huid. Het kan de hormoonzalven deels vervangen.

Antibiotica

Bij uitbreiding van de infectie waarbij nattende plekken en puistjes ontstaan, kan een antibioticum nodig zijn. Bij een plotselinge sterke verergering van het eczeem of bij (zeer) ernstige eczeem kan de dermatoloog zwaardere geneesmiddelen voorschrijven, zoals prednison - meestal toegediend als 'stootkuur' - en ciclosporine, hetgeen de immuunreactie die bij eczeem een belangrijke rol speelt onderdrukt. Aangezien eczeem vaak goed reageert op zonlicht, kan ultravioletlicht therapie (PUVA of UVB) bij verergering van het eczeem in sommige gevallen uitkomst bieden.

Atopisch eczeem zelfzorgmaatregelen

Neem de volgende adviezen in acht bij atopisch eczeem:

• Voorkom krabben, want door te krabben wordt de huid onrustiger, verergert het eczeem en wordt de jeuk heviger.
• Houd de nagels kort, zodat bij automatisch krabben (bijvoorbeeld 's nachts) de schade beperkt blijft.
• Trek bij een kind zo nodig handschoentjes aan wanneer hij/zij zich veel krabt.
• Afleiding kan ook helpen bij ernstige jeuk.
• Voorkom een droge huid. Een droge huid is gevoeliger voor prikkels en jeukt meer. Een droge huid kan voorkomen worden door niet te vaak, niet te lang en niet te warm te baden. Gebruik daarbij zo min mogelijk zeep of badschuim. Smeer na het douchen of wassen de huid in met een vette crème of zalf.
• Draag luchtig zittende kleding, bij voorkeur van katoen en linnen, aangezien warmte, wol of het schuren van kleding tegen de huid de huid kan irriteren waardoor het eczeem kan verergeren.
• Atopisch eczeem is zoals gezegd niet besmettelijk. De huid mag gerust aangeraakt worden. Het (liefdevol) aanraken van de huid en knuffelen is juist belangrijk.
• Zonlicht heeft in veel gevallen een positieve invloed op eczeemklachten. Maar pas op, want teveel zonlicht is juist weer schadelijk voor de huid.
• Het gebruik van een luchtbevochtiger voorkomt droge lucht en verergering van het eczeem.

Natuurgeneeskunde

CBD-olie

Cannabidiol (CBD) is één van de ruim 60 actieve bestanddelen die behoren tot een soort moleculen genaamd fytocannabinoïden in cannabis. Een groot deel van de cannabisplant bestaat uit CBD. Daar kan CBD-olie van worden gemaakt, waarbij het gehalte aan het psychoactieve THC onder de wettelijke norm wordt gehouden. CBD-olie heeft een positief effect op de huid. Het kan ook uitwendig worden gebruikt. Het heeft een ontstekingsremmende en een kalmerende werking op de huid. Het is ook bekend dat het rimpels en tekenen van veroudering tegengaat en dat het beschermt tegen huidziekten als eczeem en psoriasis.

Complicaties van eczeem

Complicaties van atopisch eczeem zijn onder meer:

Astma en hooikoorts

Eczeem kan voorafgaan aan astma en hooikoorts. De beschadigde huid van mensen met eczeem maakt een stofje aan dat gevoeligheid voor astma met zich meebrengt

Chronisch jeukende, schilferige huid

Een huidaandoening genaamd lichen simplex chronicus, kan in de hand gewerkt worden door eczeem. Lichen simplex chronicus is een sterk jeukende huidaandoening, welke wordt veroorzaakt door herhaaldelijk krabben aan de huid, bijvoorbeeld door eczeem. Er treden verdikking van de huid op met vergroving van het huidreliëf.

Huidinfecties

Herhaaldelijk krabben kan ervoor zorgen dat er wondjes ontstaan. Deze verhogen het risico van besmetting met bacteriën en virussen, waaronder herpes simplex virus (zie onder).

Oogproblemen

Symptomen van oogcomplicaties omvatten ernstige jeuk rond de oogleden, tranende ogen, ontsteking van de oogleden (blefaritis) en ontsteking van de oogleden (conjunctivitis).

Slaapproblemen

De jeuk-krabcyclus is een bekend verschijnsel bij mensen met eczeem en het.kan ertoe leiden dat je 's nachts herhaaldelijk wakker wordt, waardoor je nachtrust verstoord raakt.

Gedragsproblemen

Studies tonen een verband tussen atopisch eczeem en ADHD, in het bijzonder als een kind ook slaapproblemen heeft. Een slaaptekort kan leiden tot gedragsproblemen.

Eczema herpeticum

Eczema herpeticum wordt meestal gezien als een complicatie van constitutioneel eczeem, waarbij de huid geïnfecteerd raakt door het herpes simplex virus (HSV). Deze boosdoener is bekend van de koortslip. Mannen en vrouwen van alle leeftijden kunnen eczema herpeticum krijgen, maar het wordt vaker gezien bij zuigelingen en kinderen met constitutioneel eczeem. Mensen met constitutioneel eczeem dienen te nauw contact met iemand met een actieve herpesinfectie te vermijden.

Prognose

Atopisch eczeem wordt niet geassocieerd met sterfte. De impact van eczeem is moeilijk te meten, maar het heeft persoonlijke, sociale en financiële gevolgen. De last omvat, maar is niet beperkt tot, (eigen bijdrage) ziektekosten en (al dan niet vergoede) zorg, ziekenhuisopname, pijn en lijden, sociaal isolement, slecht zelfbeeld en verminderde werk en/of schoolprestaties of afwezigheid. Bovendien zijn patiënten die lijden aan atopisch eczeem vatbaar voor een bacteriële superinfectie.

Ongeveer 90% van de patiënten met atopisch eczeem heeft spontane resolutie gedurende de puberteit. Volwassenen die nog steeds atopisch eczeem hebben, hebben meestal gelokaliseerd eczeem (bijvoorbeeld chronische hand- of voeteczeem, ooglideczeem, etc.)

Lees verder

• Seborroïsch eczeem (hoofdroos): symptomen en behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Eczeem (soorten eczeem): symptomen, oorzaak en behandeling
• Pompholyx (blaasjeseczeem): blaasjes & blaren handen-voeten
• Atopisch eczeem bij een baby: symptomen en behandeling